રાજ્યોના રાજકીય પક્ષોનાં ચૂંટણી ખર્ચનું વિશ્લેષણ

2014માં, સરકાર તરફથી સૂચનો મુજબ ભારતના ચૂંટણી પંચે લોકસભા, રાજ્ય સભા અને વિધાનસભા ચૂંટણી માટે લડતા ઉમેદવારો માટે ચૂંટણી ખર્ચની મર્યાદામાં સુધારો કર્યો હતો. મોટા રાજ્યો માટે, વિધાનસભા ચૂંટણીની મર્યાદા રૂ.16 લાખ થી રૂ.28 લાખ નક્કી કરાઈ છે. જ્યારે નાના રાજ્યો માટે, તે રૂ.8 લાખથી રૂ. 20 લાખ નક્કી કરવામાં આવી છે.

કેરળ, ત્રિપુરા, ગુજરાત, ઉત્તરાખંડ, મિઝોરમ, પંજાબ, હિમાચલપ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર, છત્તીસગઢ, આસામ અને બિહારના 11 રાજ્યોના ધારાસભ્યોએ ખર્ચ મર્યાદાના 50% થી વધુ ખર્ચ કર્યો છે.

છેલ્લા પાંચ વર્ષ (2013-2018)માં ચૂંટણી થઈ તે રાજ્યોમાં જોવા મળ્યું છે કે ધારાસભ્યો દ્વારા મહત્તમ ખર્ચ પ્રચાર ઝુંબેશ માટે વપરાયેલા વાહનો માટે કરવામાં આવે છે. તેમણે પ્રિન્ટ અને ઇલેક્ટ્રોનિક મીડિયા દ્વારા પ્રચાર પછળનું ખર્ચ માત્ર 5% કર્યો છે. આમ તેઓ મિડિયાને બહુ મહત્વ આપતાં નથી. અથવા પેઈડ ન્યૂઝ આપીને લોકોને છેતરે છે.

વોટ શેર આધારે વિશ્લેષણ

રાજકીય પક્ષોના કોઈ પણ રાજકીય પક્ષો કે જોડાણની સરકારની રચના 55% કરતા વધુ મત હિસ્સેદારી સાથે જીતી નથી. અરુણાચલ પ્રદેશમાં સૌથી વધુ મત હિસ્સેદારી એટલે કે 53.1% છે જ્યારે ઝારખંડ સૌથી નીચો છે, જે 31.2% છે. અરુણાચલ પ્રદેશ ઉપરાંત, ગુજરાત, ત્રિપુરા, સિક્કીમ અને હિમાચલ પ્રદેશમાં 4 અન્ય રાજ્યો છે, જ્યાં રાજકીય પક્ષોના રાજકીય પક્ષો કે જોડાણો સરકારની રચના કરે છે, તેઓ 50% કરતા વધુ મત હિસ્સેદારી સાથે જીત્યા છે.

મતદારની ગેરરીતિઓ સંબંધિત કેસોના આધારે વિશ્લેષણ

જાહેર કરાયેલા ફોજદારી કેસો સાથેના 1356 ધારાસભ્યોમાંથી 128 લોકોએ ભ્રષ્ટાચાર (171 ઇ), ચૂંટણીમાં અયોગ્ય પ્રભાવ અથવા મૂર્તિમંતતા (171 એફ અને 171 સી), ચૂંટણીના સંબંધમાં ગેરકાયદેસર ચૂકવણી વગેરે (171 એચ) વગેરે જેવા ચૂંટણીની ગેરરીતિઓ સાથેના કેસો જાહેર કર્યા છે. બિહારમાં ધારાસભ્યોની સૌથી વધુ સંખ્યા છે, એટલે કે 38. જેણે ચૂંટણીની ગેરરીતિઓ સાથેના કેસો જાહેર કર્યા છે, ત્યારબાદ કર્ણાટકના 20 ધારાસભ્યો અને ઉત્તર પ્રદેશના 18 ધારાસભ્યો છે.

એડીઆર દ્વારા ચૂંટણી ખર્ચનું વિશ્લેષણ કરાયું છે અને 4120 ધારાસભ્યો પૈકી 4087 માંથી મત હિસ્સેદારીનું મૂલ્ય તેમાં છે. મેઘાલય અને કર્ણાટકના ચૂંટણી ખર્ચનું વિશ્લેષણ સામેલ કરવામાં આવ્યું નથી.

કોની પાછળ ચૂંટણી ખર્ચ વધારે કરે છે ?

વાહનો પાછળ 26 ટકા

જાહેરસભા, સરઘસ, સ્ટાર પ્રચારક પાછળ ખર્ચ 25 ટકા

પ્રચાર સાહિત્ય 17 ટકા

અન્ય પરચૂરણ 7 ટકા

છાપા અને ટાવીની જાહેરખબર 5 ટકા

(ટેબલ નીચેથી છાપા અને ટીવીમાં મોટો ખર્ચ કરે છે)

પ્રચારની કામગીરી 10 ટકા

કયા રાજ્યમાં કેટલું ખર્ચ કર્યું

રાજ્ય   વર્ષ    સરેરાશખર્ચ ખર્ચનીમર્યાદા

અરૂણાચલ      2014   7.56   20

ગુજરાત        2017   16.45  28

ત્રીપુરા          2018   11.25  20

સિક્કીમ         2014   9.61   20

હીમાચલ       2017   15.26  28

નાગાલેન્ડ      2018   7.24   20

પશ્ચિમબંગાળ   2016   13.4   28

કર્ણાટક         2018   NA     28

ગોવા           2017   08     20

ઉત્તરાખંડ       2017   16.19  28

રાજસ્થાન       2013   7.36   16

આંધ્રપ્રદેશ      2014   12.84  28

મધ્યપ્રદેશ      2013   7.63   16

આસામ         2016   14.77  28

પોંડીચેરી       2016   5.02   20

કેરાલા          2016   19.64  28

દિલ્હી          2015   13.01  28

છત્તીશગઢ      2013   8.84   16

મણીપુર        2017   7.93   20

મીઝોરમ        2013   4.38   08

ઓડીસા         2014   12.07  28

તમીલનાડુ      2016   13.36  28

બિહાર          2015   14.19  28

ઉત્તરપ્રદેશ      2017   12.95  28

કાશ્મીર         2014   11.63  28

મહારાષ્ટ્ર       2014   15.16  28

પંજાબ          2017   15.35  28

હરીયાણા       2014   12      28

મેઘાલય        2018   NA          20

ઝારખંડ        2014   12.22  28

દરેક ઊમેદવારની ખર્ચની મર્યાદા રૂ.28 લાખ છે.