આરોગ્ય ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનું ગુજરાતનું જર્જરિત મોડલ

Gujarat’s dilapidated model of health infrastructure बुनियादी स्वास्थ्य ढांचे का जर्जर गुजरात मॉडल
રાજ કુમાર, સમાચાર ક્લિક | 29 નવેમ્બર 2022

કેન્દ્રીય મંત્રી અનુરાગ ઠાકુર ગુજરાતમાં 10 લાખ રૂપિયા સુધીની મફત સારવારની વાત કરી રહ્યા છે પરંતુ જ્યાં સારવાર કરાવવાની છે તે હોસ્પિટલોની હાલત શું છે તે નથી જણાવી રહ્યા.

ગુજરાત ચૂંટણી પ્રચારમાં ભાજપ વિવિધ યોજનાઓના બજેટ અને લાભાર્થીઓ વગેરેના તોતિંગ આંકડાઓ આપી રહી છે પરંતુ ગ્રામીણ ગુજરાતમાં ગ્રાઉન્ડ લેવલે પાયાની સુવિધાઓ અને માળખાકીય સુવિધાઓની શું હાલત છે તે જણાવતી નથી.

તેવી જ રીતે સ્વાસ્થ્ય ક્ષેત્રે પણ વિવિધ દાવાઓ અને જાહેરાતો કરવામાં આવી રહી છે. 27 નવેમ્બર 2022 ના રોજ, કેન્દ્રીય માહિતી અને પ્રસારણ મંત્રી અનુરાગ ઠાકુરે એક પ્રેસ કોન્ફરન્સમાં “સ્વસ્થ ગુજરાત” વિશે વાત કરી. તેમણે કહ્યું કે આયુષ્માન ભારતની તર્જ પર હવે જન આરોગ્ય માટે 5 લાખ નહીં પણ 10 લાખ રૂપિયા સુધીની સારવાર બિલકુલ મફત આપવામાં આવશે. કોઈએ પોતાના ખિસ્સામાંથી પૈસા ખર્ચવા પડશે નહીં.

અનુરાગ ઠાકુર 10 લાખ રૂપિયા સુધીની મફત સારવારની વાત કરી રહ્યા છે પરંતુ તે નથી જણાવી રહ્યા કે જ્યાં સારવાર કરાવવાની છે તે હોસ્પિટલોની હાલત શું છે.

ગુજરાતમાં છેલ્લા બે દાયકાથી વધુ સમયથી ભાજપનું શાસન છે. કાયદા દ્વારા તેમને જણાવવું જોઈએ કે પરિસ્થિતિ શું છે? ભાજપ ગુજરાતમાં દાવો કરી રહ્યું છે કે ભાજપના સુશાસન હેઠળ લોકોને સારી સારવાર મળી રહી છે. શું આ દાવો સાચો છે? સવાલ એ થાય છે કે સત્ય શું છે?

નોંધનીય છે કે પર્યાપ્ત આરોગ્ય માળખા, સ્ટાફ, નર્સો, ડોકટરો, ANM, GANM, પ્રયોગશાળાઓ, ટેકનિશિયન, મશીનરી, નિષ્ણાતો અને વહીવટી સ્ટાફ વગેરે વિના સારી સારવાર પૂરી પાડી શકાતી નથી. તો શું ગુજરાતના સબ-સેન્ટરો, પીએચસી અને સીએચસીમાં આ બધી સુવિધાઓ છે? શું આરોગ્યની માળખાકીય સુવિધાઓ ધોરણો અને પર્યાપ્ત છે? ચાલો આની તપાસ કરીએ. તપાસનો આધાર ગુજરાતના ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં ઉપલબ્ધ આરોગ્ય સેવાઓ છે.

સૌ પ્રથમ આપણે જોઈએ કે ગુજરાતમાં મૂળભૂત આરોગ્ય માળખાની સ્થિતિ શું છે. વર્ષ 2021 માટે આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રાલયના અહેવાલ મુજબ, ગુજરાતમાં 9,162 પેટા કેન્દ્રો, 1477 પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રો અને 333 સામુદાયિક આરોગ્ય કેન્દ્રો છે.

ગુજરાતમાં 9,162 પેટા-કેન્દ્રોમાંથી માત્ર 5,956 પેટા-કેન્દ્રો પાસે સરકારી ઇમારતો છે. બાકીના 3,206 પેટા-કેન્દ્રો ભાડાની ઇમારતો અથવા પંચાયત અથવા અન્ય કોઇ સંસ્થા દ્વારા ભાડા વિના આપવામાં આવેલી ઇમારતોમાં ચાલી રહ્યા છે.

ગુજરાતમાં 1,477 પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રોમાંથી માત્ર 1,189 કેન્દ્રો પાસે સરકારી ઇમારતો છે. તેવી જ રીતે, 333 સામુદાયિક કેન્દ્રોમાંથી, માત્ર 293 સામુદાયિક કેન્દ્રો પાસે પોતાનું સરકારી મકાન છે.

બે દાયકાથી વધુ સમયથી શાસન કરી રહેલી ભાજપ તમામ આરોગ્ય કેન્દ્રો માટે સરકારી ઈમારતો પણ બનાવી શકી નથી.

1,560 પેટા કેન્દ્રો એવા છે કે જ્યાં પાણીનો નિયમિત પુરવઠો થતો નથી. ત્યાં 1,095 પેટા-કેન્દ્રો છે જ્યાં વીજળીનો પુરવઠો નથી.

20% પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રોમાં પ્રસૂતિ માટે લેબર રૂમ નથી. ત્યાં 24% PHC છે જેમાં ચાર બેડ પણ નથી.

89% પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રોમાં ઓપરેશન થિયેટરો નથી. બે પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રોમાં વીજળી નથી. 34માં નિયમિત પાણી પુરવઠો નથી.

12% પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રોમાં ટેલિફોન નથી. ત્યાં 24% CHC છે જેમાં એક્સ-રે મશીન નથી.

50% પેટા-કેન્દ્રો એવા છે કે જ્યાં પુરુષો અને સ્ત્રીઓ માટે અલગ-અલગ શૌચાલય નથી. 13% પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રોમાં મહિલા દર્દીઓ માટે અલગ શૌચાલય નથી.

આ પણ વાંચો: ગુજરાત ચૂંટણી: રાજકોટ એઈમ્સની 90% જગ્યાઓ ખાલી છે

ડોકટરોની તીવ્ર અછત

સામુદાયિક આરોગ્ય કેન્દ્રોમાં 333 સર્જનની જરૂરિયાત છે, પરંતુ માત્ર 134 જગ્યાઓ જ મંજૂર છે જેમાંથી 94 જગ્યાઓ ખાલી છે.

તેવી જ રીતે 333 પ્રસૂતિ નિષ્ણાત અને ગાયનેકોલોજિસ્ટની જરૂર છે, પરંતુ 100 જગ્યાઓ મંજૂર છે, જેમાંથી 56 જગ્યાઓ ખાલી છે.

સામુદાયિક કેન્દ્રોમાં 333 તબીબોની જરૂરિયાત છે પરંતુ 67 જગ્યાઓ મંજૂર છે જેમાંથી 48 જગ્યાઓ ખાલી છે.

333 બાળરોગ નિષ્ણાંતોની જરૂરિયાત છે, પરંતુ 65 જગ્યાઓ મંજૂર છે જેમાંથી 33 જગ્યાઓ ખાલી છે.

આરોગ્ય વિભાગના અહેવાલ મુજબ, ગુજરાતમાં સર્જન, પ્રસૂતિ અને સ્ત્રીરોગ નિષ્ણાત, ચિકિત્સક અને બાળરોગ નિષ્ણાત વગેરે જેવા 1,332 નિષ્ણાત તબીબોની જરૂર છે, પરંતુ કુલ 366 મંજૂર જગ્યાઓ છે જેમાંથી 231 જગ્યાઓ ખાલી છે. એટલે કે 63% જગ્યાઓ ખાલી છે.

પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રોમાં તબીબોની 224 જગ્યાઓ ખાલી છે. 333 આંખના સર્જનની જરૂરિયાત છે પરંતુ માત્ર 32 જગ્યાઓ જ મંજૂર છે, જેમાંથી 27 જગ્યાઓ ખાલી છે.

ભાજપ ગુજરાતીઓ સાથે સારો વ્યવહાર કરવાનો દાવો કરે છે. આ આરોગ્ય કેન્દ્રો પાસેથી તમે કેટલી સારી સારવારની અપેક્ષા રાખી શકો છો તે જાતે જ વિચારો.

નર્સ, ટેકનિશિયન, ANM અને સહાયક સ્ટાફની સ્થિતિ

ગુજરાતમાં ફિમેલ હેલ્થ વર્કર (ANM) ની 11,618 મંજૂર જગ્યાઓ છે, જેમાંથી માત્ર 10,023 જગ્યાઓ પર ભરતી કરવામાં આવી છે અને 1,595 જગ્યાઓ ખાલી છે.

તેવી જ રીતે, ગુજરાતમાં 333 રેડિયોગ્રાફરની જરૂરિયાત છે પરંતુ માત્ર 26 જગ્યાઓ જ મંજૂર છે જેમાંથી 18 જગ્યાઓ ખાલી છે. એટલે કે ગુજરાતનું આખું પાયાનું આરોગ્ય ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર માત્ર 8 રેડિયોગ્રાફર પર આધારિત છે.

ફાર્માસિસ્ટની 1,810 મંજૂર જગ્યાઓ છે જેમાંથી 184 જગ્યાઓ ખાલી છે.

લેબ ટેકનિશિયનની 125 જગ્યાઓ ખાલી છે. સ્ટાફ નર્સની 511 જગ્યાઓ ખાલી છે.

ગુજરાતના પેટા કેન્દ્રોમાં પુરૂષ આરોગ્ય કર્મચારીઓની 879 જગ્યાઓ ખાલી છે. પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રોમાં આરોગ્ય સહાયકની 470 જગ્યાઓ ખાલી છે. 333 એનેસ્થેટિસ્ટની જરૂરિયાત છે પરંતુ માત્ર 48 જગ્યાઓ જ મંજૂર છે, જેમાંથી 34 જગ્યાઓ ખાલી છે.

ઉપરોક્ત આંકડાઓ ગુજરાતના ગ્રામીણ અને મૂળભૂત આરોગ્ય માળખાના છે.

. જેના પર ગુજરાતના 19,033 ગામો નિર્ભર છે. ઉપરોક્ત આરોગ્યની વ્યવસ્થા ગુજરાતની ભાજપ સરકાર દ્વારા ગુજરાતની અડધાથી વધુ વસ્તી એટલે કે 3,65,0600 ગ્રામજનો માટે કરવામાં આવી છે.

ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં પ્રાથમિક સુવિધાઓની ઉપલબ્ધતા અને ગુણવત્તા સામાન્ય રીતે ચૂંટણીની ચર્ચામાંથી બહાર રહે છે. જ્યારે આપણે ભૌગોલિક રીતે જોઈએ તો ગુજરાતનો 96.23% વિસ્તાર ગ્રામીણ છે.

ગુજરાતને મોડેલ તરીકે રજૂ કરનાર ભાજપ પાસે વીસ વર્ષથી વધુ શાસન હોવા છતાં એક પણ આરોગ્ય કેન્દ્ર નથી જેને તે મોડેલ તરીકે રજૂ કરી શકે.

નોંધઃ તમામ આંકડા આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રાલયના અહેવાલમાંથી લેવામાં આવ્યા છે. આ આંકડા 31 માર્ચ, 2021ના છે.

(લેખક સ્વતંત્ર પત્રકાર અને ટ્રેનર છે. તેઓ સરકારી યોજનાઓને લગતા દાવાઓ અને વાયરલ સંદેશાઓની પણ તપાસ કરે છે.)