[:gj]गुजरात में किसानों की शहद क्रांति, कई किस्मों के शहद का उत्पादन
Honey revolution of farmers in Gujarat, production of many varieties of honey
દિલીપ પટેલ, 10 મે 2022
બનાસકાંઠાના લાખણીના મડાલ ગામના ખેડૂત તેજાભાઈ લાલા ભુરીયા મધમાખી ઉછેર કરીને વર્ષે 18 ટન મધ પેદા કરી બતાવ્યું છે. વર્ષે લગભર 27-30 લાખનું મધ તેના 10 હેક્ટર જમીનમાં પેદા કરી છે. સારા ખેડૂત તરીકેના પુરસ્કાર પણ મળેલા છે.
પંકજ ભૂરાભાઈ વર્ષે 30 લાખની આસપાસ રહે તેવી શક્યતા છે.
બનાસકાંઠામાં 15 ગ્રુપમાં 63 જેટલા ખેડૂતો મધનું ઉત્પાદન કરે છે, અને 1 કિલો મધના તેમને 150 રુપિયા મળે છે. ખેડૂતો મધમાખીની એક પેટી દ્વારા 5-15 દિવસમાં 5 કિલો મધનું ઉત્પાદન કરી શકે છે.
દિનેશ ઠાકોર પાસે મધમાખીની 900 પેટીથી વર્ષે 45 લાખનું વેચાણ કરે છે. તેઓ રાજસ્થાન, એમપી, યુપીમાં પેટીઓ મોકલાવી છે. સુરેન્દ્રનગર, ભાવનગર અને અમરેલીમાં વરિયાળીના ખેતરમાં તેઓ મધ તૈયાર કરે છે.
દાડમ, મીઠા ફળોના બગીચામાં પેટી મૂકી આવે છે.
કચ્છ
કચ્છની સરહદ ડેરી દૂધ ઉત્પાદકો દ્વારા મધમાખી ઉછેર અપનાવવા અને તેમના સહકારી માળખા દ્વારા તેમના ડેરી ઉત્પાદનો સાથે મધને ચેનલાઇઝ કરી છે.
રાષ્ટ્રીય મધમાખી બોર્ડ (NBB), રાષ્ટ્રીય મધમાખી ઉછેર અને મધ મિશન (NBHM) નેશનલ ડેરી ડેવલપમેન્ટ બોર્ડ (NDDB) કામ કરે છે.
જામનગર
જામનગર જોડિયાના દુધઈના ખેડૂત નરેશભાઈ ધરમશીભાઈ ગાંગાણી 200 પેટીથી વર્ષે 4 હાજર કિલો મધનું ઉત્પાદન કરે છે. બે અઢી વર્ષ પહેલા અમારા ગામમાં બહારથી લોકો મધ ઉછેર માટે આવતા. હવે તેઓ મધ પેદા કરે છે.
છેલ્લા કેટલાક સમયથી દેશમાં મધમાખી ઉછેર અંગે યુવા ખેડૂતોમાં ખાસ વલણ જોવા મળી રહ્યું છે. મધમાખી ઉછેર માટે રવિ ઋતુ સૌથી અનુકૂળ માનવામાં આવે છે. કારણ કે આ ઋતુમાં સરસવ, સૂરજમુખી, ધાણા સહિતના ઘણા પાકો વાવવામાં આવે છે, જેના ફૂલોથી સારું મધ ઉત્પન્ન થાય છે.
સ્થાનિક બજારમાં મધની માંગ છે, પરંતુ વિદેશી બજારોમાં પણ ભારતમાંથી મધની ઘણી માંગ છે. એગ્રીકલ્ચર એન્ડ પ્રોસેસ્ડ ફૂડ પ્રોડક્ટ્સ એક્સપોર્ટ ડેવલપમેન્ટ ઓથોરિટી (APEDA) અનુસાર, વર્ષ 2020-21માં ભારતને વિદેશથી મોકલવામાં આવેલા મધમાંથી 716.13 કરોડ રૂપિયા મળ્યા હતા.
એક બોક્સમાંથી સરેરાશ 30 કિલો જેટલું મધ ઉત્પન્ન કરે છે. સારા ઉત્પાદન અને વધુ સંખ્યામાં મધમાખી વસાહતો માટે બોક્સને એક ગામથી બીજા ગામ રાત્રે ખસેડવામાં આવે છે.
મોટા ભાગનું મધ સરસવના પાકની આસપાસ થાય છે.
વિવિધ ફ્લેવરવાળું મધ
હાલ આદુ, લીંબુ, તુલસી, અજમો, ડ્રમસ્ટિક, નીલગિરી, મલ્ટિફ્લોરા, લીચી, કેસર, વરિયાળી,
જામુન, જંગલોમાં લીમડા, કેરી, લીચી, સૂર્યમુખી, તલ, ધાણા ફૂલોમાંથી મધનું સારું ઉત્પાદન મેળવી શકાય છે. કુદરતી મધની મુખ્ય જાતોમાં સરસવનું મધ, લીચી મધ, સૂર્યમુખી મધ, નીલગિરી મધ, કરંજ અથવા પોંગમિયા મધ, બાવળનું મધ, હિમાલયન મલ્ટિફ્લોરા મધ અને વનસ્પતિ અને જંગલી મધ છે. APEDA અનુસાર, ભારતના જંગલોમાં જંગલી ફૂલોના છોડની 500 પ્રજાતિઓ જોવા મળે છે, જેમાંથી પરાગ અને અમૃત મધમાખીઓ મધ તૈયાર કરે છે.
બજારમાં સારી ગુણવત્તાવાળા મધની ખૂબ માંગ છે. ગુણવત્તા સાથે સમાધાન કર્યા વિના ફક્ત માર્કેટિંગ પર ધ્યાન રાખે છે.
100 બોક્સ સરેરાશ 3,000 કિલોનું ઉત્પાદન થાય છે. તેનાથી 10 લાખ રૂપિયા સુધીની કમાણી થાય છે. તેનો વાર્ષિક ખર્ચ 3 થી 4 લાખ રૂપિયા થાય છે. આમ, ખર્ચને બાદ કરીએ તો, નફો 6-7 લાખ રૂપિયા થાય છે.
કેટલાંક મધ 2000 સુધી બજારમાં વેચાય છે. સામાન્ય મધ બજારમાં 500 થી 1000 રૂપિયા પ્રતિ કિલો વેચાય છે.
મધમાખીઓને યોગ્ય રીતે પોષણ (ખોરાક) મળતું રહે તેવી વ્યવસ્થા કરવી જોઈએ.
ઉનાળામાં, જ્યારે ફૂલોની અછત હોય છે, ત્યારે મધમાખીના બોક્સ પાસે ખાંડનું દ્રાવણ રાખવું જોઈએ, જેથી તેઓ જીવંત રહે. મધમાખીના સારા સ્વાસ્થ્ય માટે, વરસાદની મોસમમાં પરાગ સારા હોય છે. પરાગ અનાજ જાતે તૈયાર કરી શકાય છે.
70 ટકા પાક મધમાખીઓ દ્વારા પરાગાધાન થાય છે. આવી સ્થિતિમાં પાકના સારા ઉત્પાદનમાં મધમાખી પણ ફાયદાકારક છે. મધમાખીઓ હોય ત્યાં અનાજ તંદુરસ્ત અને જાડા હોય છે. પાકના ફૂલોમાંથી મીઠાશ કાઢવાને કારણે તેમાં જીવજંતુઓ આવવાની શક્યતાઓ ઘણી ઓછી હોય છે. જે વધુ ઉત્પાદન આપે છે.
કોમ્બો મધ
મધપૂડામાં ત્રણ પ્રકારના સભ્યો હોય છે. મધપૂડામાં રાણી મધમાખી હોય છે, જે ઇંડા મૂકવાનું કામ કરે છે. તે જ સમયે, લગભગ 10 ટકા પુરુષો છે, જેઓ રાણી મધમાખીને પાર કરે છે. જ્યારે 90% કામદારો માખીઓ છે. જે પરાગ ધાન્ય લાવવા, મધપૂડાનું રક્ષણ, પાણી લાવવા, મધનું ઉત્પાદન સહિતનું મુખ્ય કામ કરે છે.
સ્વીટ રિવોલ્યુશન
ભારતમાં કુદરતી મધનું ઉત્પાદન
એગ્રીકલ્ચરલ એન્ડ પ્રોસેસ્ડ ફૂડ પ્રોડક્ટ્સ એક્સપોર્ટ ડેવલપમેન્ટ ઓથોરિટી (APEDA) અનુસાર, ભારતે 2020-21માં વિશ્વભરમાં 59,999.24 મેટ્રિક ટન કુદરતી મધની નિકાસ કરી હતી. જેના કારણે ભારતને 716.13 કરોડ અથવા 96.77 મિલિયન યુએસ ડોલર મળ્યા છે. ભારત યુએસએ, કેનેડા, સાઉદી અરેબિયા, સાઉદી અરેબિયન અમીરાત અને બાંગ્લાદેશમાં મધની નિકાસ કરે છે.
5 લાખને રોજી
ભારતમાં 40 હજાર જાતની વનસ્પતિના કારણે 12 કરોડ મધપૂડા કરી શકાય તેમ છે. 60 લાખ લોકો આ કામ કરી શકે છે. 12 લાખ ટન મધ ઉત્પાદન કરી શકાય તેમ છે. ગુજરાતમાં 90 લાખ મધપુડાથી 90 હજાર ટન મધ 5 લાખ લોકો કરી શકે તેમ છે. છતાં તે માટે સરકાર ગંભીર નથી.
ગુજરાતમાં એક જ વર્ષમાં 18101 સ્થળોએ મધમાખી ઉછેરી મધ બનાવવાનું હતું. તેમાંથી 6392 સ્થળોએ મધમાખી ઉછેરીને મધ પેદા કરવા માટે મંજૂરી આપી હતી.
ખર્ચ અને આવક
100 મધ ઘર તૈયાર કરવામાં 2 લાખનું ખર્ચ થાય છે. જેની સામે 2.90 લાખનો ચોખ્ખો નફો રહે છે. એક મધ ઘરથી 40 કિલો મધ મળે અને એક કિલોએ રૂ.150 આવક મળે તો એક મધ ઘર રૂ.6000ની આવક કરી આપે છે.
પહેલું મધ ઘર
ઉત્તર -મધ્ય ગુજરાતમાં પ્રથમ વખત મધમાખી ઉછેર કેન્દ્ર 2011માં બન્યું હતું. ડીસાના રાણપુરના ખેડૂત કિશોરભાઇ લાધાજી માળી (કચ્છવા)એ 28 મધમાખી ઘર બનાવ્યા હતા. એક ઘરમાંથી 60-80 કિલો મધ તેઓએ મેળવ્યું હતું. ખેતરમાં પાક પર ફુલ આવે છે ત્યારે તેના પરાગરજ મધમાખી એક છોડથી બીજા છોડ પર લઈ જાય છે. તેથી તેના ઉત્પાદનમાં વધારો થાય છે.
પ્રકાશ
બનાસકાંઠામાં મધમાખી ઉછેર કેન્દ્ર શરૂ કર્યું હતું. વર્ષે 1 લાખ રૂપિયાના મધની આવક કરે છે. ત્યારબાદ બીજા વર્ષે 2018માં આ બોક્ષની સંખ્યા 100 કરી દીધી, અને વર્ષે 1 લાખ રૂપિયાના મધની આવક કરવા માંડ્યા.મધ માંથી 40 લાખની આવક શેરપુરા ગામના ખેડૂત પ્રકાશને મધમાખી ઉછેર કેન્દ્રનો વ્યવસાય ફાવી ગયો છે. મધમાખીના 900 બોક્ષ લગાવેલા છે, અને તેના દ્વારા વર્ષે 35000 કિલો મધનું ઉત્પાદન કરી રહ્યા છે.
આ વર્ષે 45 હજાર કિલો મધ પેદા કર્યું છે.
લાખણીના ખેડૂતનો અનુભવ
લાખણી તાલુકાના મડાલના ખેડૂત રોણા લાલાજી પટેલ મધમાખીના ઘર બનાવીને વર્ષે 350 મધમાખી ઘરમાંથી 15 થી 17 ટન મધ પેદા કર્યું છે. 6 મહિનામાં રૂ.13 લાખનો ચોખ્ખો નફો થાય છે. બનાસડેરીના કારણે શક્ય બન્યું છે. 100 ઘરથી 7000 કિલો મઘ મળે છે. એક ટને એક લાખ મળે છે. એક ઘરમાં 10 હજાર જેટલી મધમાખી અને એક મખી હોય છે જે સતત ઈંડા મૂકે છે. 10 દિવસે 6 કિલો મધ આપે છે.
મધ પ્રોસેસિંગ
હિંમતનગરના ખેડૂત મહેરપુરા ગામના સલમાનઅલી નુરભાઈ ડોડીયા મધ પ્રોસેસીંગ યુનિટ(મધુમખી સમૂહ કોલોની) કરી છે. જે ગુજરાત રાજ્યમાં સૌ પ્રથમ સાબરકાંઠામાં શરૃ કર્યો છે. એક ઘરનું રૂ.4 હજાર રોકાણ કરીને 50 મધ ઘર બનાવીને વર્ષે એક ઘરથી 1 હજાર કિલો મધ મેળવે છે. 50 હજાર કિલો પેદા કરે છે. એક કિલોના રૂ.200-300 મળે છે.
દક્ષિણ ગુજરાતમાં શ્રેષ્ઠ મધ
મધ મેળવવાની ખેતી વલસાડ ,ડાંગ અને નવસારી જિલ્લામાં મોટાપાયે ખેડૂતો કરવા લાગ્યા છે. મધમાખી ના ડંખ નું ઝેર,રોયલ જેલી,પ્રોપોલીસ અને પરાગરજ ઘણા કામમાં આવે છે. નવસારીના ચીખલી તાલુકાના સોલધરા ગામના અશોકભાઈ પટેલે 2008-09માં 5૦ મઘમાખીના ઘરથી મધ મેળવવાનું શરૂ કર્યું હતું. 30 લોકો કામ કરે છે, એક મધમાખી ઘર પાછળ મહિને રૂ.100થી 120 ખર્ચ થાય છે. જે મધ રૂ.300-500ના ભાવે વેચાય છે. રાઈના ફુલ, તલના ફુલ, બાવળના ફુલનું મધ સરળતાથી મળે છે.
ભારત અને ગુજરાત
ભારત મધના ઉત્પાદનમાં 9મું સ્થાન ધરાવે છે. ભારતીય મધમાખી એપીસ સેરેના અને યુરોપીયન મધમાખી એપિસ મેલિફેરાની લગભગ એક મિલિયન વસાહતોમાં 85 હજાર ટન મધ પાકે છે. 40 હજાર ગામોમાં 2.50 લાખ ઘરને આવક કરી આપે છે. ભારતમાંથી જર્મની, અમેરિકા, ઈંગ્લેન્ડ, જાપાન, ફ્રાંસ, ઈટાલી અને સ્પેનમાં નિકાસ થાય છે.
ગુજરાતમાં મધ
ગુજરાતના 1800 ગામો, 1200 કુટુંબો મધના વ્યવસાયમાં હોવાનું અનુમાન છે. ડો. સી. સી. પટેલ, જલ્પા. પી.લોડાયા, કીટક શાસ્ત્ર વિભાગ ,બં. અ કૃષિ મહા વિદ્યાલય,એ.એ.યુ.,આણંદ દ્વારા મધ અને ઘણી વૈજ્ઞાનિક વિગતો તૈયાર કરી છે. ભારતના 60 લાખ હેક્ટરમાં 1 કરોડ અને ગુજરાતના 3 લાખ હેક્ટર વિસ્તારમાં 5 લાખ મધમાખી વસાહતો ઉછેરી શકાય તેમ છે.
ખેત ઉત્પાદનમાં વધારો
જે ખેતરમાં મધ ઘર હોય ત્યાં 17 ટકાથી 110 ટકા સુધી ઉત્પાદનમાં વધારો થયો છે. જેમાં રાયમાં 44 ટકા, ગુંગળીમાં 90 ટકા, ફળમાં 45-50 ટકાનો ફાયદો થાય છે. કપાસમાં 17થી 20 ટકાનું ઉત્પાદન વધે છે.
ચીખલી
નવસારીના ચીખલીના મધમાખી ઉછેર કેન્દ્રમાં વાર્ષિક 80 હજાર ટન મધનું ઉત્પાદન કરે છે. સોલધરા ગામ મધ ઉછેર માટે જાણીતું બન્યું છે. અશોકભાઇ ભગુભાઇ પટેલ મધમાખીથી 10 વર્ષથી સારી કમાણી કરે છે.
તેઓ હળવદ તાલુકામાં તલના ફુલો પર, માંગરોળ તાલુકામાં નાળીયેરી અને કચ્છ ખાતે જંગલી બોરડી, ખેર અને ગોરાડના ઝાડ પર મધમાખીને ડેવલપ કરીને મધમાખીઓ મુકીને મધ એકઠું કરી રહયા છે. અશોકભાઇના ધર્મપત્નિ અસ્મિતાબેન નવસારી કૃષિ યુનિવર્સિટી દ્વારા શ્રેષ્ઠ મહિલા ખેડૂત તરીકેનું સન્માન કરવામાં આવ્યું હતું.
કાયમી 50 લોકોને રોજગારી પુરી પાડે છે. 3 હજાર મધ પેટી તેમની પાસે છે. ખેતરમાં ઇકો પોઇન્ટ બનાવ્યા છે.
કેન્સર થયેલા વ્યકિતને કીમોથેરાપી સારવાર થકી શારીરિક અશકિતઓ નિવારવા આ મધનો ઉપયોગ થાય છે.
ઉનાળા અને ચોમાસાના અંતમાં સૌરાષ્ટ્ર અને કચ્છના ગાંડા બાવળના જંગલોમાં, બાકીના સમયમાં ડાંગ, વલસાડ અને નવસારીના ખેતરોમાં મધપેટીઓ મુકી મધ ઍકઠું કરે છે.
જંતુનાશકો
પાક પર જંતુનાશક દવા છાંટતા હોય છે, જેને લીધે મધમાખીઓ મોટી સંખ્યામાં મરે છે. તેમને આ ઝેરી રસાયણોના ઉપયોગથી દૂર રહેવાનું કહેવામાં આવ્યું છે.
મધમાખીઓ 5 પ્રકારની હોય છે
એમએસસી (બાગાયતમાં માસ્ટર ઓફ સાયન્સ) સુધી ભણેલા પ્રવીણ ગાંવ કનેક્શનને કહે છે કે મધમાખીઓ પાંચ પ્રકારની હોય છે.તે થાય છે. તેમાંથી કેટલીક મૂળ પ્રજાતિઓ છે અને કેટલીક વિદેશી છે.
1. એપિસ સેરેના ઇન્ડિકા – સામાન્ય રીતે મૂળ મધમાખી તરીકે ઓળખાય છે. આ પ્રજાતિને સરળતાથી અનુસરી શકાય છે. એક વર્ષમાં તેના એક બોક્સમાંથી 10 થી 15 કિલો મધનું ઉત્પાદન કરી શકાય છે. આ પ્રજાતિની મધમાખીઓ હારમાળામાં માણસો પર હુમલો કરતી નથી.
2. Apis mellifera – આ મધમાખીની યુરોપીયન પ્રજાતિ છે. આ પ્રજાતિની મધમાખીઓ પણ જીવાડાઓમાં માણસો પર હુમલો કરતી નથી. તેથી તેને સરળતાથી અનુસરી શકાય છે. આ જાતિના એક બોક્સમાંથી વાર્ષિક 30-60 કિલો મધનું ઉત્પાદન લઈ શકાય છે. જોકે ભારતમાં વાર્ષિક ઉત્પાદન 30 કિ.ગ્રા.
3. દિગોના મધમાખી – તેને સામાન્ય રીતે ડંખ વિનાની મધમાખી કહેવામાં આવે છે, જે મનુષ્યને કોઈ નુકસાન પહોંચાડતી નથી. તેને અનુસરી શકાય છે પરંતુ ઉત્પાદન ઘણું ઓછું છે. તેનું મધ ઔષધીય ગુણોથી ભરપૂર છે અને ખાવામાં કડવું છે. તેથી, તેનો ઉપયોગ વિવિધ પ્રકારની દવાઓ બનાવવામાં જ થાય છે. આ પ્રજાતિની મધમાખીઓ પોતે મીણ ઉત્પન્ન કરતી નથી. તે વિવિધ વૃક્ષોના છોડમાંથી ગુંદર એકત્રિત કરે છે અને મધપૂડો બનાવીને મધ બચાવે છે.
4. Apis Florea- તે કદમાં નાનું છે અને જંગલમાં રહે છે. જે ભારતમાં ખેતરોમાં કે જંગલોમાં વિવિધ વૃક્ષોના છોડમાં જોવા મળે છે. આ પ્રજાતિની મધમાખીઓ એક જગ્યાએ રહેતી નથી. આ કારણે તેનું પાલન કરવું શક્ય નથી.
5. Apis dorsata- તેનું કદ Apis floria કરતા ઘણું મોટું છે. તે જંગલોમાં પણ જોવા મળે છે. તે ટોળામાં માણસો પર હુમલો કરે છે. આથી તેનું પાલન કરવું શક્ય નથી.[:en]DILIP PATEL , 11 MAY 2022
Tejbhai Lala Bhuria, a farmer from Madal village in Lakhani, Banaskantha, has shown that he can produce 18 tonnes of honey in a year by raising bees. It produces about 27-30 lakh honey annually in its 10 hectares of land. He has also received awards for being a good farmer.
Pankaj Bhurabhai is expected to live around 30 lakhs in a year.
In Banaskantha, 63 farmers produce honey in 15 clusters, and they get Rs 150 per kg of honey. A farmer can produce 5 kg of honey in 5-15 days from one bee hive.
Dinesh Thakor sells 900 boxes of bees for Rs 45 lakhs. They have sent courtyards to Rajasthan, MP, UP. They prepare honey in fennel fields in Surendranagar, Bhavnagar and Amreli.
Pomegranate is planted in the sweet garden.
Raw
The range of Kutch has channelized honey with beekeeping by dairy milk producers and their dairy products through its cooperative structure.
National Bee Board (NBB), National Beekeeping and Honey Mission (NBHM) and National Dairy Development Board (NDDB) function.
Jamnagar
Nareshbhai Dharamshibhai Gangani, the milkmaid farmer of Jamnagar twins, produces 4 kg of honey per year from 200 cartons. Two and a half years ago people from outside our village used to come to get honey. Now they produce honey.
For some time, the trend of beekeeping is increasing among the young farmers in the country. Sun season is considered the most favorable for beekeeping. This is because many crops are grown in this season including mustard, sunflower, coriander whose flowers produce good honey.
Honey is in demand in the domestic market, but also in foreign markets. According to the Agricultural and Processed Food Products Export Development Authority (APEDA), India received Rs 716.13 crore in remittances from abroad in the year 2020-21.
On an average, one box produces 30 kg of honey. Boxes are moved from village to village at night for better production and more bee colonies.
Most of the honey is grown around the mustard crop.
honey with different flavors
At present ginger, lemon, basil, parsley, drumstick, eucalyptus, multiflora, litchi, saffron, fennel,
Good production of honey can be obtained from the flowers of Jamun, Neem, Mango, Litchi, Sunflower, Sesame, Coriander in forests. The main varieties of natural honey are mustard honey, litchi honey, sunflower honey, eucalyptus honey, karanj or pongmia honey, acacia honey, Himalayan multiflora honey and vegetable and wild honey. According to APEDA, 500 species of wild flowering plants are found in the forests of India, from which the pollen and nectar bees produce honey.
There is a great demand for good quality honey in the market. Focuses only on marketing without compromising on quality.
100 boxes produce an average of 3,000 kg. It earns up to Rs 10 lakh. Its annual cost is 3 to 4 lakh rupees. In this way, there is a profit of 6-7 lakh rupees by reducing the expenditure.
Some honey is sold in the market till 2000. Normal honey is sold in the market for Rs 500 to Rs 1000 per kg.
Arrangements should be made for the bees to get proper nutrition (food).
In summer when flowers are lacking, bee boxes should contain a sugar solution to keep them alive. Pollen is good during the rainy season for good health of bees. Pollen grains can be prepared by hand.
70% of the crop is pollinated by bees. In such a situation, bees are also beneficial in producing good crops. Where there are bees, the grain is healthier and thicker. Extracting the sweetness from the flowers of the crop reduces the chances of pests in them. Which gives more product.
combo honey
There are three types of members in Hive. There is a queen bee in the hive, which lays eggs. At the same time, about 10 percent of the males who cross the queen bee. While 90% are worker flies. The main functions of pollen are to bring grain, protect the hive, bring water, and produce honey.
sweet revolution
natural honey production in india
According to the Agricultural and Processed Food Products Export Development Authority (APEDA), India exported 59,999.24 metric tonnes of natural honey worldwide in 2020-21. As a result, India has received US$716.13 million or US$96.77 million. India exports honey to the US, Canada, Saudi Arabia, UAE and Bangladesh.
5 lakh per day
It is possible to make 120 million hives in India due to 40,000 species of plants. 6 million people can do this work. 12 lakh tonnes of honey can be produced. In Gujarat, 5 lakh people can make 90 lakh tonnes of honey from 90 lakh hives. Despite this the government is not serious.
Beekeeping honey was to be produced at 18101 locations in Gujarat in a single year. Out of these 6392 places allowed beekeeping to produce honey.
expenses and income
It costs Rs 2 lakh to build 100 honey houses. Against which a net profit of Rs 2.90 lakh remains. If someone gets 40 kg of honey from a honey house and gets Rs 150 per kg, then a honey house earns Rs 6000.
first honey house
The first beekeeping center was established in 2011 in north-central Gujarat. Kishorebhai Ladhaji Mali (Kachhwa) of Ranpur in Deesa built 28 bee houses. He got 60-80 kg of honey from a house. When the crop is blooming in the field, its pollen bees will grow on a plant.
From there it goes to another plant. Hence its production increases.
light
Started Beekeeping Center in Banaskantha. Honey earns Rs 1 lakh a year. Then in the second year 2018, this number of bees has increased to 100, and they have started earning honey of Rs 1 lakh per year. 900 boxes of beeswax are installed, and it is producing 35000 kg of honey per year.
This year 45 thousand kg of honey has been produced.
Lakhani Farmer’s Experience
Rona Lalaji Patel, a farmer from Madal in Lakhni taluka, has built a bee house and has produced 15 to 17 tonnes of honey per year from 350 bee houses. Net profit of Rs 13 lakh in 6 months. Banasderi made it possible. 7000 kg of honey is obtained from 100 households. One ton gets one lakh. There are about 10,000 bees in a house and one bee that lays eggs continuously. Gives 6 kg of honey in 10 days.
honey processing
Salman Ali Noorbhai Dodiya of Maherpura village, a farmer in Himatnagar has set up a honey processing unit (bee colony). Which has started for the first time in the state of Gujarat in Sabarkantha. By investing Rs. Produces 50 thousand kg. 200-300 per kg.
best honey in south gujarat
The farmers of Valsad, Dang and Navsari districts have started honey cultivation on a large scale. Bee sting venom, royal jelly, propolis and grass come in handy. Ashokbhai Patel of Soldhara village in Chikhali taluka of Navsari started collecting honey from a house of 50 bees in 2008-09. 30 people work, the cost of a beehive is around Rs 100 to Rs 120 per month. Honey sells for Rs 300-500. Honey is easily available from mustard flowers, sesame flowers and acacia flowers.
India and Gujarat
India ranks 9th in honey production. The Indian bee Apis serena and the European bee Apis mellifera produce 85,000 tonnes of honey in approximately one million colonies. It provides income to 2.50 lakh families in 40 thousand villages. Exports from India to Germany, USA, England, Japan, France, Italy and Spain.
honey in gujarat
It is estimated that 1800 villages and 1200 families of Gujarat are engaged in honey business. Doctor. C. C. Patel, Jalpa. P. Lodaya, Department of Entomology, B.N. Honey and many scientific details have been prepared by A. Krishi Maha Vidyalaya, AAU, Anand. 10 million bee colonies can be created in 60 lakh hectares in India and 5 lakh bee colonies in 3 lakh hectares of Gujarat.
increase in agricultural production
In farms that house honey, production has increased from 17 per cent to 110 per cent. Out of which, mustard gives 44% profit, Gungli gives 90% profit and fruit gives 45-50% profit. The production of cotton increases by 17 to 20 percent.
Chikhli
Chikhli Beekeeping Center in Navsari produces 80,000 tonnes of honey annually. Soldhara village has become famous for honey cultivation. Ashokbhai Bhagubhai Patel has been earning well from bees since 10 years.
They are collecting honey by growing bees on sesame flowers in Halwar taluka, Naliyari in Mangrol taluka and wild boar in Kutch, Kher and Gorad trees. Ashokbhai’s wife Asmitaben was awarded as the best female farmer by Navsari Agricultural University.
Provides permanent employment to 50 people. He has 3 thousand honey cans. Echo points have been created in the farm.
This honey is used to treat physical disabilities through chemotherapy treatment in a person suffering from cancer.
Honey is collected in the Acacia forests of Saurashtra and Kutch at the end of summer and monsoon, and during the rest of the time in the fields of Dang, Valsad and Navsari.
pesticides
Pesticides are sprayed on the crops, due to which a large number of bees die. They have been asked to refrain from using these toxic chemicals.
There are 5 types of bees
Praveen, who has studied up to MSc (Master of Science in Horticulture), tells Gaon Connection that there are five types of bees. Some of them are native species and some are exotic.
1. Apis Serena Indica – Commonly known as Native Bee. This species can be easily followed. One box can produce 10 to 15 kg of honey in a year. Bees of this species do not attack humans in swarms.
2. Apis mellifera – This is a European species of bee. Even bees of this species do not attack humans in insects. So it can be followed easily. One box of this breed can produce 30-60 kg of honey annually. However, the annual production in India is 30 kg.
3. Digo bees – These are commonly called bees without sting, which do not cause any harm to humans. It can be followed but the output is very less. Its honey is rich in medicinal properties and is bitter to eat. Hence, it is only used in making different types of medicines. Bees of this species do not produce wax themselves. It collects gum from various tree plants and saves honey by making a hive.
4. Apis Florea- It is small in size and lives in the forest. Which is found in various tree plants in the fields or forests in India. Bees of this species do not live in one place. Due to this compliance is not being done.
5. Apis dorsata- Its size is much larger than Apis floria. It happens. It is also found in forests. He attacks the men in the crowd. Hence it is not possible to follow it.[:hn]Honey revolution of farmers in Gujarat, production of many varieties of honey
दिलीप पटेल , 11 मई 2022
बनासकांठा के लखनी के मदल गांव के किसान तेजभाई लाला भूरिया ने दिखाया है कि वह मधुमक्खियों को पाल कर एक साल में 18 टन शहद पैदा कर सकते हैं। यह अपनी 10 हेक्टेयर भूमि में सालाना लगभग 27-30 लाख शहद का उत्पादन करता है। उन्हें एक अच्छा किसान होने के लिए पुरस्कार भी मिल चुके हैं।
पंकज भूराभाई के एक साल के करीब 30 लाख रहने की संभावना है।
बनासकांठा में, 63 किसान 15 समूहों में शहद का उत्पादन करते हैं, और उन्हें 150 रुपये प्रति किलो शहद मिलता है। मधुमक्खी के एक छत्ते से किसान 5-15 दिनों में 5 किलो शहद पैदा कर सकता है।
दिनेश ठाकोर मधुमक्खियों के 900 पेटी 45 लाख रुपये में बेचते हैं। उन्होंने राजस्थान, एमपी, यूपी को आंगन भेजे हैं। वे सुरेंद्रनगर, भावनगर और अमरेली में सौंफ के खेतों में शहद तैयार करते हैं।
अनार को मीठे बाग में लगाया जाता है।
कच्छ
कच्छ की सीमा ने अपने सहकारी ढांचे के माध्यम से डेयरी दूध उत्पादकों और उनके डेयरी उत्पादों द्वारा मधुमक्खी पालन के साथ शहद को चैनलाइज़ किया है।
राष्ट्रीय मधुमक्खी बोर्ड (एनबीबी), राष्ट्रीय मधुमक्खी पालन और शहद मिशन (एनबीएचएम) और राष्ट्रीय डेयरी विकास बोर्ड (एनडीडीबी) काम करते हैं।
जामनगर
जामनगर जुड़वां बच्चों के दुधई किसान नरेशभाई धर्मशीभाई गंगानी 200 डिब्बों से प्रति वर्ष 4 किलो शहद का उत्पादन करते हैं। ढाई साल पहले हमारे गांव के बाहर से लोग शहद लेने आते थे। अब वे शहद का उत्पादन करते हैं।
पिछले कुछ समय से देश में युवा किसानों में मधुमक्खी पालन का चलन बढ़ रहा है। मधुमक्खी पालन के लिए सूर्य का मौसम सबसे अनुकूल माना जाता है। ऐसा इसलिए है क्योंकि इस मौसम में सरसों, सूरजमुखी, धनिया सहित कई फसलें उगाई जाती हैं, जिनके फूल अच्छे शहद का उत्पादन करते हैं।
शहद की घरेलू बाजार में मांग है, लेकिन विदेशी बाजारों में भी। कृषि और प्रसंस्कृत खाद्य उत्पाद निर्यात विकास प्राधिकरण (APEDA) के अनुसार, भारत को वर्ष 2020-21 में विदेशों से प्रेषण में 716.13 करोड़ रुपये प्राप्त हुए।
एक डिब्बा औसतन 30 किलो शहद पैदा करता है। बेहतर उत्पादन और अधिक मधुमक्खी कालोनियों के लिए रात में बक्सों को एक गाँव से दूसरे गाँव ले जाया जाता है।
अधिकांश शहद सरसों की फसल के आसपास उगाया जाता है।
विभिन्न स्वादों के साथ शहद
वर्तमान में अदरक, नींबू, तुलसी, अजमो, सहजन, नीलगिरी, मल्टीफ्लोरा, लीची, केसर, सौंफ,
जंगलों में जामुन, नीम, आम, लीची, सूरजमुखी, तिल, धनिया के फूलों से शहद का अच्छा उत्पादन प्राप्त किया जा सकता है। प्राकृतिक शहद की मुख्य किस्में हैं सरसों का शहद, लीची का शहद, सूरजमुखी का शहद, नीलगिरी का शहद, करंज या पोंगमिया शहद, बबूल का शहद, हिमालयन मल्टीफ्लोरा शहद और सब्जी और जंगली शहद। एपीडा के अनुसार भारत के जंगलों में जंगली फूल वाले पौधों की 500 प्रजातियां पाई जाती हैं, जिनसे पराग और अमृत मधुमक्खियां शहद का उत्पादन करती हैं।
बाजार में अच्छी क्वालिटी के शहद की काफी डिमांड है। गुणवत्ता से समझौता किए बिना केवल मार्केटिंग पर ध्यान केंद्रित करता है।
100 बक्से औसतन 3,000 किलोग्राम का उत्पादन करते हैं। इससे 10 लाख रुपये तक की कमाई होती है। इसकी सालाना कीमत 3 से 4 लाख रुपये है। इस प्रकार खर्च घटाकर 6-7 लाख रुपये का लाभ होता है।
कुछ शहद 2000 तक बाजार में बिकता है। सामान्य शहद बाजार 500 रुपये से 1000 रुपये प्रति किलो बिकता है।
मधुमक्खियों को उचित पोषण (भोजन) प्राप्त करने की व्यवस्था करनी चाहिए।
गर्मियों में जब फूलों की कमी हो जाती है तो मधुमक्खी के बक्सों में उन्हें जीवित रखने के लिए चीनी का घोल होना चाहिए। मधुमक्खी के अच्छे स्वास्थ्य के लिए बारिश के मौसम में पराग अच्छा होता है। परागकणों को हाथ से तैयार किया जा सकता है।
70% फसल मधुमक्खियों द्वारा परागित होती है। ऐसी स्थिति में मधुमक्खियां अच्छी फसल उत्पादन में भी लाभकारी होती हैं। जहां मधुमक्खियां होती हैं वहां अनाज स्वस्थ और मोटा होता है। फसल के फूलों से मिठास निकालने से उनमें कीटों की संभावना कम हो जाती है। जो ज्यादा प्रोडक्ट देता है।
कॉम्बो शहद
हाइव में तीन प्रकार के सदस्य होते हैं। छत्ते में एक रानी मधुमक्खी होती है, जो अंडे देती है। वहीं करीब 10 फीसदी पुरुष जो रानी मधुमक्खी को पार करते हैं। जबकि 90% वर्कर मक्खियां हैं। पराग का मुख्य कार्य अनाज लाना, छत्ते की रक्षा करना, पानी लाना और शहद का उत्पादन करना है।
मीठी क्रांति
भारत में प्राकृतिक शहद का उत्पादन
कृषि और प्रसंस्कृत खाद्य उत्पाद निर्यात विकास प्राधिकरण (APEDA) के अनुसार, भारत ने 2020-21 में दुनिया भर में 59,999.24 मीट्रिक टन प्राकृतिक शहद का निर्यात किया। नतीजतन, भारत को 716.13 करोड़ अमेरिकी डॉलर या 96.77 मिलियन अमेरिकी डॉलर मिले हैं। भारत अमेरिका, कनाडा, सऊदी अरब, यूएई और बांग्लादेश को शहद निर्यात करता है।
5 लाख प्रति दिन
40,000 प्रजातियों के पौधों के कारण भारत में 12 करोड़ छत्ता बनाना संभव है। यह काम 6 मिलियन लोग कर सकते हैं। 12 लाख टन शहद का उत्पादन किया जा सकता है। गुजरात में 90 लाख छत्तों से 5 लाख लोग 90 लाख टन शहद बना सकते हैं। इसके बावजूद सरकार गंभीर नहीं है।
एक ही वर्ष में गुजरात में 18101 स्थानों पर मधुमक्खी पालन शहद का उत्पादन किया जाना था। इनमें से 6392 स्थानों ने मधुमक्खी पालन को शहद उत्पादन की अनुमति दी।
खर्च और आय
100 शहद के घर बनाने में 2 लाख रुपये का खर्च आता है। जिसके मुकाबले 2.90 लाख रुपये का शुद्ध लाभ बना हुआ है। यदि किसी को शहद के घर से 40 किलो शहद मिलता है और 150 रुपये प्रति किलो मिलता है, तो एक शहद घर 6000 रुपये कमाता है।
पहला शहद घर
पहला मधुमक्खी पालन केंद्र 2011 में उत्तर-मध्य गुजरात में स्थापित किया गया था। दीसा के रानपुर के किसान किशोरभाई लधाजी माली (कछवा) ने 28 मधुमक्खी घर बनाए। उन्हें एक घर से 60-80 किलो शहद मिला। जब खेत में फसल फूलती है, तो उसकी पराग मधुमक्खियाँ एक पौधे से दूसरे पौधे में चली जाती हैं। इसलिए इसका उत्पादन बढ़ता है।
रोशनी
बनासकांठा में मधुमक्खी पालन केंद्र शुरू किया। हनी साल में 1 लाख रुपये कमाती है। फिर दूसरे वर्ष 2018 में यह बीमधुमक्खियों की संख्या बढ़कर 100 हो गई है, और वे 1 लाख रुपये प्रति वर्ष शहद कमाने लगी हैं। मधुमक्खियों के 900 बक्से लगाए जाते हैं, और यह प्रति वर्ष 35000 किलो शहद का उत्पादन कर रही है।
इस साल 45 हजार किलो शहद का उत्पादन हुआ है।
लखानी किसान का अनुभव
लखनी तालुका के मदाल के किसान रोना लालाजी पटेल ने मधुमक्खी घर बनाया है और 350 मधुमक्खी घरों से प्रति वर्ष 15 से 17 टन शहद का उत्पादन किया है। 6 महीने में 13 लाख रुपये का शुद्ध मुनाफा। बनासदेरी ने संभव किया। 100 घरों से 7000 किलो शहद प्राप्त होता है। एक टन एक लाख मिलता है। एक घर में लगभग 10,000 मधुमक्खियाँ और एक मधुमक्खी होती है जो लगातार अंडे देती है। 10 दिन में 6 किलो शहद देता है।
शहद प्रसंस्करण
हिम्मतनगर के एक किसान महेरपुरा गांव के सलमान अली नूरभाई डोडिया ने शहद प्रसंस्करण इकाई (मधुमक्खी कॉलोनी) की स्थापना की है। जो गुजरात राज्य में पहली बार साबरकांठा में शुरू हुआ है। रुपये का निवेश करके। 50 हजार किलो का उत्पादन करता है। 200-300 प्रति किग्रा.
दक्षिण गुजरात में सबसे अच्छा शहद
वलसाड, डांग और नवसारी जिलों के किसानों ने बड़े पैमाने पर शहद की खेती शुरू कर दी है. मधुमक्खी के डंक का जहर, रॉयल जेली, प्रोपोलिस और घास काम में आते हैं। नवसारी के चिखली तालुका के सोल्धरा गाँव के अशोकभाई पटेल ने 2008-09 में 50 मधुमक्खियों के घर से शहद इकट्ठा करना शुरू किया। 30 लोग काम करते हैं, एक मधुमक्खी के छत्ते की कीमत लगभग 100 रुपये से 120 रुपये प्रति माह है। शहद 300-500 रुपये में बिकता है। सरसों के फूल, तिल के फूल, बबूल के फूल से शहद आसानी से मिल जाता है।
भारत और गुजरात
शहद उत्पादन में भारत का 9वां स्थान है। भारतीय मधुमक्खी एपिस सेरेना और यूरोपीय मधुमक्खी एपिस मेलिफेरा लगभग दस लाख कॉलोनियों में 85,000 टन शहद उगाती हैं। यह 40 हजार गांवों में 2.50 लाख परिवारों को आय प्रदान करता है। भारत से जर्मनी, अमेरिका, इंग्लैंड, जापान, फ्रांस, इटली और स्पेन को निर्यात।
गुजरात में शहद
अनुमान है कि गुजरात के 1800 गांव और 1200 परिवार शहद के कारोबार में लगे हुए हैं। डॉ। सी। सी। पटेल, जालपा. पी. लोदया, कीट विज्ञान विभाग, बी.एन. शहद और कई वैज्ञानिक विवरण ए कृषि महा विद्यालय, एएयू, आनंद द्वारा तैयार किए गए हैं। भारत के 60 लाख हेक्टेयर में 1 करोड़ मधुमक्खी कालोनियों और गुजरात के 3 लाख हेक्टेयर में 5 लाख मधुमक्खी कालोनियों का निर्माण किया जा सकता है।
कृषि उत्पादन में वृद्धि
जिन खेतों में शहद का घर है, वहां उत्पादन 17 फीसदी से बढ़कर 110 फीसदी हो गया है। जिनमें से राई का 44% लाभ, गुंगली से 90% लाभ और फल में 45-50% लाभ होता है। कपास का उत्पादन 17 से 20 प्रतिशत तक बढ़ जाता है।
चिखली
नवसारी में चिखली मधुमक्खी पालन केंद्र सालाना 80,000 टन शहद का उत्पादन करता है। सोलधरा गांव शहद की खेती के लिए मशहूर हो गया है। अशोकभाई भागूभाई पटेल 10 साल से मधुमक्खियों से अच्छी कमाई कर रहे हैं।
वे हलवाड़ तालुका में तिल के फूलों पर, मंगरोल तालुका में नलियेरी और कच्छ में जंगली सूअर, खेर और गोरड के पेड़ों पर मधुमक्खियाँ विकसित करके शहद इकट्ठा कर रहे हैं। अशोकभाई की पत्नी अस्मिताबेन को नवसारी कृषि विश्वविद्यालय द्वारा सर्वश्रेष्ठ महिला किसान के रूप में सम्मानित किया गया।
50 लोगों को स्थायी रोजगार प्रदान करता है। उनके पास 3 हजार शहद के डिब्बे हैं। फार्म में इको प्वाइंट बनाए गए हैं।
इस शहद का उपयोग कैंसर से पीड़ित व्यक्ति में कीमोथेरेपी उपचार के माध्यम से शारीरिक अक्षमताओं के इलाज के लिए किया जाता है।
गर्मियों और मानसून के अंत में, सौराष्ट्र और कच्छ के बबूल के जंगलों में, बाकी समय में डांग, वलसाड और नवसारी के खेतों में छत्ते लगाकर शहद एकत्र किया जाता है।
कीटनाशकों
फसलों पर कीटनाशकों का छिड़काव किया जाता है, जिससे बड़ी संख्या में मधुमक्खियां मर जाती हैं। उन्हें इन जहरीले रसायनों के उपयोग से परहेज करने के लिए कहा गया है।
मधुमक्खियां 5 प्रकार की होती हैं
एमएससी (बागवानी में मास्टर ऑफ साइंस) तक पढ़ाई कर चुके प्रवीण गांव कनेक्शन को बताते हैं कि मधुमक्खियां पांच तरह की होती हैं। उनमें से कुछ देशी प्रजातियां हैं और कुछ विदेशी हैं।
- एपिस सेरेना इंडिका – आमतौर पर मूल मधुमक्खी के रूप में जाना जाता है। इस प्रजाति का आसानी से पालन किया जा सकता है। एक डिब्बा साल में 10 से 15 किलो शहद पैदा कर सकता है। इस प्रजाति की मधुमक्खियां झुंड में इंसानों पर हमला नहीं करती हैं।
- एपिस मेलिफेरा – यह मधुमक्खी की एक यूरोपीय प्रजाति है। यहां तक कि इस प्रजाति की मधुमक्खियां भी कीड़ों में इंसानों पर हमला नहीं करती हैं। तो इसका आसानी से पालन किया जा सकता है। इस नस्ल का एक डिब्बा सालाना 30-60 किलो शहद का उत्पादन कर सकता है। हालांकि, भारत में सालाना उत्पादन 30 किलो है।
- डिगो मधुमक्खियां – इन्हें आमतौर पर बिना डंक वाली मधुमक्खियां कहा जाता है, जो इंसानों को कोई नुकसान नहीं पहुंचाती हैं। इसका पालन किया जा सकता है लेकिन उत्पादन बहुत कम है। इसका शहद औषधीय गुणों से भरपूर होता है और खाने में कड़वा होता है। इसलिए, इसका उपयोग केवल विभिन्न प्रकार की दवाएं बनाने में किया जाता है। इस प्रजाति की मधुमक्खियां स्वयं मोम का उत्पादन नहीं करती हैं। यह विभिन्न पेड़ पौधों से गोंद एकत्र करता है और एक छत्ता बनाकर शहद बचाता है।
- एपिस फ्लोरिया- यह आकार में छोटा होता है और जंगल में रहता है। जो भारत में खेतों या जंगलों में विभिन्न पेड़ पौधों में पाया जाता है। इस प्रजाति की मधुमक्खियां एक जगह नहीं रहती हैं। इस कारण अनुपालन नहीं हो पा रहा है।
- एपिस डोरसाटा- इसका आकार एपिस फ्लोरिया से काफी बड़ा होता है। यह जंगलों में भी पाया जाता है। वह भीड़ में पुरुषों पर हमला करता है। इसलिए इसका पालन करना संभव नहीं है।
[:]
