ઑફસેટ તરફેણ અને અનિલ અંબાણી જૂથ

ડિફેન્સ પ્રોક્યોરમેન્ટ પરિભાષામાં ‘ઓફસેટ’ એ ઉત્પાદક દ્વારા ‘વળતરનું એક તત્વ’ છે. જે મોટાભાગે ઓર્ડર આપનાર દેશમાં લઘુત્તમ પ્રમાણમાં મૂલ્ય વધારવાના સ્વરૂપમાં થાય છે. આનો અર્થ એ કે વસ્તુ આપનારે નિયત રોકાણ કરવું જ જોઇએ. ખરીદદાર દેશમાં જે ફાયદા થાય છે, તે ભાગ સામાન્ય રીતે માલ તરફ જાય છે. જે વેચી અથવા ખરીદવામાં આવતા સાધનોના કામમાં ફાળો આપે છે. અન્ય દેશોમાંથી બચાવ માટેના સાધનો ખરીદતા હોય, તે ઑફસેટ કરાર પર આગ્રહ રાખે છે અને ઓફસેટની ટકાવારી સોદામાં બદલાતી રહે છે.
2005માં, યુપીએ સરકારે સશસ્ત્ર દળો માટે સાધનોના હસ્તાંતરણ માટેના તમામ ઉચ્ચ મૂલ્યના ભવિષ્યના કરારમાં ઓફસેટ્સનો સમાવેશ કરવા માટે સંરક્ષણ પ્રાપ્તિ પ્રક્રિયા (ડીપીપી)માં સુધારો કર્યો હતો. એમએમઆરસીએ સોદા માટે, 2007 ના ટેન્ડરમાં ભારતે 50% ઓફસેટ માંગ્યો હતો અને મોદીના સોદામાં, ઓફસેટની ટકાવારી અડધી જ રહી હતી.
નવા સોદા મુજબ, ડેસૉલ્ટ એવિયેશનને કુલ ડીલ વેલ્યુના 50% જેટલું રોકાણ કરવું પડશે. જે આશરે રૂ.30,000 કરોડ છે, જે ભારતમાં સંરક્ષણ સાધનો અને ઘટકોનું નિર્માણ કરશે. જે ડીપીપી હેઠળ પાત્ર માનવામાં આવે છે. આવા રોકાણ માટે, વિદેશી વિક્રેતાએ ભારતીય ભાગીદાર પસંદ કરવા પડે છે. જેને ભારતીય ઑફસેટ પાર્ટનર (આઇઓપી) તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવે છે. જોકે, વિક્રેતા આઇઓપીને પસંદ કરવા માટે સ્વતંત્ર હોય છે. ડીપીપીની ચોક્કસ શરતો આવશ્યક છે. તેમાં મહત્વનું છે કે, આઇઓપી એ એક વ્યવસાયિક એન્ટિટી હોવી જોઈએ, કે જે પહેલાથી જ યોગ્ય વસ્તુનું ઉત્પાદન કરતા હોય છે.

રાષ્ટ્રીય હીત સર્વોપરી
2007ની ટેન્ડરમાં, વિજેતા કંપની માટે આઇઓપી તરીકે હિન્દુસ્તાન એરોનોટિક્સને પસંદ કરવાનું ફરજિયાત હતું. જે ખરું રાષ્ટ્રીય હિત હતું. નહીં કે રિલાયંસની કંપનીને કામ આપીને. મોદીના સોદામાં ભારતની પોતાની કંપની માટે આવી કોઈ કલમ નથી. તેથી, ડેસૉલ્ટને રિલાયન્સ એરોસ્ટાક્ચર લિમિટેડ (આરએએલ) – અનિલ અંબાણીની રિલાયન્સ ડિફેન્સ લિમિટેડની અગ્રણી કંપની – તેની આઈઓપી તરીકે પસંદ કરી છે. બન્ને કંપનીઓએ ડેવીટલ રિલાયન્સ એરોસ્પેસ લિમિટેડ નામની સંયુક્ત સાહસની નવી કંપની બનાવી છે.
આશ્ચર્યજનક હકીકત એ છે કે મોદીએ ફ્રાન્સથી 36 રાફેલ એરક્રાફ્ટ ખરીદવાના નિર્ણયની જાહેરાત કર્યા પછી માત્ર બે અઠવાડિયામાં રિલાયન્સ એરોસ્ટાક્ચર લિમિટેડનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો હતો. જ્યારે ડેસૉલ્ટે રિલાયન્સ એરોસ્ટાક્ચર લિમિટેડને તેના આઇઓપી અને ભાગીદાર તરીકે પસંદ કરી ત્યારે RAL માત્ર કાગળ પર અસ્તિત્વમાં હતી અને આજે પણ છે !

રાષ્ટ્રહિત અભરાઇએ ચઢાવી મિત્રને મદદ કરી
આ સંજોગોમાં, પ્રધાનમંત્રી મોદી અને અનિલ અંબાણી વચ્ચેના અંગત સંબંધો ડેસૉલ્ટના નિર્ણયને પ્રભાવિત કરે છે. સોદામાં રિલાયન્સનો સમાવેશ કરવાનો નિર્ણય ફક્ત વ્યાપારી વિચારણાઓ અને કંપનીની તકનીકી સક્ષમતા પર આધારિત છે કે નહીં તે અંગે કુદરતી રીતે જ હવે પ્રશ્ન ઊભો થાય છે.
અનિલ અંબાણીના રિલાયન્સ જૂથે બીજી નવી કંપની – રિલાયન્સ ડિફેન્સ સિસ્ટમ્સ લિમિટેડની સ્થાપના કરી – અને માર્ચ 2018 માં ફ્રેન્ચ જૂથ થૅલ્સ સાથે એક અન્ય જે.વી.ની સ્થાપના કરી જે રાફેલ માટે રડાર અને સંબંધિત સિસ્ટમ્સ બનાવે છે. આ કંપની પાસે કોઈપણ પ્રકારનાં બચાવ માટેના સાધનોના ઉત્પાદનમાં કોઈપણ સ્વરૂપનો અગાઉનો અનુભવ નથી. આધુનિક રડાર સિસ્ટમ્સ તો વાત છોડો.

ચાર વિદેશી કંપની
રાફેલ ઓફસેટ પ્રોગ્રામ ચાર ભાગમાં વહેંચાયેલું છે. ડેસૉલ્ટ મુખ્ય કોન્ટ્રાક્ટર છે જે વિમાન બનાવશે, થૅલ્સ રડાર અને સંબંધિત સિસ્ટમો બનાવશે, સફરન એરક્રાફ્ટ એન્જિન્સ (અગાઉ સ્મેમેકા તરીકે ઓળખાતું) રાફેલ માટે એન્જિન બનાવશે, અને એમબીડીએ જે મિસાઇલો સપ્લાય કરશે. આ ચાર વિદેશી કંપનીઓ માટે અંદાજિત ઑફસેટ મૂલ્યો છે:
• ડિસોલ્ટ રૂ.15,000 કરોડ
• થૅલ્સ રૂ.6,500 કરોડ
• સફરન રૂ.5,500 કરોડ
• MBDA રૂ.3,000 કરોડ
કૂલ રકમ લગભગ રૂ.30,000 કરોડ થાય છે.

દેવાદાર અનિલ અંબાણી
બિનઅનુભવી અનિલ અંબાણીની રિલાયન્સ જૂથ, તેની બે નવી રચાયેલી કંપનીઓ સાથે, બે મુખ્ય ઓફસેટ કોન્ટ્રાક્ટ્સ મેળવ્યા છે. જે તેના સંયુક્ત સાહસ દ્વારા ડેસોલ્ટ અને થૅલ્સ સાથે આશરે રૂ. 21,500 કરોડ છે. રસપ્રદ વાત એ છે કે, જ્યારે ડેસોલ્ટે રિલાયન્સને તેના સંયુક્ત સાહસ ભાગીદાર તરીકે પસંદ કરી, અનિલ અંબાણી ગ્રૂપ પાસે તેના પોતાની નાણાકીય જાહેરાત અનુસાર આશરે રૂ.1,21,000 કરોડની બાકી જવાબદારી હતી, દેવું હતું. રિલાયન્સ નેવલ એન્ડ એન્જિનિયરિંગમાં સામેલ એક જૂથ કંપની દેવામાં એટલી બધી શંકા ઊભી કરે છે કે ધિરાણ આપનારાઓને રાષ્ટ્રીય કંપનીને લૉ ટ્રિબ્યુનલમાં લઈ જવામાં આવી હતી. જેથી તે બાકીના દાવા માટે જાહેરાત કરી શકે. રૂ.45,000 કરોડના દેવામાં છે. આ જૂથ તેની સંપત્તિ વેચીને બચી રહેવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે. (તાજેતરમાં, સુપ્રીમ કોર્ટે અનિલ અંબાણીને માટે એવી દલીલ કરી હતી કે તેમની કંપનીઓએ સ્વીડિશ ટેલિકમ્યુનિકેશન્સ ગ્રુપ એરિક્સનને રૂ.550 કરોડની બાકી રકમ ચૂકવવા પડશે. જો તેમ ન કરે તો તેમને બારની પાછળ રાખવામાં આવશે – તેમને કહેવામાં આવ્યું હતું કે તેઓ કોર્ટની અવજ્ઞા કરશે તો. ભાઈને જેલમાં જતા બચાવવા માટે મુકેશ અંબાણીએ તે રકમ ચૂકવી હતી.)
એવું કહી શકાય કે, રાફલે સોદો આર્થિક રીતે પછાત થયેલા અનિલ અંબાણી જૂથ માટે જીવાદોરી બની શકે છે.
જેના સમયમાં મોદીએ રાફેલ સોદો કર્યો હતો તે, ફ્રાંસના પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ ફ્રાન્કોઇસ હોલેન્ડે સાથે 36 રાફેલ એરક્રાફ્ટ માટે કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા તેમણે એક ફ્રેન્ચ સમાચાર-મેગેઝિનમાં દાવો કર્યો હતો કે ભારત સરકારે ડીસોલ્ટ પર ‘ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે આ સોદાને પૂરો કરવા માટે અનિલ અંબાણી જૂથની ભાગીદારી કરવામાં આવશે.’