[:gj]દિલ્હી 17 સપ્ટે 2020
દેશમાં કૃષિ સુધારણા માટેના બે મહત્વપૂર્ણ બિલ લોકસભા દ્વારા પસાર કરવામાં આવ્યા છે. આ છે “ખેડૂત પેદાશ વેપાર અને વાણિજ્ય (પ્રમોશન અને સરળતા) બિલ, 2020” અને “ખેડુતો (સશક્તિકરણ અને સંરક્ષણ) કૃષિ સેવાઓ પર ભાવ ખાતરી અને કરાર બિલ, 2020”. આ બિલ અંગે કેન્દ્રીય કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણ, ગ્રામીણ વિકાસ અને પંચાયતી રાજ પ્રધાન શ્રી નરેન્દ્રસિંહ તોમારે જણાવ્યું હતું કે આ દ્વારા હવે ખેડૂતોને કાયદાકીય પ્રતિબંધોથી મુક્તિ મળશે, જ્યારે તેઓએ સ્પષ્ટ કર્યું છે કે લઘુતમ ટેકાના ભાવ (એમએસપી) સ્ટેટ્સ એક્ટ હેઠળ કાર્યરત મંડીઓને પણ જાળવી રાખવામાં આવશે અને રાજ્ય સરકારો મુજબ કાર્યરત રહેશે. શ્રી તોમારે કહ્યું હતું કે, બીલો કૃષિમાં દાખલો બદલાશે, ખેતીમાં ખાનગી રોકાણ ઝડપી વૃદ્ધિ તરફ દોરી જશે અને રોજગારની તકોમાં વધારો થશે, કૃષિ ક્ષેત્રની અર્થવ્યવસ્થાને મજબૂત કરવાથી દેશની આર્થિક સ્થિતિ મજબૂત થશે.
કોવિડ -19 ના સંજોગોને લીધે વડા પ્રધાન શ્રી નરેન્દ્ર મોદીની અધ્યક્ષતાવાળી કેન્દ્રીય કેબિનેટે ગત 5 જૂને વટહુકમોને મંજૂરી આપી હતી. લોકસભામાં આ વટહુકમોને બિલ તરીકે બદલવા માટે કેન્દ્રીય પ્રધાન શ્રી તોમર દ્વારા દરખાસ્તોની દરખાસ્ત કરવામાં આવી હતી, જેની ચર્ચા બાદ લોકસભાના અધ્યક્ષ શ્રી ઓમ બિરલાએ તેમને પાસ કરાવવાની ઘોષણા કરી હતી.
શ્રી તોમારે કહ્યું કે આ બિલ ખેડૂતોને માર્કેટિંગના વિકલ્પો આપીને તેમને સશક્ત બનાવશે. કોંગ્રેસે એમ ભ્રમણા ફેલાવવાનો પ્રયાસ કર્યો કે એમએસપીની સંપાદન સમાપ્ત થઈ જશે, જે સંપૂર્ણ અસત્ય છે. મોદીજીએ ખેડુતોને આવક સહાય માટે પીએમ-કિસાન યોજના અમલમાં મૂકી. શ્રી તોમારે જણાવ્યું હતું કે, ખેડુતો મંડળીમાં જઇને પરપ્રાપ્ત વેપારીઓને તેમની પેદાશોનું વેચાણ કેમ કરવા મજબૂર છે, હવે ખેડૂત પોતાની મરજીની માલિકીની રહેશે. કરાર અધિનિયમથી ખેડૂતોને મજબુત કરવામાં આવશે અને તેમને સમાન સ્તર પર એમએનસી, મોટા વેપારીઓ વગેરે સાથે કરાર કરવામાં સક્ષમ કરવામાં આવશે અને સરકાર તેના હિતોનું રક્ષણ કરશે. ખેડુતોએ ફરી વાર ફરવું નહીં પડે, વિવાદના સમાધાન અને ખેડૂતને ચૂકવણીની નિશ્ચિત સમયગાળાની સુનિશ્ચિત કરવામાં આવશે. શ્રી તોમારે જણાવ્યું હતું કે ખેડૂત હંમેશાં સાંકળોમાં બેસી રહ્યો છે, જેના કારણે ખેતી ક્યારેય તેની પસંદગીનો વ્યવસાય બન્યો નથી, હવે ખેતી વધુ ફાયદાકારક થશે. વધેલા રોકાણને કારણે જે અનાજ બગડતું હતું, તે હવે થશે નહીં. ગ્રાહકોને સીધા ખેતર / ખેડૂત પાસેથી ઉત્પાદનો ખરીદવાની સ્વતંત્રતા પણ મળશે. ટેક્સ નહીં લેવાને કારણે ખેડૂતને વધારે ભાવ મળશે અને ગ્રાહકને પણ ઓછા ભાવે માલ મળી રહેશે.
શ્રી તોમારે કહ્યું કે અમારી સરકાર ખેડુતોની આવક વધારવા અને તેમના સામાજિક અને આર્થિક સશક્તિકરણ માટે હંમેશાં કામ કરવા પર ભાર આપી રહી છે. કૃષિ ક્ષેત્રના કલ્યાણ માટે સરકારે અનેક પહેલ કરી છે. કૃષિ ક્ષેત્ર માટે બજેટ ફાળવણીમાં નોંધપાત્ર વધારો કરવામાં આવ્યો છે. વર્ષ 2018-19માં કૃષિ ક્ષેત્ર માટે ફાળવણી 46,700 કરોડ રૂપિયા હતી. વર્ષ 2019-20 દરમિયાન કૃષિ ક્ષેત્ર માટે 1,30,485.21 કરોડ રૂપિયા. તેનો ખર્ચ ફાળવવામાં આવ્યો હતો, જે પોતે વિક્રમજનક વૃદ્ધિ છે. 1,20,399.77 કરોડની ફાળવણી સાથે વર્ષ 2020-21ના વર્ષમાં વધુ વધારો. થઈ ગયુ છે. કૃષિ ક્ષેત્રની પ્રગતિ દર્શાવે છે, શ્રી તોમારે જણાવ્યું હતું કે ખાદ્ય અનાજના ઉત્પાદનના અંતિમ અનુમાન મુજબ, વર્ષ 2018-19માં ભારતે 285.20 મિલિયન ટનનું ઉત્પાદન કર્યું હતું અને વર્ષ 2019 – 20 ના ચોથા આગોતરા અંદાજ મુજબ અંદાજિત ઉત્પાદન 296.65 મિલિયન ટન છે છે. વર્ષ 2019-20ના ચોથા આગોતરા અંદાજ મુજબ ખરીફ પાક માટે અનાજનું વાવેતર ક્ષેત્ર 1085.65 લાખ હેક્ટર છે અને રવિ પાકનો વાવણીનો વિસ્તાર 646.74 લાખ હેક્ટર છે. 11 સપ્ટેમ્બર 2020 સુધીમાં ખરીફ પાકનું વાવેતર 1104.54 લાખ હેક્ટરમાં થયું છે, જે ગયા વર્ષના 1045.18 લાખ હેક્ટર વિસ્તારની તુલનામાં છે. આમ હાલમાં વાવણી વિસ્તારમાં 59.36 લાખ હેક્ટરમાં વધારો થયો છે.
શ્રી તોમારે માહિતી આપી હતી કે, કેન્દ્ર સરકારે અંદાજે બજેટ વર્ષ 2018-19માં કરેલી ઘોષણાને પગલે, ઉત્પાદન ખર્ચના લઘુત્તમ ટેકાના ભાવ (એમએસપી) ને દો half ગણા નિર્ધારિત કરવા માટે સરકારે વર્ષ 2018-19થી તમામ ફરજિયાત પાકના એમએસપીમાં વધારો કર્યો હતો. છે, જે અખિલ ભારતીય સરેરાશ ઉત્પાદન ખર્ચના ઓછામાં ઓછા 50 ટકા નફાની જોગવાઈ કરે છે. કઠોળ અનાજ, કઠોળ અને ખાદ્યતેલોના એમએસપીને વધુ કઠોળ, બરછટ અનાજ અને ખાદ્યતેલના ઉત્પાદન માટે પ્રોત્સાહિત કરવા ઉચ્ચ સ્તર પર ગોઠવવામાં આવ્યા છે. જેના કારણે મોટાભાગના પાકની વાવણીમાં નોંધપાત્ર વધારો થયો છે. કઠોળ અને તેલીબિયાંની ખરીદી માટે ગયા વર્ષે ખેડુતોને કરવામાં આવેલા એમએસપીની ચુકવણી રૂ. 8,715 કરોડ હતી. 14,120 કરોડ આ વર્ષે રૂ. ચૂકવવામાં આવી છે, 62% વધી છે. ગયા વર્ષે રવિ સિઝનના 7.7 એલએમટીની તુલનામાં ખરીદેલી કઠોળનો જથ્થો અ twoી ગણો વધ્યો હતો, ચાલુ વર્ષે લોકડાઉન થયા પછી પણ 21.55 એલએમટીની ખરીદી કરવામાં આવી હતી. તેવી જ રીતે, રવી -2020 સીઝન માટે 8 Augustગસ્ટ 2020 સુધીમાં 3.9 કરોડ મેટ્રિક ટન ઘઉંની ખરીદી કરવામાં આવી હતી, જેના માટે ખેડૂતોને 75,000 કરોડ રૂપિયા મળ્યા છે. ચૂકવેલ એમ.એસ.પી.જ્યારે ગયા વર્ષે સમાન સમયગાળા દરમિયાન એમએસપી પર 3..4 કરોડ મેટ્રિક ટન ઘઉંની ખરીદી રૂ. 63 63,૦૦૦ કરોડ હતી. માં કરવામાં આવ્યું હતું આ ઉપરાંત 1.32 કરોડ મેટ્રિક ટન ડાંગરની ખરીદી 24,000 કરોડ રૂપિયા છે. ગયા વર્ષે 0.86 કરોડ મેટ્રિક ટન ડાંગર 14,800 કરોડમાં ખરીદ્યો હતો. રૂ. રવિ સિઝનમાં 8 ઓગસ્ટ, 2020 સુધીમાં ઘઉં, ડાંગર, કઠોળ અને તેલીબિયાંનો કુલ એમએસપી રૂ. 1,13,290 કરોડ છે. ગયા વર્ષે 86,805 કરોડ ચૂકવ્યા હતા. એમ.એસ.પી. ચૂકવ્યું હતું. આમ, આ વર્ષે 31% વધારે એમએસપી ચૂકવવામાં આવી છે.
કૃષિ પ્રધાને જણાવ્યું હતું કે કૃષિ ક્ષેત્રને પ્રોત્સાહિત કરવા પર ભાર અને પદ્ધતિસરની સમન્વયના પરિણામે, વાવેતર ક્ષેત્ર આ વર્ષે વધીને 57.07 લાખ હેક્ટર થયું છે, જે ગયા ઉનાળા / ઝાયેદ સીઝનના 41.31 લાખ હેક્ટર વાવેતર વિસ્તારની તુલનામાં છે. કોવિડ -19 એ આપણા દેશ સહિત સમગ્ર વિશ્વ માટે સખત પડકારો લાવ્યા છે, જોકે ભારતમાં કૃષિ એક ક્ષેત્ર છે જે દેશને થયેલા નુકસાનને પુન recoverપ્રાપ્ત કરવામાં મદદ કરી રહ્યું છે. સરકારના “આત્મનિર્ભર ભારતની દ્રષ્ટિ” અને ભારતીય અર્થવ્યવસ્થાને આત્મનિર્ભર બનાવવા તરફનું આ સકારાત્મક પગલું છે.
શ્રી તોમારે માહિતી આપી હતી કે ખેડુતો વેપાર અને વાણિજ્યનું ઉત્પાદન કરે છે (બotionતી અને સરળીકરણ) બિલ ઇકો સિસ્ટમ બનાવશે. આનાથી ખેડૂતોને તેમની પસંદગી પ્રમાણે પેદાશો વેચવાની અને ખરીદવાની સ્વતંત્રતા મળશે. વૈકલ્પિક વેપાર ચેનલોની ઉપલબ્ધતા સાથે, ખેડુતોને મહેનતાણાના ભાવો મળશે, આંતરરાજ્ય અને રાજ્યમાં વેપાર સરળ બનશે.
મુખ્ય લાભો:
“તકની સ્વતંત્રતા” ખેડુતો અને વેપારીઓને ખેતીમાં પેદાશોની ખરીદી અને વેચાણ માટે
વ્યવહાર ખર્ચમાં ઘટાડો,
મંડીઓ ઉપરાંત ફાર્મગેટ્સ, કોલ્ડહાઉસ, વેરહાઉસ, પ્રોસેસિંગ યુનિટ્સના વેપાર માટે વધારાની ચેનલો બનાવવી.
મનસ્વીતા ઘટાડવા માટે ખેડૂતો સાથે પ્રોસેસરો, નિકાસકારો, સંગઠિત રિટેલરોનું એકીકરણ
દેશમાં સ્પર્ધાત્મક ડિજિટલ વેપાર થશે, સંપૂર્ણ પારદર્શિતા સાથે કામ કરવામાં આવશે
આખરે, ઉદ્દેશ એ છે કે ખેડુતો દ્વારા મહેનતાણાની કિંમતો મેળવવામાં આવે જેથી તેમની આવકમાં સુધારો થાય.
ખેડૂતોના હિતોનું રક્ષણ: આ બિલમાં ખેડૂતોના હિતોની સુરક્ષા માટે પૂરતી વ્યવસ્થા કરવામાં આવી છે. ચુકવણીની ખાતરી કરવા માટે, એવી જોગવાઈ છે કે ચૂકવણીની બાકી રકમનો ઉલ્લેખ સાથે, તે જ દિવસે ખેડૂતોને ડિલિવરી રસીદ આપવી જોઈએ. ભાવને લગતા વેપારીઓને વાટાઘાટો કરવા સશક્તિકરણની જોગવાઈ છે કે કેન્દ્ર સરકાર કોઈપણ કેન્દ્રીય સંગઠન દ્વારા ખેડૂતોની પેદાશો માટે ભાવની માહિતી અને માર્કેટ ઇન્ટેલિજન્સ સિસ્ટમનો વિકાસ કરશે. કોઈપણ વિવાદના સમાધાન માટે એક બોર્ડ બનાવવામાં આવશે, જે 30 દિવસમાં ઉકેલાશે. આ બિલનો હેતુ મંડળીઓમાં ઉત્પાદનો વેચતી વખતે પરિવહન, માર્કેટિંગ ચાર્જ પ્રત્યક્ષ અથવા પરોક્ષ રીતે ખર્ચ ઘટાડવાનો છે અને પાક પછીના નુકસાનને ઘટાડવામાં મદદ કરે છે. ખેડુતોને પેદાશો વેચવાની સંપૂર્ણ સ્વતંત્રતા રહેશે.
શ્રી તોમારે જણાવ્યું હતું કે ખેડુતો (સશક્તિકરણ અને સંરક્ષણ) ભાવ ખાતરી અને કૃષિ સેવાઓ બિલ અંગેના કરાર, પરસ્પર સંમત ફાયદાકારક ભાવોના માળખા પર ભાવિ કૃષિ ઉત્પાદનોના વેચાણ અને ફાર્મ સેવાઓ માટે કૃષિ કરાર પરના રાષ્ટ્રીય માળખાની જોગવાઈ છે. ખેડુતોને કૃષિ વ્યવસાય કંપનીઓ, પ્રોસેસરો, એગ્રિગ્રેટર્સ, જથ્થાબંધ વેપારીઓ, મોટા રિટેલરો અને નિકાસકારો સાથે જોડાવા માટે સશક્તિકરણ અને રક્ષણ આપે છે. રાષ્ટ્રીય કૃષિ નીતિ એવી કલ્પના કરે છે કે “ઉચ્ચ તકનીકી સ્થાનાંતરણ, મૂડી પ્રવાહ અને ઉત્પાદિત પાક, ખાસ કરીને તેલીબિયાં, કપાસ અને બાગાયત માટે ખાતરીબદ્ધ બજારો પૂરા પાડવા માટે ખેતી કરારની સિસ્ટમ દ્વારા ખાનગી ક્ષેત્રની ભાગીદારીને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવશે. ” તેની મુખ્ય લાક્ષણિકતાઓ સંકોચાયેલા ખેડૂતોને ગુણવત્તાયુક્ત બિયારણ પુરવઠો, ખાતરીપૂર્વકની તકનીકી સહાય, પાક આરોગ્ય મોનિટરિંગ, લોન સુવિધાઓ અને પાક વીમા સુવિધાઓ પૂરી પાડવી છે.
મુખ્ય લાભો:
સંશોધન અને વિકાસ (આર એન્ડ ડી) સપોર્ટ
ઉચ્ચ અને આધુનિક તકનીકી ઇનપુટ
અન્ય સ્થાનિક એજન્સીઓ સાથે ભાગીદારીમાં સહાય
કરાર કરાયેલ ખેડુતોને તમામ પ્રકારના કૃષિ સાધનોનો અનુકૂળ પુરવઠો
ક્રેડિટ અથવા રોકડ પર સમયસર અને ગુણવત્તાવાળી કૃષિ ઇનપુટ્સની સપ્લાય
દરેક વ્યક્તિગત કરાર કરનાર ખેડૂત પાસેથી પુખ્ત પેદાશોની ત્વરિત ડિલિવરી / ખરીદી
કરાર કરનાર ખેડૂતને નિયમિત અને સમયસર ચુકવણી
સાચી લોજિસ્ટિક્સ સિસ્ટમ્સ અને વૈશ્વિક માર્કેટિંગ ધોરણો જાળવી રાખવી.
ખેડૂતોના હિતોનું રક્ષણ – દેશના in 86 ટકા નાના ખેડૂતોને તેમની નાની માત્રાની પેદાશો બજારોમાં લઈ જવામાં અને તેના માટે સારું મૂલ્ય પ્રાપ્ત કરવામાં મુશ્કેલી છે. સામાન્ય રીતે, આર્થિક હિતોને બચાવવા માટે વાહનની ક્ષમતાના અનુરૂપ વજન અને વાટાઘાટની ક્ષમતાના અભાવને કારણે ખેડુતોને પરિવહન ખર્ચ માટે વધુ ચૂકવણી કરવી પડે છે. આવી મુશ્કેલીઓથી ખેડુતોને બચાવવાથી હવે ખેતરમાંથી ગુણવત્તાની ચકાસણી, ગ્રેડિંગ, બેગિંગ અને પેદાશોની પરિવહન કરવામાં આવશે. કોઈપણ પ્રકારના આર્થિક છેતરપિંડીથી બચવા માટે, ખેડુતોને તેમની પેદાશના ગુણવત્તા આધારિત મૂલ્ય તરીકે કરારથી ચૂકવણી કરવામાં આવે છે. કૃષિ પેદાશો માટેના કરારોને પ્રોત્સાહન તેમની ઉચ્ચ ગુણવત્તાની અને નિશ્ચિત આવક પ્રક્રિયાઓને મજબૂત બનાવે છે, જેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય વિવિધ તબક્કે કૃષિને જોખમથી બચાવવાનો છે. આ કરારો ઉદ્યોગસાહસિકો દ્વારા રોકાણ વધારવામાં અને ઉચ્ચ મૂલ્યવાળા કૃષિ પેદાશોના ઉત્પાદન અને પ્રક્રિયા માટે નિકાસને પ્રોત્સાહિત કરવામાં મદદ કરશે. જો કૃષિ કરાર હેઠળ વિવાદ હોય તો સમાધાન અને વિવાદ સમાધાન પદ્ધતિ પણ કાર્ય કરશે.[:en]Delhi, 17 SEP 2020
Two bills aimed at transforming agriculture in the country and raising farmers’ income were passed by Lok Sabha today. The Farmers’ Produce Trade and Commerce (Promotion and Facilitation) Bill, 2020 and The Farmers (Empowerment and Protection) Agreement of Price Assurance and Farm Services Bill, 2020 were introduced in Lok Sabha on 14th September 2020 by Union Minister of Agriculture & Farmers’ Welfare, Rural Development & Panchayati Raj, Shri Narendra Singh Tomar, to replace ordinances promulgated on 5th June 2020.
Replying to the discussion on the Bills before they were passed by the Lok Sabha today, Shri Narendra Singh Tomar said that the Government under Prime Minister Shri Narendra Modi is fully committed to the welfare of Gaon-Garib-Kisan. He reassured emphatically that while farmers will now be freed from the restrictions of having to sell their produce at designated places only, the procurement at Minimum Support Price will continue and mandis established under State laws will also continue to operate. The Union Agriculture Minister said that these legislations will bring about revolutionary transformation and transparency in the agriculture sector, electronic trading will increase, there will be accelerated agricultural growth as private investment will be attracted in building supply chains and agricultural infrastructure, new employment opportunities will be created and rural economy will get a boost, which will in turn help to strengthen the national economy.
The Farmers’ Produce Trade and Commerce (Promotion and Facilitation) Bill, 2020 seeks to provide for the creation of an ecosystem where the farmers and traders enjoy the freedom of choice relating to sale and purchase of farmers’ produce which facilitates remunerative prices through competitive alternative trading channels to promote efficient, transparent and barrier-free inter-State and intra-State trade and commerce of farmers’ produce outside physical premises of markets or deemed markets notified under various State agricultural produce market legislations; to provide a facilitative framework for electronic trading and for matters connected therewith or incidental thereto.
Background
Farmers in India suffered from various restrictions in marketing their produce. There were restrictions for farmers in selling agri-produce outside the notified APMC market yards. The farmers were also restricted to sell the produce only to registered licensees of the State Governments. Further, barriers existed in free flow of agriculture produce between various States owing to the prevalence of various APMC legislations enacted by the State Governments.
Benefits
The new legislation will create an ecosystem where the farmers and traders will enjoy freedom of choice of sale and purchase of agri-produce. It will also promote barrier-free inter-state and intra-state trade and commerce outside the physical premises of markets notified under State Agricultural Produce Marketing legislations. This is a historic-step in unlocking the vastly regulated agriculture markets in the country.
It will open more choices for the farmer, reduce marketing costs for the farmers and help them in getting better prices. It will also help farmers of regions with surplus produce to get better prices and consumers of regions with shortages, lower prices. The Bill also proposes an electronic trading in transaction platform for ensuring a seamless trade electronically.
The farmers will not be charged any cess or levy for sale of their produce under this Act. Further there will be a separate dispute resolution mechanism for the farmers.
One India, One Agriculture Market
The Bill basically aims at creating additional trading opportunities outside the APMC market yards to help farmers get remunerative prices due to additional competition. This will supplement the existing MSP procurement system which is providing stable income to farmers.
It will certainly pave the way for creating One India, One Agriculture Market and will lay the foundation for ensuring golden harvests for our hard working farmers.
The Farmers (Empowerment and Protection) Agreement of Price Assurance and Farm Services Bill, 2020 seeks to provide for a national framework on farming agreements that protects and empowers farmers to engage with agri-business firms, processors, wholesalers, exporters or large retailers for farm services and sale of future farming produce at a mutually agreed remunerative price framework in a fair and transparent manner and for matters connected therewith or incidental thereto.
Background
Indian Agriculture is characterized by fragmentation due to small holding sizes and has certain weaknesses such as weather dependence, production uncertainties and market unpredictability. This makes agriculture risky and inefficient in respect of both input & output management.
Benefits
The new legislation will empower farmers for engaging with processors, wholesalers, aggregators, wholesalers, large retailers, exporters etc., on a level playing field without any fear of exploitation. It will transfer the risk of market unpredictability from the farmer to the sponsor and also enable the farmer to access modern technology and better inputs. It will reduce cost of marketing and improve income of farmers.
This legislation will act as a catalyst to attract private sector investment for building supply chains for supply of Indian farm produce to national and global markets, and in agricultural infrastructure. Farmers will get access to technology and advice for high value agriculture and get ready market for such produce.
Farmers will engage in direct marketing thereby eliminating intermediaries resulting in full realization of price. Farmers have been provided adequate protection. Sale, lease or mortgage of farmers’ land is totally prohibited and farmers’ land is also protected against any recovery. Effective dispute resolution mechanism has been provided for with clear time lines for redressal.[:hn]दिल्ही, 17 सितंबर 2020
देश में कृषि सुधार के लिए दो महत्वपूर्ण विधेयक लोक सभा से पारित हो गए हैं। ये हैं- “कृषक उपज व्यापार और वाणिज्य (संवर्धन और सरलीकरण) विधेयक, 2020’’ तथा “कृषक (सशक्तिकरण व संरक्षण) कीमत आश्वासन और कृषि सेवा पर करार विधेयक, 2020’’। इन विधेयकों के विषय में केंद्रीय कृषि एवं किसान कल्याण, ग्रामीण विकास तथा पंचायती राज मंत्री श्री नरेंद्र सिंह तोमर ने कहा कि इनके माध्यम से अब किसानों को कानूनी बंधनों से आजादी मिलेगी, वहीं उन्होंने पुनः स्पष्ट किया है कि न्यूनतम समर्थन मूल्य (एमएसपी) को बरकरार रखा जाएगा तथा राज्यों के अधिनियम के अंतर्गत संचालित मंडियां भी राज्य सरकारों के अनुसार चलती रहेगी। श्री तोमर ने कहा कि विधेयकों से कृषि क्षेत्र में आमूलचूल परिवर्तन आएगा, खेती-किसानी में निजी निवेश से होने से तेज विकास होगा तथा रोजगार के अवसर बढ़ेंगे, कृषि क्षेत्र की अर्थव्यवस्था मजबूत होने से देश की आर्थिक स्थिति और सुदृढ़ होगी।
कोविड-19 की परिस्थितियों के कारण, केंद्रीय मंत्रिमंडल ने प्रधानमंत्री श्री नरेंद्र मोदी की अध्यक्षता में गत 5 जून को तत्संबंधी अध्यादेश स्वीकृत किए थे। इन अध्यादेशों को विधेयक के रूप में लोक सभा में प्रतिस्थापित करने के लिए केंद्रीय मंत्री श्री तोमर ने प्रस्ताव रखे थे, जिन पर चर्चा के बाद लोक सभा अध्यक्ष श्री ओम बिरला ने इन्हें पारित घोषित किया।
श्री तोमर ने कहा कि विधेयक,किसानों को विपणन के विकल्प देकर उन्हें सशक्त बनाएगा। कांग्रेस ने भ्रम फैलाने की कोशिश की कि एमएसपी पर उपार्जन खत्म हो जाएगा,जो कि पूर्णतः असत्य है। मोदी जी ने किसानों को आय समर्थन के लिए पीएम-किसान स्कीम लागू की। श्री तोमर ने कहा कि किसानों के पास मंडी में जाकर लाइसेंसी व्यापारियों को ही अपनी उपज बेचने की विवशता क्यों,अब किसान अपनी मर्जी का मालिक होगा। करार अधिनियम से कृषक सशक्त होगा व समान स्तर पर एमएनसी,बड़े व्यापारी आदि से करार कर सकेगा तथा सरकार उसके हितों को संरक्षित करेगी। किसानों को री के चक्कर नहीं लगाना पड़ेंगे,निश्चित समयावधि में विवाद का निपटारा एवं किसान को भुगतान सुनिश्चित होगा। श्री तोमर ने कहा कि किसान हमेशा जंजीरों में जकड़ा रहा, जिसके कारण खेती कभी उसकी पसंद का प्रोफेशन नहीं बनी, अब खेती करना और लाभदायक होगा। निवेश बढ़ने से जो अनाज पहले खराब हो जाता था,अब नहीं होगा। उपभोक्ताओं को भी खेत/किसान से सीधे उत्पाद खरीदने की आजादी मिलेगी। कोई टैक्स न लगने से किसान को ज्यादा दाम मिलेगा व उपभोक्ता को भी कम कीमत पर वस्तुएं मिलेगी।
श्री तोमर ने कहा कि हमारी सरकार किसानों की आय बढ़ाने तथा सदैव उनके सामाजिक एवं आर्थिक सशक्तिकरण के लिए कार्य करने पर जोर देती रही है। सरकार ने कृषि क्षेत्र के कल्याण के लिए अनेक पहल की हैं। कृषि क्षेत्र के बजट आवंटन में काफी वृद्धि की गई है। वर्ष 2018-19 के दौरान कृषि क्षेत्र के लिए आवंटन 46,700 करोड़ रूपए था। कृषि क्षेत्र के लिए वर्ष 2019-20 के दौरान 1,30,485.21 करोड़ रू. का परिव्यय आवंटित किया गया, जो अपने आप में एक रिकार्ड वृद्धि है। वर्ष 2020-21 के लिए आवंटन और भी वृद्धि के साथ 1,34,399.77 करोड़ रू. किया गया है। कृषि क्षेत्र की प्रगति बताते हुए श्री तोमर ने कहा कि खाद्यान्नों के उत्पादन संबंधी अंतिम अनुमानों के अनुसार,भारत में वर्ष 2018-19 के दौरान 285.20 मिलियन टन उत्पादन हुआ तथा वर्ष 2019-20 के चौथे अग्रिम अनुमानों के अनुसार, अनुमानित उत्पादन 296.65 मिलियन टन है। वर्ष 2019-20 के चौथे अग्रिम अनुमानों के अनुसार,खाद्यान्नों का खरीफ फसलों का बुवाई क्षेत्र 1085.65 लाख हैक्टेयर है एवं रबी फसलों का कुल बुवाई क्षेत्र 646.74 लाख हैक्टेयर है। 11 सितंबर 2020 तक खरीफ फसलों की बुवाई 1104.54 लाख हैक्टेयर में हो चुकी है, जबकि गत वर्ष इस अवधि तक बुवाई क्षेत्र 1045.18 लाख हैक्टेयर था। इस तरह वर्तमान में, बुवाई क्षेत्र में 59.36 लाख हैक्टेयर की बढ़ोतरी हुई है।
श्री तोमर ने बताया कि उत्पादन लागत का न्यूनतम डेढ़ गुना समर्थन मूल्य (एमएसपी) निर्धारित करने के लिए केंद्रीय बजट वर्ष 2018-19 में की गई घोषणा के अनुसरण में, सरकार ने वर्ष 2018-19 से सभी अधिदेशित फसलों की एमएसपी में वृद्धि की थी, जिसमें अखिल भारतीय औसत उत्पादन लागत के कम से कम 50 प्रतिशत लाभ की व्यवस्था है। मोटे अनाज, दलहन एवं खाद्य तेलों की एमएसपी उच्चतर स्तर पर निर्धारित की गई है ताकि किसानों को और अधिक दलहन, मोटे अनाज एवं खाद्य तेलों के उत्पादन के लिए प्रोत्साहित किया जा सकें। इससे अधिकांश फसलों की बुवाई में महत्वपूर्ण वृद्धि देखी गई है। किसानों को दलहन एवं तिलहन की खरीद के लिए पिछले वर्ष में किए गए एमएसपी भुगतान 8,715 करोड़ रू. की तुलना में इस वर्ष कुल 14,120 करोड़ रू. का भुगतान किया गया, जिसमें 62% की वृद्धि हुई हैं। खरीदे गए दलहन की मात्रा में ढ़ाई गुना वृद्धि हुई, जिसमें पिछले वर्ष रबी सीजन के 8.7 एलएमटी की तुलना में इस वर्ष लॉकडाउन के होने के बाद भी 21.55 एलएमटी खरीद की गई। इसी प्रकार, रबी-2020 के सीजन की 8 अगस्त 2020 तक 3.9 करोड़ एमटी गेहूं की खरीद की गई, जिसके लिए किसानों को 75,000 करोड़ रू. एमएसपी का भुगतान किया गया जबकि पिछले वर्ष इसी अवधि के दौरान 3.4 करोड़ एमटी गेहूं की खरीद एमएसपी पर 63,000 करोड़ रू. में की गई थी। इसके अतिरिक्त 1.32 करोड़ एमटी धान की खरीद 24,000 करोड़ रू. का भुगतान करके की गई, जबकि पिछले वर्ष 0.86 करोड़ एमटी धान की खरीद 14,800 करोड़ रू. के एमएसपी मूल्य में की गई थी। रबी सीजन में 8 अगस्त 2020 तक गेहूं, धान, दलहन एवं तिलहन की कुल एमएसपी 1,13,290 करोड़ रू. का भुगतान किया गया जबकि पिछले वर्ष 86,805 करोड़ रू. एमएसपी का भुगतान किया गया था। इस प्रकार, इस वर्ष 31% ज्यादा एमएसपी का भुगतान किया गया।
कृषि मंत्री ने बताया कि कृषि क्षेत्र को प्रोत्साहित करने पर जोर देने व व्यवस्थित समन्वय के फलस्वरूप पिछले वर्ष की ग्रीष्मकालीन/जायद सीजन के 41.31 लाख हैक्टेयर बुवाई क्षेत्र की तुलना में इस वर्ष बुवाई क्षेत्र बढ़कर 57.07 लाख हैक्टेयर हो गया। कोविड-19 से हमारे देश सहित पूरी दुनिया के समक्ष कड़ी चुनौतियां आई हैं, तथापि भारत में कृषि एक ऐसा क्षेत्र है जो हुई क्षति की रिकवरी के लिए देश की सहायता कर रहा है। यह सरकार का ‘’आत्मनिर्भर भारत की संकल्पना’’ तथा भारतीय अर्थव्यवस्था को आत्मनिर्भर बनाने की दिशा में एक सकारात्मक कदम है।
श्री तोमर ने बताया कि कृषक उपज व्यापार और वाणिज्य (संवर्धन और सरलीकरण) विधेयक एक इको-सिस्टम बनाएगा। इससे किसानों को अपनी पसंद के अनुसार उपज की बिक्री-खरीद की स्वतंत्रता होगी। वैकल्पिक व्यापार चैनल उपलब्ध होने से किसानों को लाभकारी मूल्य मिलेंगे, अंतरराज्यीय व राज्य में व्यापार सरल होगा।
प्रमुख लाभ:
कृषि क्षेत्र में उपज खरीदने-बेचने के लिए किसानों व व्यापारियों को “अवसर की स्वतंत्रता”
लेन-देन की लागत में कमी,
मंडियों के अतिरिक्त व्यापार क्षेत्र में फार्मगेट, शीतगृहों, वेयरहाउसों, प्रसंस्करण यूनिटों पर व्यापार के लिए अतिरिक्त चैनलों का सृजन
किसानों के साथ प्रोसेसर्स, निर्यातकों, संगठित रिटेलरों का एकीकरण, ताकि मध्स्थता में कमी आएं
देश में प्रतिस्पर्धी डिजिटल व्यापार का माध्यम रहेगा, पूरी पारदर्शिता से होगा काम
अंततः किसानों द्वारा लाभकारी मूल्य प्राप्त करना ही उद्देश्य ताकि उनकी आय में सुधार हो सकें।
किसानों के हितों का संरक्षण-बिल में, किसानों के हितों की रक्षा के लिए पर्याप्त व्यवस्था का प्रावधान है। भुगतान सुनिश्चित करने हेतु प्रावधान है कि देय भुगतान राशि के उल्लेख सहित डिलीवरी रसीद उसी दिन किसानों को दी जाएं। मूल्य के संबंध में व्यापारियों के साथ बातचीत करने के लिए किसानों को सशक्त बनाने हेतु प्रावधान है कि केंद्र सरकार, किसी भी केंद्रीय संगठन के माध्यम से, किसानों की उपज के लिए मूल्य जानकारी और मंडी आसूचना प्रणाली विकसित करेगी। कोई विवाद होने पर निपटाने के लिए बोर्ड गठित किया जाएगा, जो 30 दिनों के भीतर समाधान करेगा। इस विधेयक का उद्देश्य ढुलाई लागत, मंडियों में उत्पादों की बिक्री करते समय प्रत्यक्ष अथवा अप्रत्यक्ष रूप से लिए गए विपणन शुल्कों का भार कम करना तथा फसलोपरांत नुकसान को कम करने में मदद करना है। किसानों को उपज की बिक्री करने के लिए पूरी स्वतंत्रता रहेगी।
श्री तोमर ने बताया कि कृषक (सशक्तिकरण व संरक्षण) कीमत आश्वासन और कृषि सेवा पर करार विधेयक में कृषि करारों पर राष्ट्रीय फ्रेमवर्क का प्रावधान किया गया है, जो पारस्परिक रूप से सहमत लाभकारी मूल्य फ्रेमवर्क पर भावी कृषि उत्पादों की बिक्री व फार्म सेवाओं के लिए कृषि बिजनेस फर्मों, प्रोसेसर्स, एग्रीगेटर्स, थोक विक्रेताओं, बड़े खुदरा विक्रेताओं एवं निर्यातकों के साथ किसानों को जुड़ने के लिए सशक्त व संरक्षित करता है। राष्ट्रीय कृषि नीति में परिकल्पना की गई है कि “निजी क्षेत्र की भागीदारी को फार्मिंग एग्रीमेंट की व्यवस्था के माध्यम से बढ़ावा दिया जाएगा ताकि उच्च प्रौद्योगिकी हस्तांतरण, पूंजी प्रवाह व उत्पादित फसलों विशेषकर तिलहन, कपास व बागवानी के लिए सुनिश्चित बाजार उपलब्ध कराया जा सकें।” इसकी मुख्य विशेषताएं अनुबंधित किसानों को गुणवत्तापूर्ण बीज की आपूर्ति, सुनिश्चित तकनीकी सहायता, फसल स्वास्थ्य की निगरानी, ऋण की सुविधा व फसल बीमा की सुविधा उपलब्ध कराना हैं।
प्रमुख लाभ:
रिसर्च एंड डेवलपमेंट (आर एंड डी) समर्थन
उच्च और आधुनिक तकनीकी इनपुट
अन्य स्थानीय एजेंसियों के साथ साझेदारी में मदद
अनुबंधित किसानों को सभी प्रकार के कृषि उपकरणों की सुविधाजनक आपूर्ति
क्रेडिट या नकद पर समय से और गुणवत्ता वाले कृषि आदानों की आपूर्ति
शीघ्र वितरण/प्रत्येक व्यक्तिगत अनुबंधित किसान से परिपक्व उपज की खरीद
अनुबंधित किसान को नियमित और समय पर भुगतान
सही लॉजिस्टिक सिस्टम और वैश्विक विपणन मानकों का रखरखाव।
किसानों के हितों का संरक्षण-देश में 86 प्रतिशत छोटे किसान हैं, जिन्हें अपनी कम मात्रा की उपज को बाजारों में ले जाने और उसका अच्छा मूल्य प्राप्त करने में कठिनाई होती है। आमतौर पर, अपने आर्थिक हितों की रक्षा के लिए वाहन क्षमता के अनुरूप पर्याप्त वजन न होने व बातचीत क्षमता की कमी के कारण किसानों को परिवहन लागत के लिए ज्यादा पेमेंट करना पड़ता है। ऐसी कठिनाइयों से किसानों को बचाते हुए अब खेत से उपज की गुणवत्ता जांच, ग्रेडिंग, बैगिंग व परिवहन की सुविधा मिल सकेगी। किसी भी प्रकार की वित्तीय धोखाधड़ी से बचने के लिए किसानों को उनकी उपज के गुणवत्ता आधारित मूल्य के रूप में अनुबंधित भुगतान किया जाता है। कृषि उपज के लिए करारों को बढ़ावा देने से इनकी उच्च गुणवत्ता तथा निर्धारित आमदनी की प्रक्रिया मजबूत होती है, जिसका मुख्य उद्देश्य विभिन्न चरणों में कृषि को जोखिम से बचाना है। ये करार उच्च मूल्य वाली कृषि उपज के उत्पादन और प्रसंस्करण के लिए उद्यमियों द्वारा निवेश को बढ़ाने तथा निर्यात को बढ़ावा देने में मददगार होंगे। कृषि समझौते के तहत विवाद होने पर सुलह व विवाद निपटान तंत्र भी काम करेगा।[:]
