બોફોર્સ તોપમાં રૂ.64 કરોડની લાંચ, તો રાફેલમાં કેટલી?

રાફેલ કૌભાંડની સરખામણી 1980ના દાયકાના બોફોર્સ કૌભાંડની સરખામણી કેમ થાય છે ?

બોફોર્સ કૌભાંડમાં તે સમયની કોંગ્રેસ સરકાર પર આરોપ લગાવવામાં આવ્યો હતો કે સ્વીડિશ શસ્ત્ર ઉત્પાદકોએ લશ્કરે રૂ.64 કરોડની લાંચની ચૂકવણી કરી હતી. સ્વીડીશ કંપીનએ ભારતીય સેનાને ફિલ્ડ-બંદૂકો અથવા હિટ્ઝર્સ તોપ આપવા માટે કિકબૅક – લાંચ આપી હતી. ઈંગ્લિશ બિઝનેસમેન ઑટ્ટાઓ ક્વોટ્રોચી તરફ આંગળી ચિંધવામાં આવી હતી. જે તત્કાલીન વડા પ્રધાન રાજીવ ગાંધી અને તેમની પત્ની સોનિયા ગાંધીના નજીક હોવાનું કહેવાતું હતું. રાજીવ ગાંધીની આગેવાની હેઠળની કોંગ્રેસે 1989માં લોકસભાની ચૂંટણીઓ ગુમાવવી પડી હતી અને ઘણાએ એવી દલીલ કરી હતી કે બોફોર્સ કૌભાંડે કોંગ્રેસની હારમાં ફાળો આપ્યો હતો. આ એજ સરકાર હતી કે જેણે 1984ની લોકસભાની ચૂંટણીમાં સૌથી વધુ બેઠક મેળવીને જીત મેળવી હતી.

હવે, નરેન્દ્ર મોદી સામેના આક્ષેપો એ છે કે તેમના એકપક્ષી નિર્ણયથી અનિલ અંબાણીની આગેવાની હેઠળ નવી રચાયેલી કંપનીઓને રૂ.21,000 કરોડની કમાણી કરવામાં મદદ મળશે. આમ રાફેલ કૌભાંડ અગાઉ કરતાં સૌથી મોટું કૌભાંડ છે.

રાષ્ટ્રહિતના મુદ્દે સમાધાન

રિલાયંસના અનિલ અંબાણીને ફાયદો કરાવવા ઉપરાંત બીજી ઘણી બાબતો પણ છે. જેમાં દેશની સુરક્ષા સાથે સમાધાન કરવામાં આવ્યુ હતુ. મોદીના નિર્ણયથી યુદ્ધ વિમાનોની જે જરૂર નક્કી કરવામાં આવી હતી તેના કરતાં ઓછા વિમાનો ખરીદ કરવામાં આવ્યા હતા. 126 યુદ્ધ વિમાનોની જરૂરિયાત સામે માત્ર 36 વિમાન જ ખરીદવાનું નક્કી કરાયું હતું. ભારત સરકારની કંપની જે કામ કરી શકે તેમ હતી તેના બદલે ખાનગી કંપનીને કામ આપવામાં આવ્યું હતું. વિમાનની ટેકનોલોજી ભારતને મળવાની હતી તેથી તે પોતે વિમાન બનાવી શકે તે ટેકનોલોજી મળી નથી.

સુખોઈ વિમાન ભારત બનાવી શકે તો રાફેલ કેમ નહીં

સંરક્ષણ પ્રધાન નિર્મલા સિધારામેને સંસદને જણાવ્યું હતું કે તકનીકી કલમના સ્થાનાંતરણને સમાવવા માટે આ સોદો ખૂબ જ નાનો છે. આ દાવાને નકારી શકાય છે. 1996 માં, જ્યારે 30 સુખોઈ ફાઇટર જેટ ખરીદવા માટે રશિયાએ કરાર કર્યો હતો તે ટેક્નોલૉજી ટ્રાન્સફર ક્લોઝ સાથે આવ્યો હતો. જે વિમાન બનાવવા માટે ભારત સરકારની કંપની સક્ષમ છે.

રાફલે સોદા પહેલા, ભારતના કોઈ પણ વડા પ્રધાને આ રીતે કોઈ પણ મોટી સંરક્ષણ ખરીદી સોદોને આખરી બનાવવા માટે એકપક્ષીય નિર્ણય લીધો ન હતો. ભારતની યુદ્ધ સામગ્રી ખરીદીની આ પ્રક્રિયા મોદીએ સ્પષ્ટ રીતે ઉલટી કરી છે. ધોરણોનું ઉલ્લંઘન કર્યું હોવાનું જણાય છે. જે બોફોર્સ તોપમાં પણ થયું ન હતું. તેથી, ભારત સરકારે દેશને બચાવનારા સાધન ખરીદવાના સોદામાં સામેલ જાહેર નાણાંની રકમ જાહેર કરવાની ના પાડી દીધી છે.

સંરક્ષણ પ્રધાન પણ અજાણ

વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ આ શસ્ત્ર સોદાને ડિફેન્સ પ્રોક્યોરમેન્ટ પ્રોસીજર (ડીપીપી) અને અન્ય નક્કી કરેલા નિયમોને બાજુ પર મૂકીને આખરી નિર્ણય લીધો હતો. તેમના નિર્ણયની જાહેરાત કરતાં પહેલાં સંરક્ષણ સંપાદન પરિષદ અથવા સલામતી અંગેની કેબિનેટ સમિતિ પાસેથી મંજૂરી મેળવવાનું તેમણે જરૂરી હોવાનું માન્યું નથી. તત્કાલીન સંરક્ષણ પ્રધાન મનોહર પર્રિકરને 3 એપ્રિલ 2015 સુધી મોદીની યોજના અંગે કોઈ જાણકારી ન હતી – ફ્રાન્સમાં વડા પ્રધાનની ઘોષણાના એક અઠવાડિયા પહેલા. વિવિધ ઇન્ટરવ્યુમાં, પાર્રિકરે કહ્યું છે કે મોદીએ ફ્રાન્સના રાષ્ટ્રપતિ હોલેન્ડે સાથે ચર્ચા કર્યા પછી નિર્ણય લીધો હતો અને તેમણે વડાપ્રધાનના નિર્ણયને ટેકો આપ્યો હતો. (મતલબ કે સંરક્ષણ પ્રધાન પણ મોદીએ કરેલાં મોંઘા શોદાથી અજાણ હતા.)

વિદેશ સચિવને પણ સોદાની જાણ ન હતી

વિદેશ મંત્રાલયના સૌથી વરિષ્ઠ રાજદૂત, તત્કાલીન વિદેશ સચિવ એસ. જયશંકર સ્પષ્ટપણે જણાવેલું હતું કે, રાફેલ સોદો તકનીકી રીતે ખૂબ જટિલ હતો અને ભારતના સંરક્ષણ મંત્રાલય અને ફ્રાન્સના ડેસોલ્ટ એવિએશન વચ્ચે વાટાઘાટ ચાલુ રહી હતી. તેમણે તે પણ કહ્યું હતું કે, તે દિવસે રાષ્ટ્રીય નેતાઓની બેઠક (સરકારના બે વડા) સામાન્ય રીતે આવા સોદા પર ચર્ચાઓમાં શામેલ થતાં નથી. તેમણે આ વાત 8 એપ્રિલ 2015 ના રોજ, નરેન્દ્ર મોદીએ ફ્રાંસ છોડ્યા તે પહેલાં કહી હતી. તો સવાલ એ છે કે, શું વિદેશ સચિવને કોઈ ખ્યાલ નથી કે કરેલી ટિપ્પણીની 48 કલાકની અંદર નવા કરારની જાહેરાત કરશે?

અનિલ અંબાણી અને મોદી વચ્ચે મુલાકાત

3 માર્ચ 2015ના રોજ આ સોદાના લગભગ એક મહિના પહેલા અનિલ અંબાણીએ હિંદુ અખબારમાં એક લેખ લખ્યો હતો કે તેઓ વડા પ્રધાન મોદીને મળ્યા હતા. લશ્કરના સાધનો માટે તેમની ‘મેક ઇન ઇન્ડિયા’ની પ્રશંસા કરી હતી. એક પખવાડિયા પછી, તેમણે રિલાયન્સ ડિફેન્સ લિમિટેડ નામની એક કંપની બનાવી હતી. ફ્રાન્સમાં રાફેલ સોદા અંગે મોદીની ઘોષણા પછી એક પખવાડિયામાં બીજી એક નવી કંપની રિલાયન્સ એરોસ્ટક્ચર લિમિટેડ રિલાયન્સ ડિફેન્સની પેટાકંપની તરીકે સ્થપાઈ હતી. જેની સાથે કંપની ડેસૉલ્ટએ સંયુક્ત સાહસમાં રૂ.30,000 કરોડના કુલ ઓફસેટ મૂલ્યના 70% ની તેની ઑફસેટ જવાબદારી પુરી કરવા તે કંપની બની હતી.

રિલાયન્સ ઍરોસ્પેસ લિમિટેડ ફેક્ટરીનું મકાન ઝડપી બની શકે તે માટે એક એરપોર્ટ નજીકની જમીન ધરાવે છે. એવી દલીલ કરીને અનીલ અંબાણીની કંપનીને ઓફસેટ કોન્ટ્રેક્ટ આપવાનું ડાસોલ્ટે તેના નિર્ણયનો બચાવ કરે છે. સત્ય એ છે કે, સંયુક્ત સાહસની રચના થયા પછી જમીન  ફાળવવામાં આવી હતી. 23 માર્ચ 2018 ના ડેસૉલ્ટના અખબારી નિવેદનમાં સ્પષ્ટપણે કહેવામાં આવ્યું હતું કે, એપ્રિલ 2015 માં સંયુક્ત સાહસ કંપનીનું નિર્માણ થયું હતું. હોલેન્ડના આ દાવાથી એવું સ્પષ્ટ છે કે, ઓફસેટ સાથીને પસંદ કરવા માટે બીજો કોઈ વિકલ્પ ન હતો. (ક્રમશઃ)