[:gj]In 20 years, increasing pollution in Gujarat, Arabian Sea has warmed, reason for destruction of cyclones, 20 साल में गुजरात में बढ़ते प्रदूषण से अरब सागर गरम, चक्रवातों के विनाश का कारण
દિલીપ પટેલ
ગાંધીનગર, 13 જૂન 2023
ગુજરાત હવે વાવાઝોડાં અને ભારે વરસાદથી તારાજ થઈ રહ્યું છે. છેલ્લાં 3 દાયકામાં કુદરતી તાકાત ગુજરાત પર કોપાયમાન થઈ છે. કુદરતી નિયમ છે આપો એવું આપે. ગુજરાતના 12 હજાર ઉદ્યોગો, 6 મહાનગરો, નાના શહેર, કેમિકલ ઉદ્યોગ, રિફાઈનરી દ્વારા અરબી સમુદ્રમાં જે રીતે પ્રદૂષિત કચરો અને પાણી અને ગરમ પાણી ફેંકવામાં આવી રહ્યા છે. જેણે નવી સમસ્યા તો ઊભી કરી નથી ને? એવો સવાલ ઊભો થઈ રહ્યો છે. શું ગુજરાત ઉદ્યોગોની લાયમાં કૃષિ, માછીમારી, પરંપરાગત ઉદ્યોગ અને કુદરતને ખતમ કરી રહ્યાં છે ?
નાનકડા કેરેબિયન દેશ વારંવાર કુદરતી તાંડવનો ભોગ બનતો આવ્યો છે. હૈતીમાં ધરતીકંપથી બે હજાર લોકો મરી ગયા, ત્યાં એક વાવાઝોડું ત્રાટક્યું હતું. પછી હૈતીના રાષ્ટ્રપ્રમુખ મોઇઝની રહસ્યમય સંજોગોમાં હત્યા થઇ ગઇ. ગુજરાતમાં પણ આવી આફતો 30 વર્ષથી સતત આવે છે. તે રીતે ગુજરાતની ભૂમિ કમનશીબ છે. હવે તેમાં અતિ ભારે વધારો થયો છે. જેને રોકવા માટે નવી નીતિ નહીં ઘડવામાં આવે તો પશ્ચિમ ગુજરાત અને કચ્છને તબાહી સિવાય કંઈ જોવાનું નહીં રહે.
ગુજરાત માટે ભૂકંપો અને વાવાઝોડાંઓ નવી વાત નથી. વારંવાર આપત્તિઓ ત્રાટકતી રહી છે. વિનાશક ભૂકંપમાં લોકો માર્યા ગયા હતા. નાનકડો પ્રદેદેશ અનેક અસ્થિર ટેકટોનિક પ્લેટોની વચ્ચે વસેલો છે. વળી, વિશિષ્ટ ભૌગોલિક સ્થાનને કારણે અનેક વખત વિનાશક વાવાઝોડાંઓના માર્ગમાં ગુજરાત આવી જાય છે. પ્રાકૃતિક આફતોની બાબતમાં કદાચ સૌથી કમનસીબ પ્રદેશ અરબી સમુદ્રના કાંઠે આવેલો ગુજરાત પ્રદેશ છે. દુષ્કાળ, ધરતીકંપ, વાવાઝોડાં, ભારે વરસાદ, પાણીનું પ્રદૂષણ, કેમિકલ ઉદ્યોગ, આગની ઘટના, દરિયાના તોફાનો, હવામાન પરિવર્તન અને તેને પગલે સર્જાતા પૂરો વગેરે અનેકાનેક પાકૃતિક આપત્તિઓ આ દેશ પર ત્રાટકતી રહી છે.
ગુજરાતની વિશિષ્ટ ભૌગોલિક સ્થિતિને કારણે તે વાવાઝોડાં અને ભારે વરસાદનું નિશાન બને છે. ભૂગર્ભીય અસ્થિરતાને કારણે ભૂકંપો સર્જાતા રહે છે. ગુજરાતમાં ગીરનાર અને બીજા 7 પર્વતો બન્યા બાદ જ્વાળામુખી ફાટતા નથી. એ સારી વાત છે.
ગુજરાત અને બંગાળ બન્ને બદનશીબ છે. બંગાળની ખાડીના કિનારે વસેલા ઓડિશા, આંધ્રપ્રદેશ, તેલંગાણા જેવા રાજ્યો તેમના વિશિષ્ટ સ્થાનને કારણે વારંવાર વાવાઝોડાનો ભોગ બનતા રહે છે. કેટલાક દેશો અને પ્રદેશો એવી જગ્યાએ આવેલા હોય છે કે ત્યાં ભાગ્યે જ વાવાઝોડાં કે ભૂકંપ થાય છે. પ્રાકૃતિક આફતોનો ભોગ બનતું ગુજરાત બદલી શકે તેમ નથી. તેવા સંજોગોમાં આફતોના સમયે યોગ્ય સહાય પહોંચાડીને તેમનું દુ:ખ હળવું કરી શકાય છે. વૈજ્ઞાનિક શોધો વડે તેમને આવી આફતો સામે ઝીંક ઝીલવા વધુ સક્ષમ બનાવી શકાય. માણસ આટલું તો કરી શકે છે.
ગુજરાતમાં વાવાઝોડાંનું સંકટ પહલીવાર નથી. ગુજરાત વાવાઝોડાંમાં સૌથી વધારે ભોગ બનતું રહ્યું છે.
ગરમ પાણી
1975થી 2000ની વચ્ચે 7 મોટા વાવાઝોડાં આવ્યા હતા. જ્યારે 2020થી 2023માં 20થી વધુ વાવાઝોડાં અને હવાનું ડિપ્રેશન થયું હતું.
સમુદ્રનાં ગરમ પાણીથી ગરમ થયેલી હવા ઉપર ઊઠે છે. હવા ઠંડી પડીને નીચે તરફ આવે છે. નીચેથી પહેલાંથી ગરમ થયેલી હવા બાજુમાં ધકેલી દે છે. આ પ્રક્રિયા હવાની ગતિ વધારી દે છે. આવી સ્થિતિમાં દરિયામાં મોજાં પણ ઊંચે સુધી ઊછળે છે. આ જ મોજાં કાંઠાંનાં શહેરો અને ગામડાંમાં તબાહી સર્જતાં હોય છે. જમીન પર ઝડપથી ફૂંકાતા પવનો ભારે મોટું નુકસાન સર્જતા હોય છે. ગુજરાતની 20નદીઓ પ્રદૂષિત છે, તેમાં સાબરમતી, નર્મદા, મહિ અને તાપી છે. પ્રદૂષિત નદીઓના દેશમાં ગુજરાત ચોથા ક્રમાંકે છે. જે પાણી સમુદ્રમાં ઠાલવે છે. દરિયાકાંઠે કેમિકલ અને રિફાઈનરીઓ ખડકી દીધી છે. જેનું ગરમ પાણી સીધું સમુદ્રમાં જઈ રહ્યું છે. રાજય સરકાર કે બોર્ડ પ્રદૂષણ નિયંત્રણ માટે ગંભીર નથી. 8 મહાનગર પાલિકાઓમાંથી 6 મહાનગરો દરિયા કાંઠે છે. જેની 1.25 કરોડ પ્રજાનું પ્રદૂષિત પાણી દરિયામાં છોડવામાં આવે છે. 90 શહેરો દરિયા કાંઠે છે.
અરબી સમુદ્ર ગરમ થતાં ભોગ ગુજરાત
ભારતની આજુબાજુના દરિયાઈ કિનારાનું હવામાન બદલાઈ રહ્યું છે, સામાન્ય રીતે બંગાળની ખાડીમાં વધુ ચક્રવાતો જોવા મળતા હતા. બંગાળની ખાડીમાં અરબી સમુદ્ર કરતા વધુ ગરમ પાણી હતું. પણ છેલ્લા બે દશકમાં વાવાઝોડાંમાં 52% નો વધારો થયો છે. વાવાઝોડાંના સમયગાળામાં 80%નો વધારો થયો છે. તીવ્રતામાં 20થી 40%નો વધારો થયો છે. બંગાળની ખાડીમાં વાવાઝોડાંમાં 8%નો ઘટાડો જોવા મળ્યો છે. જે વધારો થયો છે તે ગરમ બની ગયેલા અરબી સમુદ્રમાં છે, તે ગુજરાતના દરિયા કાંઠે આવેલો છે.
પ્રદૂષણથી દરિયાનું તાપમાન
વૈજ્ઞાનિકોનું કહેવું છે કે, સમુદ્રના પાણીનું તાપમાન વધી રહ્યું છે અને તેને કારણે ભવિષ્યમાં વાવાઝોડાં વધવાના છે. છેલ્લા 25 વર્ષમાં અરબી સમુદ્રમાં ગુજરાતના ઉદ્યોગોએ પ્રદુષણ વધારતા વાવાઝોડાંએ તારાજી સર્જી છે. હજું વધારે ખતરનાક વાવાઝોડાં આવનારા વર્ષોમાં આવી શકે છે. માછીમાર, ખેડૂતો, ઉદ્યોગ, લોકોની બરબાદી થવાની છે.
દેશની કુલ વસ્તીની 5 % વસ્તી ગુજરાતમાં વસે છે પણ ઔદ્યોગિક ઉત્પાદનમાં ફાળો 18.4 % છે.
પ્રદૂષણ જન્માવનારા દેશની કુલ પેટ્રોકેમિકલ પેદાશોમાં 62 %નું ઉત્પાદન માત્ર ગુજરાતમાં થાય છે. દેશનું 98 % સોડા એશ, 65 % પ્લાસ્ટિક, 50 % કેમિકલ, 40 % સિલ્ક, 70 % ડેનિમ (જીન્સ) ઉત્પાદન માત્ર ગુજરાતમાં થાય છે. ગુજરાતમાં 232 ઔદ્યોગિક વસાહતો – જીઆઇડીસી અને લાખો હેક્ટરમાં ખાનગી ઔદ્યોગિક વસાહતો છે. 90,000 ઔદ્યોગિક એકમો છે. જેમાંથી 12000 એકમો હવા, પાણી, ધરતી અને સમુદ્રનું અતિ ભારે પ્રદૂષણ ફેલાવે છે. આર્થિક વિકાસની લાયમાં ભાજપ અને મિત્ર સરકારોએ 33 વર્ષમાં આપણા સ્વાસ્થ્ય, કુદરતી આફતોને દાવ પર લગાવ્યું છે.
ચેતવણી
નિષ્ણાતોના મત મુજબ દરિયાઈ સપાટીના તાપમાનમાં વધારાથી ચક્રવાત વધી રહ્યા છે. વર્ષે સરેરાશ 10.10મિલી ડિગ્રી દરિયાઈ સપાટીના તાપમાનમાં વધારો વિશ્વમાં થઈ રહ્યો છે. તેથી ગુજરાતમાં વધી રહેલા વાવાઝોડાં ચિંતાજનક છે. 2014માં નિલોફર, 2015માં ચાપલા, અને મેઘ, 2019માં વાયુ અને ફાની, 2020માં નિસર્ગ, 2021માં તોક્તે, 2023માં બીપરજોય જેવા વાવાઝોડાંનો સામનો કરવો પડ્યો છે. દરિયાઈ સપાટીના તાપમાનમાં એકથી બે ડિગ્રીનો વધારાથી વાવાઝોડાંના આવર્તનમાં વધારો જોવા મળે છે. 2019માં અરબી સમુદ્રમાં 5 વાવાઝોડાં ઊભા થયા હતા. જેમાંથી 4 ધરતી પર આવ્યા હતા. 2020માં 2 વાવાઝોડાં ઊભા થયા હતા. ગુજરાતમાં 14 જિલ્લા વાવાઝોડાં માટે અત્યંત સંવેદનશીલ છે. જે દેશમાં સૌથી વધારે છે. મૌસમ વિજ્ઞાનિક, સમુદ્રી નિષ્ણાત, પર્યાવરણવિદ અને પ્રકૃતિ પ્રેમીઓ સાથે બેસીને આયોજન કરવું જરૂરી બની ગયું છે. ગ્લોબલ વોર્મિંગ ગુજરાતને ભરખી રહ્યું છે. એવું ગુજરાત કોંગ્રેસ દ્વારા સરકારને સુચન કર્યું હતું.
મોટા વાવાઝોડાં – 1975-2000
ઈ.સ. 1975 થી 2000ની સાલ દરમ્યાન 6 જેટલા ભયાનક વિનાશ વેરતાં વાવાઝોડાં આવ્યા હતા.
જેમાં 22 ઓક્ટોબર 1975માં પોરબંદર, 3 જુન 1976માં સૌરાષ્ટ્રના 7 જિલ્લામાં ત્રાટકેલું, 8 નવેમ્બર 1982માં સોમનાથ વેરાવળ બંદરનો વિનાશ વેરેલો, 1 નવેમ્બર 1989માં વેરાવળ અને પોરબંદરના વિસ્તારોમાં તારાજી, 18 જુન 1992માં ગુજરાતના સાગર કાંઠે દિવમાં વિનાશ, 9 જુન 1998માં પોરબંદર, કંડલા, કચ્છ, જામનગરમાં તારાજી સર્જી હતી.
20 મે 1999માં ફરી તોફાન આવ્યું હતું.
કચ્છ
25 વર્ષમાં 6 વાવાઝોડાંએ ભયાનક વિનાશ વેરેલો તેમાં 1998માં ભાજપની સરકાર વખતે સૌથી વધારે ખતરનાક કચ્છનું વાવાઝોડું હતું. વાવાઝોડાંએ ઘણી તારાજી સર્જી હતી. જેમાં 1100થી વધારે લોકોના મોત થયા હતા. જોકે મોતનો આંકડો ઘણો વધારે હતો. ત્યાર પછી બે વર્ષ પછી ભયાનક ભૂકંપ ભાજપની સરકાર વખતે આવ્યો હતો. અબજો રૂપિયાનું નુકસાન થયું હતું. ત્યાર પછી નવું ઔદ્યોગિક કચ્છ તેની જનતાએ ઊભું કરી બતાવ્યું છે.
વર્ષ 1975માં ઉત્તર પશ્ચિમ દરિયાકાંઠેથી 15 કિલોમીટરની આસપાસ જેની અસર જામનગર અને રાજકોટને સીધી રીતે થઈ હતી. 170 ઈલોમીટરની ઝડપે ફૂંકાયેલા આ વાવાઝોડાંથી 80થી વધૂ લોકોના મોત થયા હતા. રૂ.90 કરોડ જેટલું નું નુકશાન નોંધવામાં આવ્યું હતું.
ટેબલ ડેટા
| મુખ્ય ચક્રાવાતી પ્રવૃત્તિ ૧૯૭૫ – ૨૦૦૦ | ||
| ક્રમ | લેન્ડફોલ તારીખ | લેન્ડફોલ થનાર અને અસરગ્રસ્ત વિસ્તારનું નામ |
| 1. | ૨૨ ઓક્ટોબર ૧૯૭૫ | પોરબંદર |
| 2. | ૩ જુન ૧૯૭૬ | સૌરાષ્ટ્ર |
| 3. | ૮ નવેમ્બર ૧૯૮૨ | વેરાવળ |
| 4. | ૧ નવેમ્બર ૧૯૮૯ | વેરાવળ અને પોરબંદર |
| 5. | ૧૮ જુન ૧૯૯૨ | દિવ |
| 6. | ૯ જુન ૧૯૯૮ | પોરબંદર |
| 7. | ૨૦ મે ૧૯૯૯ | કચ્છ |
| મુખ્ય ચક્રાવાતી પ્રવૃત્તિ ૨૦૦૧ – ૨૦૧૯ | |||
| વર્ષ | પ્રવૃત્તિનો સમયગાળો | વર્ગીકરણ | અસરગ્રસ્ત વિસ્તાર |
| ૨૦૦૧ | ૨૧-૨૯ મે | અતિ ગંભીર ચક્રાવાતી તોફાન | કંડલા, કોસંબા, જામનગર, વલસાડ |
| ૭-૧૩ ઓક્ટોબર | ચક્રાવાતી તોફાન | દક્ષિણ ગુજરાત | |
| ૨૦૦૪ | ૩૦ સપ્ટેમ્બર -૧૦ ઓક્ટોબર | ગંભીર ચક્રાવાતી તોફાન | પોરબંદર |
| ૨૦૦૫ | ૨૧-૨૨ જુન | ડીપ્રેશન | પશ્ચિમ ગુજરાત |
| ૧૪-૧૬ સપ્ટેમ્બર | ડીપ્રેશન | પશ્ચિમ ગુજરાત | |
| ૨૦૦૬ | ૨૧-૨૪ સપ્ટેમ્બર | ગંભીર ચક્રાવાતી તોફાન | પોરબંદર, રાજકોટ |
| ૨૦૦૮ | ૨૩-૨૪ જુન | ડીપ્રેશન | દિવ |
| ૨૦૧૦ | ૩૦ મે – ૭ જુન | ખુબ ગંભીર ચક્રાવાતી તોફાન | રાજકોટ, કચ્છ, સુરેન્દ્રનગર, જામનગર, મહેસાણા |
| ૨૦૧૧ | ૧૧-૧૨ જુન | ડીપ્રેશન | ગીર સોમનાથ, વેરાવળ, કોડીનાર, તલાલા, ઉપલેટા |
| ૨૦૧૪ | ૧૦-૧૪ જુન | ચક્રાવાતી તોફાન | દક્ષિણ ગુજરાત |
| ૨૫-૩૧ ઓક્ટોબર | અતી ગંભીર ચક્રાવાતી તોફાન | કચ્છ, સૌરાષ્ટ્ર | |
| ૨૦૧૫ | ૨૨-૨૪ જુન | ડીપ્રેશન | ગીર સોમનાથ, અમરેલી, રાજકોટ |
| ૨૦૧૬ | ૨૭-૨૯ જુન | ડીપ્રેશન | પશ્ચિમ ગુજરાત |
| ૨૦૧૭ | ૨૯ નવેમ્બર-૬ ડીસેમ્બર | ખુબ ગંભીર ચક્રાવાતી તોફાન | સુરત, દહાણુ |
| ૨૦૧૯ | ૧૦-૧૭ જુન | ખુબ ગંભીર ચક્રાવાતી તોફાન | સૌરાષ્ટ્ર, કચ્છ, દિવ |
| ૩૦ સપ્ટેમ્બર-૧ ઓક્ટોબર | ડીપ્રેશન | કંડલા (કચ્છ) | |
| ૨૨-૨૫ ડીસેમ્બર | ખુબ ગંભીર ચક્રાવાતી તોફાન | દક્ષિણ ગુજરાત | |
| ૩૦ ઓક્ટોબર-૭ નવેમ્બર | અતી ગંભીર ચક્રાવાતી તોફાન | દિવ |
| વર્ષ | ચક્રાવાતનું નામ | વાવાઝોડાના લીધે અતિ સંવેદનશીલ જીલ્લાઓ | ||
| ૨૦૦૪ | ઓનીલ | જુનાગઢ | સુરત | |
| ૨૦૦૬ | મડકા (Mudka) | અમદાવાદ | ભરૂચ | |
| ૨૦૧૦ | ફેટ (Phet) | કચ્છ | વલસાડ | |
| ૨૦૧૪ | નિલોફર | ભાવનગર | રાજકોટ | |
| ૨૦૧૫ | ચપાલા અને મેઘ | જામનગર | પોરબંદર | |
| ૨૦૧૭ | ઓછકી | આણંદ | મોરબી | |
| ૨૦૧૮ | લુબાન | નવસારી | ગીર સોમનાથ | |
| ૨૦૧૯ | વાયુ અને ફાની | |||
| ૨૦૨૦ | નીસર્ગ | |||
| ૨૦૨૧ | તોકતે | |||
| ૨૦૨૩ | બીપરજોય | |||
મુખ્ય ચક્રાવાતી પ્રવૃત્તિ ૧૯૭૫ – ૨૦૦૦ મુખ્ય ચક્રાવાતી પ્રવૃત્તિ ૨૦૦૧ – ૨૦૧૯ સંવેદનશીલ વાવાઝોડા
1976માં સૌરાષ્ટ્રના જામનગર અને કચ્છમાં વાવાઝોડાંએ 70 લોકોના જીવ લીધા હતા.
1982માં વાવાઝોડું વેરાવળમાં ત્રાટક્યું હતું. જેમાં પોરબંદર, દ્વારકા, કચ્છ સહિતના અનેક વિસ્તારોમાં તારાજી સર્જી હતી. 130 કરોડનું નુકશાન થયું હતું. 500થી વધુ લોકોના મોત થયા હતા.
1998માં 9 જૂને ચક્રવાતે સૌરાસ્ટ્રને ધમરોળયું હતું. પોરબંદર, કચ્છના કાંઠા વિસ્તારના લોકો, ઉદ્યોગો અને ખેતીને ખુબજ 1800 કરોડ રૂપિયાનું નુકશાન થયું હતું. 1485 લોકોના મોત થયા હતા. 1200થી 1800 લોકો લાપતા હતા. વાવાઝોડું ગુજરાતમાં નુકશાનનો ઇતિહાસ સર્જીને ગયું હતું. તુરંત 2001માં ધરતીકંપ થયો અને 25 હજાર લોકોના મોત થયા હતા.
સેંકડો પરીવારો, એકલા રહેતાં મજૂરો નિરાધાર બન્યા હતા. પથ્થર હૃદયને પણ ધ્રુજાવી દે તેવી આ દુર્ઘટનાઓ ગુજરાતમાં બની છે.
કંડલાથી આશરે 7 કિલો મીટર દુર આવેલા કંડલા ફ્રી ટ્રેડ ઝોનમાં ફેલાયેલા દરિયાઈ પાણીએ અનેક પરીવારોને મોતમાં ધકેલી દીધા હતા. અનેક પરિવારો ઘર વિહોણા બન્યા હતા. માર્ગો અને કાદવ કીચડમા મૃતદેહ મળી આવતા હતા.
1999માં ફરી એક વર્ષમાં વાવાઝોડું ગુજરાત પર ત્રાટક્યું હતું. પ્રજા, માછીમારો અને ખેડૂતોનો શિકાર કર્યો હતો. સૌરાસ્ટ્ર, જામનગર અને કચ્છમાં વાવાઝોડાંએ રૂ.80 કરોડનું નુકશાનને 450 કરતાં વધુ લોકોના જીવ ગયા હતા.
14મી સદીના મધ્યભાગમાં કચ્છમાં કાળો નાગ ગણાતો બહારવટીયો જેસલ જાડેજા પોતાની પત્નીને લઈને દરીયો પાર કરી રહ્યો હતો ત્યારે ભારે વાવાઝોડું આવ્યું હોવાનું કચ્છ કલેક્ટરે જાહેર કર્યું છે. જે ગુજરાતના વાવાઝોડાંનો સૌથી જુનો ઉલ્લેખ મળે છે.
2000 બાદ વાવાઝોડાંના નામ આપવાનું વિશ્વ કક્ષાએ શૂરું થયું હતું.
2014માં પાકિસ્તાન બાજુથી એક વાવાઝોડું ગુજરાત તરફ ધસી આવ્યું હતું. અગાઉથી નિલોફર નામ અપાયું હતું. દરિયા માજ સમાઈ ગયું હતું.
2019 માં સૌરાસ્ટ્ર અને કચ્છ સહિત ગુજરાતના દરિયા કાંઠા પર વાયુ નામનું વાવાઝોડું આવ્યું હતું. 170 કિલોમીટરની ઝડપ હતી. આ વર્ષે નાના મોટા 4 વાવઝોડા આવીને ગયા હતા. અબજો રૂપિયાનું નુકસાન થયું હતું.
મુખ્ય વાવાઝોડાં 2001-2019
અરબી સમુદ્રમાં 29 મે 2002માં તોફાન આવ્યું હતું. જેમાં કંડલા, કોસંબા, જામનગર, વલસાડમાં અસર થઈ હતી. 7થી 13 ઓક્ટોબર 2002માં દક્ષિણ ગુજરાતમાં તોફાન થયું હતું. 30 સપ્ટેમ્બર અને 10 ઓક્ટોબર 2004માં પોરબંદરમાં તારાજી થઈ હતી.
21અને 22 જુન 2005માં પશ્ચિમ ગુજરાતમાં ભારે અસર હતી.
14થી 16 સપ્ટેમ્બરમાં પશ્ચિમ ગુજરાત એટલે કે સૌરાષ્ટ્રના માઢીમારો અને ખેતીને અસર થઈ હતી.
21થી 24 સપ્ટેમ્બરમાં જામનગર, જૂનાગઢ, પોરબંદર અને રાજકોટમાં ખેડૂતો અને પ્રજા પર વાવાઝોડું ત્રાટક્યું હતું.
23 અને 24 જૂન 2008માં દિવમાં માછીમારોને અસર હતી.
30 મેથી 7 જુન 2010માં રાજકોટ, કચ્છ, સુરેન્દ્રનગર, જામનગર, મહેસાણા, ઉત્તર ગુજરાતના ખેડૂતોને ભારે નુકસાન કર્યું હતું.
11 અને 12 જૂન 2011માં ગીર સોમનાથ, વેરાવળ, કોડીનાર, તલાલા, ઉપલેટા, રાજકોટના કેરી અને કૃષિને ભારે અસર થઈ હતી.
10થી 14 જુન 2014માં વલસાડ, સુરત, નવસારી અને દક્ષિણ ગુજરાતના ફળોના બગીચાને અસર કરી ગતી.
25થી 31 ઓક્ટોબર 2014માં ફરીથી કચ્છ, સૌરાષ્ટ્રને અનેક જિલ્લાના ખેડૂતોને પરેશાન કર્યા હતા.
22થી 24 જુન 2015માં ગીર સોમનાથ, અમરેલી, રાજકોટ જિલ્લામાં ખેતીને ભારે નુકસાન કર્યું હતું.
27થી 29 જુન 2016માં પશ્ચિમ ગુજરાતના ભાવનગર, જુનાગઢ, પોરબંદર, દ્વારકા, જામનગરને મોટું નુકસાન કર્યું હતું.
29 નવેમ્બરથી 6 ડિસેમ્બર 2017માં ગંભીર તોફાન આવી ચઢતા નવસારી, સુરત, દહાણુંના કેરી અને ચીકુના બગીચા અને માછીમારોને ભારે નુકસાન કર્યું હતું.
10થી 17 જુન 2019માં સૌરાષ્ટ્ર, કચ્છ, દિવમાં ભારે તોફાન આવી ચઢ્યું અને માછીમારો, ઉદ્યોગો અને ખેતીને પારાવાર નુકસાન કર્યું હતું.
30 સપ્ટેમ્બરથી 1 ઓક્ટોબર 2020માં કચ્છના કંડલામાં અસર થઈ હતી.
22થી 25 ડીસેમ્બર 2021માં દક્ષિણ ગુજરાતના બગીચા અને શેરડીને ભારે નુકસાન કર્યું હતું.
30 ઓક્ટોબર 7 નવેમ્બર 2022માં અતી ગંભીર ચક્રાવાતી તોફાન દિવમાં આવ્યું હતું. જેણે અસપાસના કેરીના બગીચાઓને અસર કરી હતી.
12થી 17 જુન 2023માં અરબી સમુદ્રમાં ડીપ્રેશન ઊભું થયું.
આમ ગુજરાત, પશ્ચિમ ગુજરાત, કચ્છ, મધ્ય ગુજરાત, ઉત્તર ગુજરાત અને દક્ષિણ ગુજરાતમાં અલગ અલગ રીતે ચક્રવાત ભારે અસર કરી રહ્યાં છે. એક ગામને અને 1 લાખની વસતીના શહેરમાં સામાન્ય વાવાઝોડું આવે તો પણ 1થી 10 કરોડનું નુકસાન થાય છે. દરેક વાવાઝોડાંથી સરેરાશ 500 ગામો અને 25 શહેરોને અસર થાય છે. આમ જોઈ શકાતી અને ન જોઈ શકાતી તારાજી અને આર્થિક નુકસાન પ્રજાને પરેશાન કરે છે. તે ખરેખર શું ઉદ્યોગ સ્થાપવા સામે ખોટનો સોદો તો નથી ને ?
આ અંગે, કેન્દ્ર સરકાર, રાજ્ય સરકાર અને વિશ્વના પર્યાવરણ ક્ષેત્રે કામ કરતાં નીતિ ઘડનરાઓને માટે પગલાં ભરવાનો સમય આવી ગયો છે. પ્રદૂષણ અટકાવવું પડશે, સ્વચ્છ ઉદ્યોગને મહત્વ આપવું પડશે. જો તેમ નહીં થાય તો આ સદી તારાજીની સદી બની જશે.
——————-[:en]In 20 years, due to increasing pollution in Gujarat, the Arabian Sea has warmed, the reason for the destruction of cyclones
Dilip Patel
Gandhinagar, 13 June 2023
Gujarat is now being ravaged by cyclone and heavy rains. Natural forces have wreaked havoc on Gujarat in the last 3 decades. The law of nature is to give. Gujarat’s 12 thousand industries, 6 metropolitan cities, small towns, chemical industries, refineries, the way polluted waste and water and hot water are being dumped into the Arabian Sea. Which has not created any new problem? Such a question is being raised. Is Gujarat destroying agriculture, fishing, traditional industries and nature in pursuit of industry?
The small Caribbean country has been a frequent victim of natural disasters. Two thousand people died in an earthquake in Haiti, followed by a hurricane. Later President Moise of Haiti was assassinated under mysterious circumstances. In Gujarat too, such disasters are happening continuously for 30 years. The geographical location of Gujarat is unfortunate. If a new policy is not made to stop this, then western Gujarat and Kutch will see nothing but devastation.
Earthquakes and storms are not new to Gujarat. Disasters are knocking again and again. People were killed in the devastating earthquake. The small region lies between several unstable tectonic plates. Furthermore, due to its unique geographical location, Gujarat often lies in the path of devastating cyclones. Perhaps the most unfortunate region in terms of natural calamities is the Gujarat region on the Arabian Sea. Droughts, earthquakes, storms, heavy rains, water pollution, chemical industries, fire incidents, sea storms, climate change and resultant floods etc. are hitting this country.
The unique geographical location of Gujarat makes it prone to storms and heavy rains. Earthquakes keep happening due to underground instability. After the formation of Girnar and 7 other mountains in Gujarat, volcanoes do not erupt. It’s a good thing.
Both Gujarat and Bengal are infamous for cyclones. States like Odisha, Andhra Pradesh, Telangana situated on the coast of Bay of Bengal are frequently affected by cyclones due to their unique location. Some countries and regions are located in places where hurricanes or earthquakes rarely occur. Gujarat is a victim of natural calamities, which cannot change. In such a situation, their suffering can be reduced by providing proper help during disasters. Scientific discoveries can make them more resilient to such disasters. The government and the people can only do so much.
This is not the first time that Gujarat has faced the threat of a cyclone. Gujarat has been the worst victim of the cyclone.
hot water
Between 1975 and 2000, there were 7 major storms. Whereas in 2020 to 2023 more than 20 storms and air depressions occurred.
Warm air rises from the warm ocean water. The air cools down. Preheated air from below pushes it sideways. This process increases the speed of air. In such a situation, the waves in the sea also rise to a height. These waves are causing havoc in the coastal cities and villages. Strong winds blowing over land cause heavy damage. 20 rivers of Gujarat are polluted including Sabarmati, Narmada, Mahi and Tapi. Gujarat ranks fourth in the country in terms of polluted rivers. Who pours water into the ocean. Chemical and refineries have collapsed along the coast. Whose hot water is going directly to the sea. Neither the state government nor the board is serious about pollution control. Of the 8 metropolitan municipalities, 6 are located on the sea coast. Out of which polluted water of 1.25 crore people is released into the sea. 90 cities are on the coast.
Gujarat badly affected by the warming of the Arabian Sea
The coastal weather around India is changing, with more cyclones generally seen in the Bay of Bengal. The Bay of Bengal had warmer waters than the Arabian Sea. But hurricanes have increased by 52% in the past two decades. The frequency of storms has increased by 80%. Intensity increased by 20 to 40%. The Bay of Bengal has seen an 8% decrease in cyclones. Vriddhi is in the warm Arabian Sea off the coast of Gujarat.
ocean temperature from pollution
Scientists say that the temperature of sea water is increasing and due to this more storms are going to come in future. In the last 25 years, industries in Gujarat have been ravaged by cyclones, increasing pollution in the Arabian Sea. Even more dangerous storms may occur in the years to come. Fishermen, farmers, industries, people are going to be ruined.
Gujarat accounts for 5% of the total population of the country, but contributes 18.4% of the industrial output.
Gujarat alone produces 62% of the country’s polluting petrochemical products. The country’s 98% soda ash, 65% plastic, 50% chemical, 40% silk, 70% denim (jeans) are produced only in Gujarat. Gujarat has 232 industrial areas – GIDC and private industrial areas in lakhs of hectares. There are 90,000 industrial units. Out of which 12000 units cause heavy pollution of air, water, land and sea. In the name of economic development, BJP and friendly governments have put our health and natural calamities at stake in 33 years.
Warning
According to experts, cyclones are increasing due to increase in sea surface temperature. The sea surface temperature in the world is increasing by an average of 10.10 mm degree per year. In such a situation, the increasing number of storms in Gujarat is worrying. Sow seeds like Nilofer in 2014, Chapla and Megh in 2015, Vayu and Fani in 2019, Nisarga in 2020, Tokte in 2021, Beeperjoy in 2023
salmon of storms
What have you done? A one to two degree increase in sea surface temperature is associated with an increase in hurricane frequency. In 2019, there were 5 cyclones in the Arabian Sea. Out of which 4 came to earth. 2 cyclones formed in 2020. 14 districts of Gujarat are highly vulnerable to the cyclone. Which is the highest in the country. It has become necessary to sit down with meteorologists, oceanographers, environmentalists and nature lovers and plan. Global warming is affecting Gujarat. Gujarat Congress had suggested this to the government.
Major Hurricanes – 1975–2000
Is. Between 1975 and 2000, there were 6 devastating storms.
In which Porbandar on 22 October 1975, devastation in 7 districts of Saurashtra on 3 June 1976, destruction of Somnath Veraval port on 8 November 1982, devastation in Veraval and Porbandar area on 1 November 1989, devastation in Gujarat’s Sagar coast on 18 June 1992 In June 1998, there was devastation in Porbandar, Kandla, Kutch, Jamnagar.
Another storm hit on 20 May 1999.
Raw
In 25 years, 6 cyclones wreaked havoc, the most dangerous was the Kutch cyclone in 1998 during the BJP government. The storms caused much destruction. In which more than 1100 people died. Although the death toll was much more than this. Two years after that, there was a terrible earthquake in the BJP government. Billions of rupees were lost. After that the people here have established a new industrial Kutch.
In the year 1975, Jamnagar and Rajkot, about 15 km from the northwest coast, were directly affected. More than 80 people had died due to these storms which came at a speed of 170 km/h. A loss of Rs 90 crore was recorded.
In 1976, a cyclone killed 70 people in Saurashtra’s Jamnagar and Kutch.
In 1982, a storm hit Veravala. In which there has been devastation in many areas including Porbandar, Dwarka, Kutch. There was a loss of 130 crores. More than 500 people had died.
In 1998, a cyclone hit Saurashtra on 9 June. People, industries and agriculture in the coastal areas of Porbandar, Kutch suffered a huge loss of Rs 1800 crores. 1485 people died. 1200 to 1800 people were missing. The storm created history of devastation in Gujarat. In 2001 there was an earthquake immediately and 25 thousand people died.
Hundreds of families, lonely laborers became destitute. This tragedy which shakes even the stone heart has happened in Gujarat.
The sea water spread in the Kandla Free Trade Zone, about 7 km from Kandla, has taken the lives of many families. Many families became homeless. Bodies were found in the streets and in the mud.
In another year 1999, a cyclone hit Gujarat. People, fishermen and farmers were made victims. The cyclones in Saurashtra, Jamnagar and Kutch caused damages of Rs 80 crore and claimed more than 450 lives.
The Collector of Kutch has declared that Jasal Jadeja, known as the black snake in Kutch, was crossing the sea with his wife in the middle of the 14th century. Which is the earliest mention of cyclones in Gujarat.
Globally, naming of storms began after 2000.
In 2014, a cyclone moved towards Gujarat from the Pakistan side. Neelofar was named earlier. The sea was already calm.
In 2019, a cyclone named Vayu hit the coast of Gujarat including Saurashtra and Kutch. The speed was 170 km. This year 4 major and minor storms have come and gone. Billions of rupees were lost.
Major hurricanes 2001–2019
On 29 May 2002, there was a storm in the Arabian Sea. In which Kandla, Kosamba, Jamnagar, Valsad were affected. The storm hit South Gujarat from 7 to 13 October 2002. There was devastation in Porbandar on 30 September and 10 October 2004.
There was a heavy impact in West Gujarat on 21 and 22 June 2005.
From September 14 to September 16, fisheries and agriculture were affected in West Gujarat i.e. Saurashtra.
From 21 to 24 September, the cyclone hit farmers and people in Jamnagar, Junagadh, Porbandar and Rajkot.
Fishermen were affected in Diu on 23 and 24 June 2008.
From 30 May to 7 June 2010 it caused heavy damage to farmers in Rajkot, Kutch, Surendranagar, Jamnagar, Mehsana, North Gujarat.
On 11 and 12 June 2011, mango and agriculture in Gir Somnath, Veraval, Kodinar, Talala, Upleta, Rajkot were badly affected.
Affected fruit orchards in Valsad, Surat, Navsari and South Gujarat from 10 to 14 June 2014.
From 25 to 31 October 2014, the farmers of many districts of Kutch, Saurashtra were again harassed.
From 22 to 24 June 2015, Gir Somnath, Amreli, Rajkot district caused heavy damage to agriculture.
Bhavnagar, Junagadh, Porbandar, Dwarka, Jamnagar in West Gujarat were heavily damaged between 27 and 29 June 2016.
The severe storm from 29 November to 6 December 2017 caused heavy damage to mango orchards and fishermen in Navsari, Surat, Dahan and Chiku.
A severe storm hit Saurashtra, Kutch, Diu from 10 to 17 June 2019 and caused continuous damage to fishermen, industries and agriculture.
Kandla in Kutch was affected from 30 September to 1 October 2020.
From 22 to 25 December 2021, there was heavy damage to orchards and sugarcane in South Gujarat.
On 30 October 7 November 2022, an extremely severe cyclonic storm hit Diva. Which had an effect on the nearby mango orchards.
From 12 to 17 June 2023, Arabian Depression occurred.
Thus, the cyclone is affecting Gujarat, West Gujarat, Kutch, Central Gujarat, North Gujarat and South Gujarat in different ways. In a village or city with a population of one lakh, there is a loss of 1 to 10 crores even when there is a normal storm. On an average, 500 villages and 25 towns are affected by each cyclone.
Let’s go Thus visible and invisible devastation and economic losses haunt people. Is it not really a loss-making business against setting up an industry?
In this regard, it is high time for the central government, state government and policy makers working in the environment sector of the world to take action. Pollution has to be stopped, clean industry has to be given importance. Otherwise, this century of Gujarat will be a century of destruction.[:hn]दिलीप पटेल
गांधीनगर, 13 जून 2023
गुजरात अब चक्रवात और भारी बारिश से तबाह हो रहा है। पिछले 3 दशकों में गुजरात पर प्राकृतिक शक्तियों ने कहर बरपाया है। प्रकृति का नियम है कि देना है। गुजरात के 12 हजार उद्योग, 6 महानगर, छोटे शहर, रासायनिक उद्योग, रिफाइनरी जिस तरह से प्रदूषित कचरा और पानी और गर्म पानी अरब सागर में डाला जा रहा है। जिसने कोई नई समस्या तो पैदा नहीं कर दी है? ऐसा सवाल उठाया जा रहा है. क्या उद्योग के चक्कर में गुजरात कृषि, मछली पकड़ने, पारंपरिक उद्योग और प्रकृति को नष्ट कर रहा है?
छोटा कैरेबियाई देश प्राकृतिक आपदाओं का लगातार शिकार रहा है। हैती में आए भूकंप में दो हजार लोगों की मौत हो गई, बाद में तूफान आया। बाद में हैती के राष्ट्रपति मोइज़ की रहस्यमय परिस्थितियों में हत्या कर दी गई थी। गुजरात में भी ऐसी आपदाएं 30 साल से लगातार हो रही हैं। गुजरात की भौगोलिक धरती दुर्भाग्यशाली है। अगर इसे रोकने के लिए नई नीति नहीं बनाई गई तो पश्चिमी गुजरात और कच्छ में तबाही के अलावा कुछ नहीं दिखेगा।
गुजरात के लिए भूकंप और तूफान कोई नई बात नहीं है। आपदाएं बार-बार दस्तक दे रही हैं। विनाशकारी भूकंप में लोग मारे गए थे। छोटा क्षेत्र कई अस्थिर टेक्टोनिक प्लेटों के बीच स्थित है। इसके अलावा, अपनी अनूठी भौगोलिक स्थिति के कारण, गुजरात अक्सर विनाशकारी चक्रवातों के रास्ते में रहता है। प्राकृतिक आपदाओं के मामले में शायद सबसे दुर्भाग्यपूर्ण क्षेत्र अरब सागर पर स्थित गुजरात क्षेत्र है। सूखा, भूकंप, तूफान, भारी बारिश, जल प्रदूषण, रासायनिक उद्योग, आग की घटनाएं, समुद्री तूफान, जलवायु परिवर्तन और परिणामी बाढ़ आदि इस देश को मार रहे हैं।
गुजरात की अनूठी भौगोलिक स्थिति इसे तूफानों और भारी बारिश का निशाना बनाती है। भूमिगत अस्थिरता के कारण भूकंप आते रहते हैं। गुजरात में गिरनार तथा 7 अन्य पर्वतों के बनने के बाद ज्वालामुखी नहीं फटते। यह तो अच्छी बात है।
गुजरात और बंगाल दोनों चक्रवात से बदनाम हैं। बंगाल की खाड़ी के तट पर स्थित ओडिशा, आंध्र प्रदेश, तेलंगाना जैसे राज्य अपने विशिष्ट स्थान के कारण अक्सर चक्रवातों से प्रभावित होते हैं। कुछ देश और क्षेत्र ऐसी जगहों पर स्थित हैं जहां तूफान या भूकंप शायद ही कभी आते हैं। प्राकृतिक आपदाओं का शिकार गुजरात हे, जो बदल नहीं सकता। ऐसे में आपदाओं के दौरान उचित सहायता प्रदान करके उनकी पीड़ा को कम किया जा सकता है। वैज्ञानिक खोजें उन्हें ऐसी आपदाओं के प्रति अधिक लचीला बना सकती हैं। सरकार और लोंग इतना ही कर सकता है।
यह पहली बार नहीं है कि गुजरात ने चक्रवात के खतरे का सामना किया है। गुजरात चक्रवात का सबसे ज्यादा शिकार हुआ है।
गर्म पानी
1975 से 2000 के बीच 7 बड़े तूफान आए। जबकि 2020 से 2023 में 20 से ज्यादा तूफ़ान और एयर डिप्रेशन आए।
गर्म समुद्र के पानी से गर्म हवा ऊपर उठती है। वायु ठंडी हो जाती है। नीचे से पहले से गरम हवा बग़ल में धकेलती है। इस प्रक्रिया से वायु की गति बढ़ जाती है। ऐसे में समुद्र में लहरें भी ऊंचाई तक उठ जाती हैं। ये लहरें तटीय शहरों और गांवों में तबाही मचा रही हैं। भूमि पर तेजी से बहने वाली हवाएं भारी नुकसान पहुंचाती हैं। साबरमती, नर्मदा, माही और तापी समेत गुजरात की 20 नदियां प्रदूषित हैं। प्रदूषित नदियों के मामले में गुजरात देश में चौथे स्थान पर है। जो समुद्र में पानी डालता है। तट के साथ रासायनिक और रिफाइनरियां ढह गई हैं। जिसका गर्म पानी सीधे समुद्र में जा रहा है। प्रदूषण नियंत्रण को लेकर न तो राज्य सरकार गंभीर है और न ही बोर्ड। 8 महानगरीय नगर पालिकाओं में से 6 समुद्री तट पर स्थित हैं। जिसमें से 1.25 करोड़ लोगों का प्रदूषित पानी समुद्र में छोड़ा जाता है। 90 शहर तट पर हैं।
अरब सागर के गर्म होने से गुजरात बुरी तरह प्रभावित
भारत के आसपास के तटीय मौसम बदल रहे हैं, आमतौर पर बंगाल की खाड़ी में अधिक चक्रवात देखे जाते हैं। बंगाल की खाड़ी में अरब सागर की तुलना में गर्म पानी था। लेकिन पिछले दो दशकों में तूफानों में 52% की वृद्धि हुई है। तूफानों की आवृत्ति में 80% की वृद्धि हुई है। तीव्रता में 20 से 40% की वृद्धि हुई। बंगाल की खाड़ी में चक्रवातों में 8% की कमी देखी गई है। वृद्धि, गुजरात के तट से दूर गर्म अरब सागर में है।
प्रदूषण से समुद्र का तापमान
वैज्ञानिकों का कहना है कि समुद्र के पानी का तापमान बढ़ रहा है और इससे भविष्य में ज्यादा तूफान आने वाले हैं. पिछले 25 वर्षों में, अरब सागर में गुजरात के उद्योग चक्रवातों, बढ़ते प्रदूषण से तबाह हो गए हैं। आने वाले वर्षों में और भी खतरनाक तूफान आ सकते हैं। मछुआरे, किसान, उद्योग, लोग बर्बाद होने वाले हैं।
गुजरात देश की कुल आबादी का 5% है, लेकिन औद्योगिक उत्पादन में 18.4% का योगदान देता है।
देश के कुल प्रदूषणकारी पेट्रोकेमिकल उत्पादों का 62% अकेले गुजरात में उत्पादित होता है। देश का 98% सोडा ऐश, 65% प्लास्टिक, 50% केमिकल, 40% सिल्क, 70% डेनिम (जींस) का उत्पादन सिर्फ गुजरात में होता है। गुजरात में 232 औद्योगिक क्षेत्र हैं – जीआईडीसी और लाखों हेक्टेयर में निजी औद्योगिक क्षेत्र। 90,000 औद्योगिक इकाइयां हैं। जिनमें से 12000 इकाइयां वायु, जल, भूमि और समुद्र के भारी प्रदूषण का कारण बनती हैं। भाजपा और मित्र सरकारों ने आर्थिक विकास के नाम पर 33 साल में हमारी सेहत, प्राकृतिक आपदाओं को दांव पर लगा दिया है।
चेतावनी
विशेषज्ञों के अनुसार समुद्री सतह के तापमान में वृद्धि के कारण चक्रवात बढ़ रहे हैं। दुनिया में प्रति वर्ष समुद्र की सतह के तापमान में औसतन 10.10 मिमी डिग्री की वृद्धि हो रही है। ऐसे में गुजरात में तूफानों की बढ़ती संख्या चिंताजनक है। 2014 में निलोफर, 2015 में चपला और मेघ, 2019 में वायु और फानी, 2020 में निसर्ग, 2021 में टोकटे, 2023 में बीपरजॉय जैसी बोई
तूफानों का सामना किया है। समुद्री सतह के तापमान में एक से दो डिग्री की वृद्धि तूफान की आवृत्ति में वृद्धि के साथ जुड़ी हुई है। 2019 में अरब सागर में 5 चक्रवात आए थे। जिनमें से 4 धरती पर आ गए। 2020 में 2 चक्रवात बने। गुजरात के 14 जिले चक्रवात के प्रति अत्यधिक संवेदनशील हैं। जो देश में सबसे ज्यादा है। मौसम विज्ञानियों, समुद्र विज्ञानियों, पर्यावरणविदों और प्रकृति प्रेमियों के साथ बैठकर योजना बनाना आवश्यक हो गया है। ग्लोबल वार्मिंग गुजरात को प्रभावित कर रहा है। गुजरात कांग्रेस ने सरकार को यह सुझाव दिया था।
प्रमुख तूफान – 1975-2000
है। 1975 से 2000 के बीच 6 विनाशकारी तूफान आए।
जिसमें 22 अक्टूबर 1975 को पोरबंदर, 3 जून 1976 को सौराष्ट्र के 7 जिलों में तबाही, 8 नवंबर 1982 को सोमनाथ वेरावल बंदरगाह को तबाह, 1 नवंबर 1989 को वेरावल और पोरबंदर इलाके में तबाही, 18 जून 1992 को गुजरात के सागर किनारे में तबाही 9 जून 1998 को पोरबंदर, कांडला, कच्छ, जामनगर में तबाही मची थी।
20 मई 1999 को एक और तूफान आया।
कच्छ
25 साल में 6 चक्रवातों ने बरपाया कहर, सबसे खतरनाक 1998 में भाजपा सरकार के दौरान आया कच्छ चक्रवात था। तूफानों ने बहुत तबाही मचाई। जिसमें 1100 से ज्यादा लोगों की मौत हो गई थी। हालांकि मरने वालों की संख्या इससे कहीं ज्यादा थी। उसके दो साल बाद भाजपा सरकार में भयानक भूकम्प आया। अरबों रुपए का नुकसान हुआ। उसके बाद यहां के लोगों ने एक नया औद्योगिक कच्छ बसाया है।
वर्ष 1975 में, उत्तर पश्चिमी तट से लगभग 15 किमी दूर, जामनगर और राजकोट सीधे प्रभावित हुए थे। 170 किमी/घंटा की रफ्तार से आए इन तूफानों से 80 से ज्यादा लोगों की मौत हो गई थी। 90 करोड़ रुपये का घाटा दर्ज किया गया।
1976 में, सौराष्ट्र के जामनगर और कच्छ में चक्रवात ने 70 लोगों की जान ले ली।
1982 में, वेरावाला में एक तूफ़ान आया। जिसमें पोरबंदर, द्वारका, कच्छ समेत कई इलाकों में तबाही मची हुई है. 130 करोड़ का नुकसान हुआ। 500 से ज्यादा लोगों की मौत हुई थी।
1998 में, 9 जून को एक चक्रवात सौराष्ट्र से टकराया। पोरबंदर, कच्छ के तटीय क्षेत्रों के लोगों, उद्योगों और कृषि को 1800 करोड़ रुपये का भारी नुकसान हुआ। 1485 लोगों की मौत हुई। 1200 से 1800 लोग लापता थे। तूफान ने गुजरात में तबाही का इतिहास रच दिया। 2001 में तुरंत भूकंप आया और 25 हजार लोग मारे गए।
सैकड़ों परिवार, अकेले मजदूर बेसहारा हो गए। पत्थर दिल को भी झकझोर देने वाली ये त्रासदी गुजरात में हुई हैं।
कांडला से करीब 7 किलोमीटर दूर कांडला मुक्त व्यापार क्षेत्र में फैले समुद्र के पानी ने कई परिवारों की जान ले ली है. कई परिवार बेघर हो गए। लाशें सड़कों और कीचड़ में मिलीं।
एक और साल 1999 में, गुजरात में एक चक्रवात आया। लोगों, मछुआरों और किसानों को शिकार बनाया गया। सौराष्ट्र, जामनगर और कच्छ में चक्रवातों से 80 करोड़ रुपये का नुकसान हुआ और 450 से अधिक लोगों की जान चली गई।
कच्छ के कलेक्टर ने घोषित किया है कि कच्छ में 14वीं सदी के मध्य में काला सांप कहे जाने वाले जसल जडेजा अपनी पत्नी के साथ समुद्र पार कर रहे थे। जो गुजरात में चक्रवातों का सबसे पहला उल्लेख है।
2000 के बाद वैश्विक स्तर पर तूफानों का नामकरण शुरू हुआ।
2014 में, एक चक्रवात पाकिस्तान की ओर से गुजरात की ओर बढ़ गया। नीलोफर का नाम पहले रखा गया था। समुद्र पहले ही शांत हो चुका था।
2019 में वायु नाम का चक्रवात सौराष्ट्र और कच्छ सहित गुजरात के तट से टकराया था। स्पीड 170 किमी थी। इस साल 4 बड़े और छोटे तूफान आए और चले गए। अरबों रुपए का नुकसान हुआ।
प्रमुख तूफान 2001-2019
29 मई 2002 को अरब सागर में एक तूफान आया। जिसमें कांडला, कोसंबा, जामनगर, वलसाड प्रभावित हुए। 7 से 13 अक्टूबर 2002 तक दक्षिण गुजरात में आंधी चली। 30 सितंबर और 10 अक्टूबर 2004 को पोरबंदर में तबाही मची थी।
21 और 22 जून 2005 को पश्चिम गुजरात में भारी प्रभाव पड़ा था।
14 सितंबर से 16 सितंबर तक पश्चिम गुजरात यानी सौराष्ट्र में मत्स्य पालन और कृषि प्रभावित रही।
21 से 24 सितंबर तक चक्रवात ने जामनगर, जूनागढ़, पोरबंदर और राजकोट में किसानों और लोगों को अपनी चपेट में लिया।
23 और 24 जून 2008 को दीव में मछुआरे प्रभावित हुए थे।
30 मई से 7 जून 2010 तक इसने राजकोट, कच्छ, सुरेंद्रनगर, जामनगर, मेहसाणा, उत्तर गुजरात में किसानों को भारी नुकसान पहुंचाया।
11 और 12 जून 2011 को गिर सोमनाथ, वेरावल, कोडीनार, तलाला, उपलेटा, राजकोट के आम और कृषि बुरी तरह प्रभावित हुए।
10 से 14 जून 2014 तक वलसाड, सूरत, नवसारी और दक्षिण गुजरात में प्रभावित फलों के बाग।
25 से 31 अक्टूबर 2014 तक कच्छ, सौराष्ट्र के कई जिलों के किसानों को फिर परेशान किया।
22 से 24 जून 2015 तक, गिर सोमनाथ, अमरेली, राजकोट जिले ने कृषि को भारी नुकसान पहुंचाया।
पश्चिम गुजरात में भावनगर, जूनागढ़, पोरबंदर, द्वारका, जामनगर को 27 से 29 जून 2016 के बीच भारी नुकसान हुआ था।
29 नवंबर से 6 दिसंबर 2017 तक आए भीषण तूफान ने नवसारी, सूरत, दहन और चीकू में आम के बागों और मछुआरों को भारी नुकसान पहुंचाया।
10 से 17 जून 2019 तक सौराष्ट्र, कच्छ, दीव में भयंकर तूफान आया और इससे मछुआरों, उद्योगों और कृषि को लगातार नुकसान हुआ।
कच्छ में कांडला 30 सितंबर से 1 अक्टूबर 2020 तक प्रभावित रहा।
22 से 25 दिसंबर 2021 तक, दक्षिण गुजरात में बागों और गन्ने को भारी नुकसान हुआ।
30 अक्टूबर 7 नवंबर 2022 को एक अत्यंत भयंकर चक्रवाती तूफान दिवा से टकराया। जिसका असर आसपास के आम के बागों पर पड़ा।
12 से 17 जून 2023 में अरब अवसाद उत्पन्न हो गया.
इस प्रकार, चक्रवात गुजरात, पश्चिम गुजरात, कच्छ, मध्य गुजरात, उत्तर गुजरात और दक्षिण गुजरात को अलग-अलग तरीकों से प्रभावित कर रहे हैं। एक लाख की आबादी वाले गांव और शहर में सामान्य तूफान आने पर भी 1 से 10 करोड़ का नुकसान होता है। प्रत्येक चक्रवात से औसतन 500 गाँव और 25 शहर प्रभावित होते हैं। इस प्रकार दृश्य और अदृश्य तबाही और आर्थिक नुकसान लोगों को परेशान करते हैं। क्या यह वास्तव में एक उद्योग स्थापित करने के विरुद्ध एक घाटे का व्यापार नहीं है?
इस संबंध में, केंद्र सरकार, राज्य सरकार और दुनिया के पर्यावरण क्षेत्र में काम करने वाले नीति निर्माताओं के लिए कार्रवाई करने का सही समय है। प्रदूषण को रोकना है, स्वच्छ उद्योग को महत्व देना है। नहीं तो गुजरात कि, यह सदी तबाही की सदी होगी।
——————-[:]
