[:gj]આખું વિશ્વ કૌટુંબિક ખેતીના દશકાની ઉજવણી કરે છે, ગુજરાતમાં ખેડૂતોને તોડી નંખાયા[:en]Whole world celebrates the decade of farming but Farmers in Gujarat were destroyed[:hn]पूरी दुनिया परिवारिक खेती का दशक मनाती है, गुजरात में किसानों को ध्वस्त कर दिया गया[:]

[:gj](દિલીપ પટેલ) અમદાવાદ

આખા વિશ્વમાં આગામી 10 વર્ષ સુધી કૌટુંબિક ખેતી તરીકે ઉજવણી ચાલી રહી છે, પણ ગુજરાત સરકાર તો કૌટુંબિક ખેતી ખતમ કરી રહી છે. ગુજરાત સરકારે અનેક કાયદાઓ એવા બનાવી દીધા છે કે જેમાં કૌટુંબિક ખેતી ખતમ થઈ રહી છે. કૌટુંબિક ખેતી કરનારો મોટો વર્ગ પાટીદાર હતા. તેમાં 50 ટકા પાટીદાર ખેતી છોડી ચૂક્યા છે. બીજા 30 ટકા એવા છે જે ખેતીની સાથે નોકરી, ધંધો કરે છે. જ્યારે 20 ટકા ખેતી કરે છે.

આમ 1995 પછી ભાજપની સરકારો આવ્યા પછી કૌટુંબિક ખેતી ખતમ થઈ રહી છે. જે કોઈ ખેતી કરે છે તે પરંપરાગત કરે છે. તેમાં 95 ટકા ખેડૂતો નવું કરતાં નથી. જે ખેતી કરે છે તે હવે મોટા ભાગે પછાત વર્ગ અને અભણ લોકો કરી રહ્યાં છે. હવે રૂપાણી અને મોદી સરકારે બનાવેલા 10 જેટલાં કાયદાઓના કારણે ખેતી વધું ઝડપથી ખતમ થશે. રૂપાણીના નવા કાયદાથી કોઈ પણ વ્યક્તિ ખેતર ખરીદી શકે છે. તેથી હવે ખેતરો શ્રીમંતોના હાથમાં જઈ રહ્યાં છે. ફરી એક વખત સામંતશાહી ભાજપની સરકારો લાવી ચૂકી છે.

(UNA)ની ખોરાક અને ખેતી સંગઠન અને આંતરરાષ્ટ્રીય કૃષિ વિકાસ નિધિએ 29 મે 2019ના દિવસે ​​વિશ્વના વિકાસશીલ દેશોમાં કુટુંબની ખેતીને પ્રોત્સાહન આપવા માટે ‘યુનાઇટેડ નેશન્સ ફેમિલી ફાર્મિંગ ડિકેડ’ અને નાના ખેડુતોને મદદ કરવા માટે કરી હતી. સંયુક્ત રાષ્ટ્રસંઘ સાથે જોડાયેલા બંને વૈશ્વિક સંગઠનોએ કૌટુંબિક ખેતીના દાયકાની ઉજવણી 2019 થી 2028 સુધી 10 વર્ષ થવાની છે. વિશ્વના 90 ટકાથી વધુ ખેડૂતો કુટુંબિક ખેતી કરે છે.

વૈશ્વિક ઉત્પાદનમાં તેઓ 80 ટકા હિસ્સો ધરાવે છે. તેમાં કંપની રાજ નથી. સંયુક્ત રાષ્ટ્રનું માનવું છે કે આ ખેડુતો અને કુટુંબની ખેતી વિકાસનું એન્જિન બની શકે છે. જે ભૂખ અને કુપોષણને સમાપ્ત કરવા માટે મહત્વનું બની રહેશે.

આખું કુંટુંબ ખેતીના વ્યવસાયમાં રોકાયેલું હોત તેને કૌટુંબિક ખેતી કહે છે. એક કુટુંબ પર જ તે ખેતી થતી હોય છે. ઉપજનો મોટો ભાગ પરિવારના સભ્યો વપરાશ કરે છે. વધારાની ઉપજ સ્થાનિક બજારમાં અન્ય ચીજવસ્તુઓના બદલામાં વેચાય છે. આ ખેતરોમાં સ્થાનિક પેદાશોની ખેતી થાય છે. 10 વર્ષમાં જે લોકો ખેતીનો પરંપરાગત વ્યવસાય છોડી ગયા છે તેમને ફરીથી ખેતી તરફ વાળવાનો પ્રયાસ આખું વિશ્વ કરશે.

ખેડૂતો

ગુજરાત સરકારની અંદાજિત ખેતી ગણતરી પ્રમાણે 53.19 લાખ ખેડૂતોમાં 20.17 લાખ સીમાંત અને 16.15 લાખ નાના ખેડૂત છે, જેની પાસે અડધો હેક્ટર જમીન માંડ છે. 1998માં એક કરોડ ખેડૂતો હતા. ખેડૂતોને વર્ષે સરેરાશ રૂ.7926 આવક મળે છે. 42.6 ટકા ખેડૂતોને પરિવાર દીઠ રૂ.16.74 લાખનું દેવું છે.

10 વર્ષમાં 13 લાખ ખેડૂતો ઘટી ગયા

ગુજરાતમાં 10 વર્ષમાં 3.55 લાખ વાસ્તવીક ખેડૂતો ઘટી ગયા છે.

તેની સામે ખેત મજૂરો 16.78 લાખનો વધારો થયો છે. ખેડૂતો ખેત મજૂર બની રહ્યાં છે. મોદી મુખ્ય પ્રધાન થયા ત્યારે 2001માં ખેડૂતોની સંખ્યા 58 લાખ હતી. 10 વર્ષમાં 54.47 લાખ થઈ. આમ મોદીના 10 વર્ષમાં જ 3.55 લાખનો ઘટાડો થયો છે. જો તેમાં ભાગભાઈ ગણવામાં આવે તો ખરેખર ખેડૂતો 10 વર્ષમાં બીજા 21 લાખ વધવા જોઈતા હતા. આમ ખરેકર ઘટાડો 13 લાખ ખેડૂતોનો થાય છે.

ખેતરોના ટૂકડા

અડધો હેક્ટર જમીન હોય એવા ટૂકડા વધી રહ્યાં છે. 2001માં 6 લાખ ખેતરો અડધા હેક્ટર ના હતા. જે 10 વર્ષ પછી 9.31 લાખ ટૂકડા થઈ ગયા. આજે તે 12 લાખ હોવાનું અનુમાન છે. આમ ગુજરાતમાં મોદી રાજના 20 વર્ષમાં 100 ટકા જમીનોના નાના ટૂકાનો વધારો થયો છે. ખેડૂત કુટુંબ માત્ર ખેતી પર જ જીવવા માંગતું હોય તો તેને ઓછામાં ઓછી 10 વીઘા 2 હેક્ટર જમીન જોઈએ. 2 હેક્ટર જમીનના 40 લાખ ખેતર છે. ગુજરાતમાં ખેડૂતો 55 લાખ છે. 3 વીઘા જમીન સાથે મજૂરી કરતાં હોય એવા ખેડૂતો 20 લાખ છે.

પતન

ખેડૂતો ખેતી કેમ છોડી રહ્યાં છે તે ગુજરાત સરકાર માટે ચિંતાનો વિષય નથી.  ઘણા દાયકાઓથી ખેડૂતોને તેમના હક મળતા નથી. ગુજરાતમાં આઝાદી સમયે કૃષિ ક્ષેત્રે જીડીપીના અડધાથી વધુ ફાળો ખેતીનો હતો તે હવે ઘટીને માત્ર 10-13% થઈ ગયો છે. આમ ગુજરાતમાં ખેતી પતનના માર્ગે છે. સરકારો પુરતું ધ્યાન આપતી નથી. સિંચાઈ માટે કોઈ સુવિધા નથી. અનાજ સંગ્રહી શકે એવી જોઈ સુવિધા નથી. સરકારો માત્ર વચનો આપે છે. જે સહાય પહોંચે છે તેમાં 80 ટકા તો તેના મળતીયાઓ લઈ જાય છે.

મોટા મશીનો ખેતરો સુધી પહોંચી શકતા નથી. યોગ્ય સમયે ખેત પેદાશો બજારમાં પહોંચી શકતી નથી. પહોંચે છે તો પૂરતાં ભાવ મળતા નથી. 2016માં 17 ખેડુતોમાંથી એક ખેડૂતની માસિક આવક રૂ.8931 હતી. તે પણ કુદરતી નુકાસન ગણવામાં આવ્લું નથી. ખેડૂતની સૌથી મોટી તકલિફ કુદરતી આફતો છે. રોગચાળો છે.

2020-21 2010-11 2000-01
કદ–હેક્ટર ખેતરની સંખ્યા કૂલ જમીન ખેતરની સંખ્યા કૂલ જમીન ખેતરની સંખ્યા કૂલ જમીન
0.5થી નીચે 1266913 264895 931420 212376 595927 159857
05-1.0 1066647 812260 884214 672445 701781 532630
1.0-2.0 1601440 2315198 1429021 2074884 1256602 1834570
2.0-3.0 718343 1836621 718343 1744147 680027 1651673
3.0-4.0 359190 1238512 361190 1244512 363140 1250588
4.0-5.0 193122 891844 214122 952844 227994 1014208
5.0-7.5 196776 1190051 226776 1365051 255731 1540180
7.5-10.0 50753 436536 71753 612536 92730 788731
10.0-20.0 27289 340404 43289 545404 59257 750789
20.0વધુ 4911 595070 5482 474263 6053 353456
કૂલ 5531978 9920250 4885610 9898466 4239242 9876682
2020-21માં અંદાજીત જમીન અને ખેતરોની સંખ્યા

 

નવી ખેતી

એક અંદાજ છે કે 2050 સુધીમાં વિશ્વની વસ્તી વર્તમાન 7.7 અબજથી વધીને 9.8 અબજ થઈ જશે. અનાજનું ઉત્પાદન 2050 સુધીમાં 40 ટકા ઘટી શકે છે, જ્યારે વૈશ્વિક જીડીપીમાં 45 ટકા ઘટાડો શક્ય છે. તેથી જમીનના અભાવે વિશ્વમાં  હાઇડ્રોપોનિક્સનું હાલનું બજાર $ 1.5 અબજ ડોલર છે, 2023 સુધીમાં 4 ગણાથી વધુ વૃદ્ધિ કરશે.

1995 થી 2,96,438 ખેડુતોએ આત્મહત્યા ભારતમાં કરી છે.

મુશ્કેલી

જમીનો નાના ટૂકડામાં ભાઈ ભાગમાં વહેંચાઈ રહી છે. જમીન ઘટતાં ખેડૂતો ખેતી છોડે છે. મજૂરી તરફ વળે છે. ખેડૂતોને તેમના પાકને બજારમાં વેચાણ કરવા માટે તેમની આવકનો નોંધપાત્ર હિસ્સો દલાલોને ચૂકવવો પડે છે.

કાયદા

ગુજરાતમાં 1960ના દાયકામાં લૅન્ડ સીલિંગ ઍક્ટ એટલે કે જમીન ટોચ મર્યાદાનો કાયદો લાવવામાં આવ્યો હતો. જેમાં જમીનધારકો જેમની પાસે નક્કી કરાયેલી મર્યાદા કરતાં વધારે ખેતીલાયક જમીન હતી. તેમની જમીનો સરકારે કબજે કરી હતી. આ જમીન 2015થી ઉદ્યોગોને આપવામાં આવી રહી છે. વંશપરંપરાગત રીતે એટલે કે વારસામાં મળેલ જમીનના માલિક બનેલ વ્યક્તિ અથવા ગણોત વગરની વેચાતી જમીનના માલિક બનેલ વ્યક્તિ ‘જૂની શરત’ મુજબ માલિક હોય છે. આવામાં પણ જમીન વેચાતી લેવા માટે વ્યક્તિએ પોતે ખેડૂત હોવું જરૂરી હતું પણ હવે ખેડૂત ન હોય તે પણ જમીન ખરીદી શકે છે. તેથી નાના ખેડૂતો ખતમ થશે. તેઓ હવે ઝડપથી પોતાની જમીન વેચીં દેશે.

અમેરિકાનો ખેડૂત અને ગુજરાતનો

ખેડૂતોની પેદા કરેલી વસ્તુઓ ગ્રાહકો ખરીદે તેમાં અમેરિકામાં 64 ટકા ભાવ મળે છે જ્યારે ગુજરાતમાં 10થી 23 ટકા હિસ્સો જ ખેડૂતોને મળેલો હોય છે. દા.ત. ટામેટા 100 રૂપિયે કિલો લોકો ખરીદે તો તેમાંથી ખેડૂતને માંડ રૂ.10થી23 મળી શકે છે. જો લોકો અમેરિકામાં આ ટામેટા ખરીદે તો ખેડૂતોને રૂ.64 મળે છે. તેનો મતલબ કે ખેડૂતોનો માલ વચેટીયા વેપારીઓ ખાઈ જાય છે.

ગુજરાતમાં રોજગારનો મોટા આધાર કૃષિ છે. ભાવ ફેરના કારણે ભવિષ્ય સુરક્ષિત નથી. તેથી જીડીપીમાં કૃષિ ક્ષેત્રનું યોગદાન વર્ષ-દર ઘટી રહ્યું છે. ખેતરોમાં અનાજનું ઉત્પાદન ઘટી રહ્યું છે.

જાપાનના ખેડૂતો

જાપાનમાં ખેડૂતો ઓછા છે, છતાં ત્યાં ખેતી થાય છે. પોલીમર, ડ્રોનનો ઉપયોગ કરે છે. 22 પ્રકારના ડ્રોન વિકસાવવામાં આવી રહ્યાં છે. પાછલા દાયકામાં, જાપાનીમાં કૃષિ ઉત્પાદનમાં રોકાયેલા લોકોની સંખ્યા 22 લાખથી ઘટીને 17 લાખ થઈ ગઈ છે. આમાંથી, મોટાભાગના કામદારોની સરેરાશ ઉંમર 67 વર્ષ છે.[:en](Dilip Patel) Ahmedabad

Family farming is being celebrated worldwide for the next 10 years, but the Gujarat government is ending family farming. The Gujarat government has enacted several laws, including family farming. A large section of the family farmers were Patidars. About 50 percent of them left farming. The other 30 per cent are employed and also do farming.  While 20 percent cultivate completely with family farming.

Thus, after 1995, when the BJP governments came in, family farming is ending. In 20 years after the government of Keshubhai Patel, in the Modi era, the traditional family farming in Gujarat has been abandoned. The farming that is done now is mostly done by backward classes and uneducated people. Now agriculture is ending more rapidly with about 10 laws made by the Rupani and Modi government. Rupani’s new law allows anyone to buy a farm. Therefore, the fields are now going into the hands of the rich people. Once again the feudal royal BJP government has brought it.

UN but not UN farmer

The Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO) and the International Fund for Agricultural Development (IFAD) on 29 May 2019 to promote family farming and help small farmers in developing countries around the world. Started farming decade ‘. The decade of 10-year family farming is being celebrated from 2019 to 2028, two global organizations associated with the United Nations.

More than 90 percent of the world’s farmers engage in family farming. They account for 80 per cent of global production. The United Nations believes that these farmers and family farming can be the engines of development. Which will be important to end hunger and malnutrition.

If the whole family is engaged in farming, it is called family farming. It is cultivated on only one family. A large part of the produce is consumed by family members. Surplus produce is sold in the local market in exchange for other goods. These farms cultivate local produce. In 10 years, the whole world will try to bring back those who have left the traditional business of farming.

Gujarat needs the most. But the Rupani government of BJP is taking steps against the Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO) and the International Fund for Agricultural Development (IFAD).

Gujarat’s farmer

According to the estimated agricultural census of the Gujarat government, out of 53.19 lakh farmers, 20.17 lakh are marginal and 16.15 lakh are small farmers, who have barely half a hectare of land. In 1998, there were one crore farmers. Farmers get an average income of Rs 7926 per year. 42.6 percent farmers have a debt of Rs 16.74 lakh per family.

13 lakh farmers fell in 10 years

In Gujarat, 3.55 lakh genuine farmers have come down in 10 years. Against this, there has been an increase of 16.78 lakhs in farm labor. Farmers are becoming farm laborers. When Modi became the Chief Minister, the number of farmers in 2001 was 58 lakhs. 54.47 lakhs in 10 years. Thus, Modi’s 10 years alone saw a drop of 3.55 lakh. If it is considered a part of it, then farmers should have 21 lakh more in 10 years. Thus the actual shortfall is 13 lakh farmers.

Farm

Half a hectare of land is growing. In 2001, 6 lakh farms were less than half a hectare. Which increased to 9.31 lakhs after 10 years. Today it is estimated to be 1.2 million. Thus, in the 20 years of Modi Raj in Gujarat, there has been a big increase in the number of small farms. If farmer families only want to live on the farm, then they need at least 10 bighas – 2 hectares of land. There are 55 lakh farmers in Gujarat. There are 20 lakh farmers who work with 3 bighas of land.

The fall

Why farmers are abandoning farming is not a matter of concern for the Gujarat government. Farmers have not been given their rights for decades. At the time of independence, agriculture’s contribution to the total GDP in Gujarat was now 10-13%. Thus agriculture in Gujarat is on the verge of collapse. Governments do not pay enough attention. There is no 60 percent irrigation facility. There is no facility that can store grain. Governments only make promises. Eighty percent of the assistance is taken by the relatives of the BJP.

Machine – Natural

Heavy machines cannot reach farms. Farm produce cannot reach the market at the right time. Do not get enough price. It is also not considered a natural loss. The biggest problems of farmers are natural disasters. There is also an epidemic. Since 1995, 2,96,438 farmers have committed suicide in India.

New farming

It is estimated that by 2050 the world population will increase from the current 7.7 billion to 9.8 billion. Cereal production may fall by 40 percent by 2050, while a 45 percent drop in global GDP is possible. So the current market for hydroponics in the world is 1.5 billion due to land scarcity, will increase more than 4 times by 2023.

Problem

Due to family division, poverty, economic condition, the land is being divided into small pieces. As land degrades, farmers abandon farming. Turns to labor. To sell their crops in the market, farmers have to pay a major part of their income to the brokers.

 

2020-21   2010-11   2000-01  
hector farms total land  farms total land  farms total land
0.5 bellow 1266913 264895 931420 212376 595927 159857
05-1.0 1066647 812260 884214 672445 701781 532630
1.0-2.0 1601440 2315198 1429021 2074884 1256602 1834570
2.0-3.0 718343 1836621 718343 1744147 680027 1651673
3.0-4.0 359190 1238512 361190 1244512 363140 1250588
4.0-5.0 193122 891844 214122 952844 227994 1014208
5.0-7.5 196776 1190051 226776 1365051 255731 1540180
7.5-10.0 50753 436536 71753 612536 92730 788731
10.0-20.0 27289 340404 43289 545404 59257 750789
Moer than 20.0 4911 595070 5482 474263 6053 353456
Total 5531978 9920250 4885610 9898466 4239242 9876682
2020-21 approximately

 

Law

The Land Ceiling Act was enacted in 1960 in Gujarat. In which the landlord who has a fixed limit of cultivable land. There was more than that, their land was occupied by the government. This land is being given to industries since 2015. Hereditary means the person who owns the inherited land or the person who becomes the owner of the land sold without any calculation is the owner according to the ‘old condition’.

To sell land, a person had to be a farmer himself. But now Rupani has brought a new law, in which even a non-farmer can buy land. The company is purchasing. Small farmers will destroy. They will now sell their land quickly.

American farmers and Gujarat

In the US, 64 percent of the price farmers get from the consumer. Whereas in Gujarat only 10 to 23 percent of the farmers get what the consumer spends. For example, if people buy tomatoes at Rs 100 per kg, the farmer can hardly get them from Rs 10 to Rs 23. If people buy these tomatoes in the US, then farmers get 64 out of that. Get. This means that higher profits of farmers are consumed by middlemen and traders.

Agriculture is no longer the major source of employment in Gujarat. The future is not secure due to price changes. Therefore, the contribution of agriculture sector in GDP is decreasing from year to year. Cereal production on farms is declining.

Japan farmers

Farmers are few in Japan, yet farming there. Polymer uses drones. 22 types of drones are being developed. In the last decade, the number of people engaged in agricultural production in Japan has fallen from 2.2 million to 1.7 million. Of these, the average age of most workers is 67 years.[:hn](दिलीप पटेल) अहमदाबाद

परिवारिक खेतीअगले 10 वर्षों के लिए दुनिया भर में मनाई जा रही है, लेकिन गुजरात सरकार पारिवारिक खेती को समाप्त कर रही है। गुजरात सरकार ने कई कानून बनाए हैं जिनमें पारिवारिक खेती खत्म हो रही है। परिवार के किसानों का एक बड़ा वर्ग पाटीदार थे। इनमें से करीब 50 फीसदी ने खेती छोड़ दी है। अन्य 30 फीसदी ऐसे हैं, जो खेती के साथ-साथ रोजगार करते हैं। जबकि 20 प्रतिशत पूरी तरह खेती करते हैं। ओर कंई वर्ग मे भी अहीं हालत है। इस प्रकार, 1995 के बाद, जब भाजपा की सरकारें आईं तबसे परिवार की खेती समाप्त हो रही है।

केशुभाई पटेल की सरकार जानेके बाद 20 साल में मोदी युग में गुजरात में खेती करने वागे पारंपरीक कुटुंब खेती को छोड रहै है। परंपरागत रूप से खोती करते थे अब कोई भी किसान नहीं है वौ भी खेत खरीद शकते है। पहले कानून मनां करतां था। अब जो खेती की जाती है वह ज्यादातर पिछड़े वर्ग और अशिक्षित लोगों द्वारा की जाती है। अब रूपानी और मोदी सरकार द्वारा बनाए गए लगभग 10 कानूनों से खेती और तेजी से खत्म हुंई है, हो रही है। रूपानी का नया कानून किसी को भी खेत खरीदने की अनुमति देता है। इसलिए अब खेत अमीरों के हाथों में जा रहे हैं। एक बार फिर सामंत शाही भाजपा सरकारोने लाई है।

संयुक्त राष्ट्र मगर संयुक्त किसान नहीं

संयुक्त राष्ट्र (एफएओ) के खाद्य और कृषि संगठन और कृषि विकास के लिए अंतर्राष्ट्रीय कोष (आईएफएडी) ने 29 मई, 2019 को दुनिया भर के विकासशील देशों में परिवार की खेती को बढ़ावा देने और छोटे किसानों की मदद करने के लिए ‘संयुक्त राष्ट्र परिवार खेती दशक’ शुरू किया। संयुक्त राष्ट्र से जुड़े दो वैश्विक संगठन 2019 से 2028 तक 10 साल के परिवार की खेती का दशक मनाया जा रहा है। दुनिया के 90 प्रतिशत से अधिक किसान पारिवारिक खेती में संलग्न हैं। वैश्विक उत्पादन में इनकी हिस्सेदारी 80 फीसदी है। संयुक्त राष्ट्र का मानना ​​है कि ये किसान और पारिवारिक खेती विकास का इंजन हो सकते हैं। जो भूख और कुपोषण को समाप्त करने के लिए महत्वपूर्ण होगा।

यदि पूरा परिवार खेती में लगा हुआ है,  तो इसे पारिवारिक खेती कहा जाता है। इसकी खेती केवल एक परिवार पर की जाती है। उपज का एक बड़ा हिस्सा परिवार के सदस्यों द्वारा खाया जाता है। अधिशेष उपज अन्य वस्तुओं के बदले स्थानीय बाजार में बेची जाती है। ये खेत स्थानीय उत्पादों की खेती करते हैं। 10 वर्षों में, पूरी दुनिया उन लोगों को वापस लाने की कोशिश करेगी, जिन्होंने खेती के पारंपरिक व्यवसाय को छोड़ दिया है।

गुजरात में सबसे ज्यारे जरूरत है। मगर भाजपा की रूपानी सरकार संयुक्त राष्ट्र (एफएओ) के खाद्य और कृषि संगठन और कृषि विकास के लिए अंतर्राष्ट्रीय कोष (आईएफएडी) के खीलाफ कदम ऊठा रही है।

गुजरात का किसान

गुजरात सरकार की अनुमानित कृषि जनगणना के अनुसार, 53.19 लाख किसानों में से, 20.17 लाख सीमांत और 16.15 लाख छोटे किसान हैं, जिनके पास मुश्किल से आधा हेक्टेयर भूमि है। 1998 में, एक करोड़ किसान थे। किसानों को औसत आय 7926 रुपये प्रति वर्ष मिलती है। 42.6 प्रतिशत किसानों पर प्रति परिवार 16.74 लाख रुपये का कर्ज है।

10 साल में 13 लाख किसान गिरे

गुजरात में 10 साल में 3.55 लाख असली किसान कम हुए हैं।

इसके विरुद्ध, खेत श्रमिको में 16.78 लाख की वृद्धि हुई है। किसान खेत मजदूर बन रहे हैं। जब मोदी मुख्यमंत्री बने, तो 2001 में किसानों की संख्या 58 लाख थी। 10 वर्षों में 54.47 लाख। इस प्रकार, मोदी के 10 वर्षों में अकेले 3.55 लाख की गिरावट आई है। यदि इसे इसका एक हिस्सा माना जाता है, तो किसानों को 10 वर्षों में 21 लाख ज्यादा होना चाहिए। इस प्रकार वास्तविक कमी 13 लाख किसानों की है।

खेत

आधा हेक्टेयर भूमि के टुकड़े बढ़ रहे हैं। 2001 में, 6 लाख खेत आधे हेक्टेयर से कम थे। जो 10 साल बाद 9.31 लाख हो गए। आज यह 12 लाख होने का अनुमान है। इस प्रकार, गुजरात में मोदी राज के 20 वर्षों में, छोटे खेतो की संख्या में बडी वृद्धि हुई है। यदि किसान परिवार केवल खेत पर रहना चाहते हैं, तो उन्हें कम से कम 10 बिघा – 2 हेक्टेयर भूमि की आवश्यकता होती है। गुजरात में 55 लाख किसान हैं। 20 लाख किसान हैं जो 3 बीघा जमीन के साथ काम करते हैं।

पतन

किसान खेती क्यों छोड़ रहे हैं यह गुजरात सरकार के लिए चिंता का विषय नहीं है। दशकों से किसानों को उनका हक नहीं दिया गया है। आजादी के समय, गुजरात में कुल जीडीपी का  कृषि का योगदान आधा था अब 10-13% हो गया है। इस प्रकार गुजरात में कृषि पतन के कगार पर है। सरकारें पर्याप्त ध्यान नहीं देती हैं। सिंचाई की 60 प्रतिसत सुविधा नहीं है। ऐसी कोई सुविधा नहीं है जो अनाज को स्टोर कर सके। सरकारें केवल वादे करती हैं। अस्सी प्रतिशत सहायता भाजपा के  रिश्तेदारों द्वारा ली जाती है।

मशीन – कुदरत

बड़ी मशीनें खेतों तक नहीं पहुंच सकतीं। खेत की उपज सही समय पर बाजार तक नहीं पहुंच सकती। पर्याप्त कीमत नहीं मिलती है। इसे प्राकृतिक नुकसान भी नहीं माना जाता है। किसान की सबसे बड़ी समस्या प्राकृतिक आपदाएँ हैं। महामारी भी है। 1995 के बाद से, भारत में 2,96,438 किसानों ने आत्महत्या की है।

नई खेती

अनुमान है कि 2050 तक दुनिया की आबादी मौजूदा 7.7 बिलियन से बढ़कर 9.8 बिलियन हो जाएगी। 2050 तक अनाज उत्पादन 40 प्रतिशत तक गिर सकता है, जबकि वैश्विक जीडीपी में 45 प्रतिशत की गिरावट संभव है। तो भूमि की कमी के कारण दुनिया में हाइड्रोपोनिक्स का वर्तमान बाजार 1.5 बिलियन है, 2023 तक 4 गुना से अधिक बढ़ जाएगा।

  2020-21   2010-11   2000-01  
हेकेटर खेतो की संख्या कुल जमीन खेतो की संख्या कुल जमीन खेतो की संख्या कुल जमीन
0.5 से कम 1266913 264895 931420 212376 595927 159857
05-1.0 1066647 812260 884214 672445 701781 532630
1.0-2.0 1601440 2315198 1429021 2074884 1256602 1834570
2.0-3.0 718343 1836621 718343 1744147 680027 1651673
3.0-4.0 359190 1238512 361190 1244512 363140 1250588
4.0-5.0 193122 891844 214122 952844 227994 1014208
5.0-7.5 196776 1190051 226776 1365051 255731 1540180
7.5-10.0 50753 436536 71753 612536 92730 788731
10.0-20.0 27289 340404 43289 545404 59257 750789
20.0 से ज्यादा 4911 595070 5482 474263 6053 353456
कुल 5531978 9920250 4885610 9898466 4239242 9876682
2020-21 अंदाज      

 

मुसीबत

कुटुंब विभाजन, गरीबी, आर्थिक हालत की वजह से जमीनों को छोटे-छोटे टुकड़ों में बांटा जा रहा है। भूमि की गिरावट के रूप में, किसान खेती छोड़ देते हैं। श्रम की ओर मुड़ता है। बाजार में अपनी फसल बेचने के लिए किसानों को अपनी आय का एक बड़ा हिस्सा दलालों को देना पड़ता है।

कानून

गुजरात में 1960 में लैंड सीलिंग एक्ट लागू किया गया था। जिसमें भूस्वामी जिनके पास खेती योग्य भूमि की निर्धारित सीमा से अधिक थी, उनकी जमीनों पर सरकार का कब्जा था। यह जमीन 2015 से उद्योगों को दी जा रही है। वंशानुगत का अर्थ है वह व्यक्ति जो विरासत में मिली भूमि का मालिक हो या वह व्यक्ति जो बिना किसी गणना के बेची गई भूमि का मालिक बन जाता है वह ‘पुरानी स्थिति’ के अनुसार मालिक होता है। जमीन बेचने के लिए, एक व्यक्ति को खुद एक किसान होना जरूरी था। लेकिन अब रूपानी जो नया कानून लाये है उस में एक गैर-किसान भी जमीन खरीद सकता है। कंपनी खरीद शकती है। ईस लीये छोटे किसान नाश करेंगे। वे अब जल्दी से अपनी जमीन बेच देंगे।

अमेरिकी किसान और गुजरात

अमेरिका में 64 प्रतिशत किंमत किसानों को किंमतो उपभोक्ता से मिलती है। जबकि गुजरात में केवल 10 से 23 प्रतिशत किसानों को उपभोक्ता जो खर्च करतां है ईसमे से मिलती है। जैसे अगर लोग 100 रुपये प्रति किलो के हिसाब से टमाटर खरीदते हैं, तो किसान उनसे मुश्किल से 10 रुपये से 23 रुपये में मिल सकता है। अगर लोग अमेरिका में ये टमाटर खरीदते हैं, तो किसानों को उस में से 64 रु। मिलता है। इसका मतलब है कि किसानों के ज्यादा मुनाफा बिचौलियों-व्यापारीओ द्वारा खाया जाता है।

गुजरात में कृषि रोजगार का प्रमुख स्रोत अब नहीं है। कीमत में बदलाव के कारण भविष्य सुरक्षित नहीं है। इसलिए, सकल घरेलू उत्पाद में कृषि क्षेत्र का योगदान साल-दर-साल घट रहा है। खेतों पर अनाज का उत्पादन घट रहा है।

जापान के किसान

जापान में किसान कम हैं, फिर भी वहां खेती की जाती है। पॉलिमर, ड्रोन का उपयोग करता है। 22 प्रकार के ड्रोन विकसित किए जा रहे हैं। पिछले दशक में, जापान में कृषि उत्पादन में लगे लोगों की संख्या 2.2 मिलियन से गिरकर 1.7 मिलियन हो गई है। इनमें से, अधिकांश श्रमिकों की औसत आयु 67 वर्ष है।[:]

RELATED ARTICLESMORE FROM AUTHOR