મોદી, શાહ ‘ભૂલી ગયા’ કે ગાંધીજીનો પહેલો સત્યાગ્રહ દક્ષિણ આફ્રિકાના નાગરિકત્વ કાયદાની વિરુદ્ધ હતો

નચિકેતા દેસાઇના લેખનું ટૂંકાણ

હિન્દુ કટ્ટર નાથુરામ ગોડસે 30 જાન્યુઆરી, 1948 ના રોજ એક વાર મહાત્મા ગાંધીની હત્યા કરી હતી, પરંતુ તેમના જ અનુયાયીઓ ‘જય શ્રીરામ’ ના નારા સાથે રોજ મહાત્માની હત્યા કરી રહ્યા છે. તેમના ગૃહ રાજ્ય ગુજરાતમાં, 2002થી થઈ રહ્યું છે.

ગાંધીએ સાંપ્રદાયિક સુમેળ માટે બલિદાન આપ્યો હતો. વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી, ગૃહ પ્રધાન અમિત શાહ અને તેમની ભારતીય જનતા પાર્ટી, નફરત અને સાંપ્રદાયિક વિભાજનના રાજકારણનો ઉપયોગ કરીને સત્તા પર ચઢી છે.
નાગરિકતા સુધારો અધિનિયમ (સીએએ) કરતાં ગાંધીજીની 150 મી જન્મજયંતી પર મોદી-શાહ સરકારનું સૌથી ખરાબ ઉદાહરણ છે. જે ધર્મનિરપેક્ષ, સમાજવાદી લોકશાહી પ્રજાસત્તાકને ફાસિસ્ટ હિન્દુ રાષ્ટ્રની જગ્યાએ લેવાની દિશામાં પ્રથમ આક્રમક પગલું છે? મોદી સરકારની તિરસ્કૃત નકલ વધુ સ્પષ્ટ જોવા મળે છે.

અફઘાનિસ્તાન, પાકિસ્તાન અને બાંગ્લાદેશના ઇસ્લામિક રાષ્ટ્રો દ્વારા દમન કરવામાં આવતા શરણાર્થીઓ માટે કાયદો બનાવ્યો છે. ત્રણ દેશોનો જ ઉલ્લેખ કરે છે, જેમાં મ્યાનમાર, શ્રીલંકા, તિબેટ અને ચીનને છોડવામાં આવ્યા છે અને મુસ્લિમ શરણાર્થીઓને ભારતીય નાગરિકત્વ માટે લાયક ઠેરવતાં મુસ્લિમ શરણાર્થીઓને મોદી સરકારના ઇરાદાને વિશ્વાસઘાત કરે છે. જે દેશને સાંપ્રદાયિક તર્જ પર ધ્રુવીકરણ આપી રહ્યું છે.

મોદી, શાહ અને ભારતીય જનતા પાર્ટીના અન્ય નેતાઓએ એ હકીકતને છુપાવી હતી કે ગાંધીજીનો પહેલો સત્યાગ્રહ – અહિંસક નાગરિક અનાદર આંદોલન – 1906 માં દક્ષિણ આફ્રિકાની જનરલ સ્મટની જાતિવાદી નાગરિકતા કાયદાની વિરુદ્ધ હતો. જનરલ સ્મટે હજારો ધરપકડ પછી કાયદો રદ કરવો પડ્યો હતો. એશિયન મૂળના લોકોએ નાગરિકતા નોંધણીના કાગળો ફાડીને  નાગરિક કાયદા ભંગ માટે સામૂહિક આંદોલનનો આશરો લીધો.

નવા નાગરિકત્વના કાયદાને ન્યાયી ઠેરવવા, ભાજપે ગાંધીજીના નિવેદનની ખોટી રજૂઆત કરી હતી અને ટ્વિસ્ટ કરી હતી, જેમણે 1947 માં ભારતના ભાગલા પછી, હિન્દુઓ અને મુસ્લિમો બંનેને પાકિસ્તાન અને ભારત દેશ પાછા ફરવાની હિમાયત કરી હતી અને સુનિશ્ચિત કર્યું હતું કે તેઓ સમાન નાગરિકતાના હક્કો મેળવે છે.

નાદરિકતા કાયદાના આંદોલનને દબાવવા માટે કુખ્યાત રોલેટ કાયદો અને બ્રિટિશ રાજની નિર્દય પોલીસ બર્બરતા સામે દેશવ્યાપી અહિંસક વિરોધની યાદ તાજી કરાવી દેતા, દિલ્હી પોલીસ અને ઉત્તર પ્રદેશના પોલીસ, બંને સીધા ગૃહ પ્રધાન અમિત શાહ અને યુપીના મુખ્ય પ્રધાન યોગી આદિત્યનાથે શાસને છૂટો દોર આપ્યો હતો. કેમ્પસ પર આતંક ફેલાવ્યો હતો. ગુજરાતમાં પણ આવું જ એનએસયુ પર થયું હતું.

જ્યારે યુવાનો શાંતિપૂર્ણ વિરોધનો ગાંધીવાદી માર્ગ અપનાવવાની વાત કરતા હતા, ત્યારે ભાજપ સરકારે બ્રિટિશની પોલીસની જેમ ક્રૂર રીતનું પાલન કર્યું હતું. યુવાનોએ શાંતિપૂર્ણ વિરોધનો ગાંધીવાદી માર્ગ અપનાવ્યો હતો, ત્યારે ભાજપ સરકારે બ્રિટિશ સંસ્થાનવાદી પોલીસની નિર્દય રીતોને અનુસરી હતી

મોદી-યોગી સરકારો દ્વારા સીએએ વિરોધી આંદોલનનું નેતૃત્વ ફક્ત મુસ્લિમો જ કરી રહ્યા હોવાના હિન્દુ-મુસ્લિમ વિભાજનનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો હતો, જેણે બધાં ધાર્મિક સમુદાયોના સભ્યો દ્વારા નિષ્ફળ કરવામાં આવ્યા હતા.  હિન્દુ, શીખ અને ખ્રિસ્તી પુરુષોનો બહોળો ટેકો મળ્યો હતો.

રાજકીય રાજધાની લખનૌમાં મુસ્લિમો પર યુપીના સીએમ યોગી આદિત્યનાથે નવી ભરતી ‘પોલીસ સહાયકો’ (બે કોન્ટ્રેક્યુબ્યુલરી) ના બેન્ડ મુક્ત કર્યા, જેથી પુરુષો અને બાળકોને માતબર રીતે માર મારવામાં, તેમના ઘરની લૂંટ ચલાવી અને લૈંગિક બર્બરતા કરી. છોકરાઓ તેમને મદ્રેસા (સ્કૂલો) માંથી ખેંચી કાઢ્યા પછી. આ રીતે ગુંડાઓ દ્વારા કરવામાં આવતી હિંસાને લોકોએ સીએએ સામે શાંતિપૂર્ણ રીતે વિરોધ કરી રહ્યા હોવાનું ખોટી રીતે જવાબદાર ઠેરવવામાં આવ્યું હતું.

ગાંધીના અનુયાયીઓ અને ગોડસેના અનુયાયીઓ વચ્ચેનો સ્પષ્ટ તફાવત પણ તેમના પ્રતીકો, શૈલી અને નિવેદનોમાં જોવા મળે છે. શાહીન બાગ સત્યાગ્રહીઓ રાષ્ટ્રધ્વજ લહેરાવી રહ્યા છે અને મહાત્મા ગાંધી, બાબા સાહેબ આંબેડકર અને ભગતસિંઘને બિરદાવીને ભારતીય બંધારણમાં વફાદારી વચન આપી રહ્યા છે. મોદી અને શાહના સમર્થકો અલૌકિક નારા લગાવતા હોય છે, મહિલાઓને ઝૂંટવી નાખે છે અને ધમકી આપી રહ્યા છે કે તેઓ કોને ‘દેશના ગદ્દાર’ કહે છે.

દેશભરમાં હાલની લોકપ્રિય સીએએ વિરોધી ચળવળ, જેનો સામાન્ય યુદ્ધનો રુદન છે ‘હમ લડકે લેંગે આઝાદી’ (આપણે આપણી સ્વતંત્રતા મેળવવા માટે લડશું), મહાત્મા ગાંધીના નેતૃત્વ હેઠળના બ્રિટીશ શાસન સામે ભારતની અહિંસક સ્વતંત્રતા લડતમાંથી પ્રેરણા મળે છે. વર્તમાન અને ભૂતકાળના સંઘર્ષો વચ્ચેના સમાંતર ઘણા ઘણા છે.

* અમદાવાદ સ્થિત વરિષ્ઠ પત્રકાર, મહાદેવ દેસાઈના પૌત્ર, મહાત્મા ગાંધીના અંગત સચિવ – કંટ્રીવ્યૂ માંથી આભાર સાથે.