[:gj]2010-10 ની સરખામણીએ કૃષિ વાવેતર વિસ્તારમાં 2015-16માં ઘટાડો નોંધાયો છે. કુલ ક્ષેત્રફળ 2010-11માં 14,15,630 ચોરસ કિ.મી. હતું, તે 2015-16માં ઘટીને 13,95,060 ચોરસ કિ.મી. આવીને ઊભું છે. આ સમયગાળા દરમિયાન કૃષિ હોલ્ડિંગમાં પણ ઘટાડો નોંધવામાં આવ્યો હતો, જે વર્ષ 2015-16માં 18,20,100 થી ઘટીને 18,16,030 ચોરસ કિલોમીટર થઈ ગયો છે.
દેશમાં સ્થાનાંતરિત કૃષિ વિશે વાત કરીએ, તો તેનો વિસ્તાર વધ્યો છે. જ્યાં તે 2011-12માં 3,743 ચોરસ કિ.મી.થી વધીને 2015-16 સુધીમાં 4,023 ચોરસ કિ.મી. એ જ રીતે, દેશના વાવેતરમાં વધારો થયો છે, જે 2011-12માં 83,514 થી વધીને 2015-16માં 85,118 ચોરસ કિલોમીટર થઈ ગયો છે. દેશમાં પડતર જમીનમાં પણ નોંધપાત્ર વધારો થયો છે. જ્યારે તેનો વિસ્તાર 2011-12માં 1,81,469 ચોરસ કિ.મી. હતો, 2015-16માં વધીને 2,28,179 ચોરસ કિ.મી. થયો છે.
સૌથી સારી વાત એ છે કે દેશમાં ખારી અને બંજર જમીનમાં ઘટાડો થયો છે. 2011-12માં 4,24,717 ચોરસ કિ.મી. ક્ષેત્રફળ હતું, તે 2015-16 સુધીમાં ઘટીને 3,63,860 ચોરસ કિ.મી. થઈ ગયું છે.
જો આપણે દેશમાં ખાણકામના ક્ષેત્રની વાત કરીએ તો તેમાં પણ વધારો થયો છે. જે 2015-16માં 6,024 ચોરસ કિ.મી.થી વધીને 6,620 ચોરસ કિ.મી. વિસ્તારમાં ખાણો થઈ છે. એ જ રીતે, ગ્રામીણ અને શહેરી વિસ્તારોમાં બાંધકામ ક્ષેત્રમાં વધારો થયો છે. 2011-12માં 74,653 ચો.કિ.મી.નો ગ્રામીણ વિસ્તાર હતો, તે વધીને 2015-16માં 75,079 ચોરસ કિ.મી. થઈ ગયા છે. શહેરી વિસ્તારો 2011-12માં 38,321 ચોરસ કિલોમીટરથી વધીને 2015-16માં 40,150 ચોરસ કિલોમીટર વધ્યા હતા.
જળ સંસાધનો અને વેટલેન્ડના ક્ષેત્રમાં 570 ચોરસ કિ.મી.નો ઘટાડો
અહેવાલમાં જણાવ્યા મુજબ જંગલોની જમીન પણ ઓછી થઈ છે. વર્ષ 2001-12માં 725543 ચો.કિ.મી.ના ક્ષેત્ર પર જંગલો હતા. તે 2015-16 સુધીમાં ઘટાડીને 7,17,629 ચોરસ કિ.મી. થઈ ગયા છે. ઇન્ડિયા સ્ટેટ ઓફ ફોરેસ્ટ રિપોર્ટ 2019 મુજબ, જમીનનો 24.56 ટકા હિસ્સો જંગલ હતો.
દેશમાં ઘાસ અને પશુના ઘાસ ચરવાના ગૌચરો ઘટ્યા છે. 25,397 થી ઘટીને 23,551 ચોરસ કિલોમીટર થયા છે.
દેશમાં બરફ અને હિમનદીઓના ક્ષેત્રમાં વધારો થયો છે. તે 2011-12માં 32,581 ચોરસ કિ.મી.થી 1,01,325 ચોરસ કિ.મી. સુધી ફેલાયું છે.
દેશમાં વેટ લેન્ડ, દલદલ જમીન, પાણીનાસ્ત્રોતો અને ભીના મેદાનોમાં 520 ચોરસ કિલોમીટરનો ઘટાડો થયો છે. આ અભાવ મુખ્યત્વે નદીના પ્રવાહો અને નહેરોમાં નોંધાયો છે. કુલ વિસ્તાર 2011-12માં 1,38,294 ચોરસ કિ.મી. હતો, તે 2015-16 સુધીમાં ઘટીને 1,37,774 ચોરસ કિ.મી. થયો છે.
જો આપણે પિયત-સિંચાઈ વિસ્તારની વાત કરીએ, તો તેમાં 2005-06 ની તુલનામાં 2015-16માં વધારો નોંધાયો છે. જ્યાં 2005-06માં કુલ કૃષિ જમીનમાં 43.7 ટકા સિંચાઇ કરવામાં આવી હતી, જે 2015-16માં વધીને 49 ટકા થઈ ગઈ છે.
આ સમયગાળા દરમિયાન સીમાંત ખેડુતોમાં વધારો થયો છે જેઓ 20.2 ટકાથી વધીને 24 ટકા થયા છે. .લટું, મોટા ખેડૂતોમાં ઘટાડો થયો છે. જે 2015-16માં 11.8 થી ઘટીને માત્ર 9.1% થઈ ગઈ છે.
દેશમાં જમીનની ગુણવત્તામાં થયેલા બગાડ વિશે વાત કરતાં, સારી વાત એ છે કે તેમાં ઘટાડો થયો છે જ્યાં વર્ષ 2005-06માં 912,98,196 ચોરસ કિલોમીટર જમીન અધોગતિમાં હતી, તે 2015-16 સુધીમાં ઘટાડીને 912,06,650 ચોરસ થઈ ગઈ.
2015-16ના ડેટા અનુસાર, દેશમાં આશરે 56 મિલિયન હેક્ટર જમીન ઉજ્જડ છે, જે કુલ જમીનના લગભગ 17 ટકા છે. જ્યારે વિશ્વની 17 ટકા વસ્તી 2 ટકા પ્રદેશ પર રહે છે ત્યારે આ બાબત મહત્વપૂર્ણ છે.
દેશની જૈવવિવિધા સાઇટ પર કુલ 906 સુરક્ષિત વિસ્તાર છે જે 165282 ચોરસ કિલોમીટરમાં ફેલાયેલા છે.
દરિયાઇ સુરક્ષિત વિસ્તાર 9,979 ચોરસ કિલોમીટરમાં છે, જે લગભગ 133 છે. અહેવાલ મુજબ, જો તમામ વનસ્પતિ અને પ્રાણીસૃષ્ટિની જાતિઓ એકીકૃત કરવામાં આવે, તો અત્યાર સુધીમાં લગભગ 1,51,602 જાતિઓ છે. જ્યારે દેશમાં લગભગ 29,964 હાથીઓ છે. તે જ સમયે, દેશમાં સિંહોની વસ્તી આશરે 2,967 છે.
4 વર્ષમાં 49,051 ચોરસ કિલોમીટર કૃષિ જમીનમાં ઘટાડો થયો, 50 લાખ ખેડૂત કુટુંબો બેકારીના ખપ્પરમાં હોવામાં હોવાનો અંદાજ
કૃષિ એ ભારતની અર્થવ્યવસ્થાની કરોડરજ્જુ છે. તેમાં ફ્રેક્ટર થાય તો દેશના અર્થતંત્ર બેહાલ થાય છે. દેશની 45 ટકા ગ્રામ્ય વસ્તીના 70 ટકા ગ્રામીણ લોકો આજીવિકા માટે કૃષિ પર નિર્ભર છે. જ્યારે, દેશની વાત કરીએ તો દેશના 82 ટકા ખેડૂત નાના અને સીમાંત છે. ખેતીમાં ઘટાડો થતાં એટલું ઉત્પાદન ઘટે છે. તેથી આયાત કરવી પડે છે અથવા જમીન પર બીજા પાકો માટેનું દબાણ વધે છે. એક ખેડૂત પાસે ભારતમાં સરેરાશ 2.5 એકર જમીન છે. તેનો મતલબ કે ખેડૂતો પાસેથી જમીન ઘટતાં તેઓ બેકાર બની રહ્યાં છે. તેઓ તે જમીન પર ખેતી કરી શકતા નથી. 1.21 કરોડ એકર જમીન ઘટી છે. 50 લાખ ટુટુંબોએ રોજગારી ગુમાવી છે એવું તેનું અર્થઘટન થઈ શકે છે.
દેશ માટે ઉદ્યોગ કરતાં ખેતી મહત્વની છે. ખેતીના કારણે દેશના 50 ટકા લોકો નભે છે. આવી સ્થિતિમાં સરકારે દેશની ખેતીની જમીનને સુરક્ષા પૂરી પાડવી જોઈએ. તેનો પૂરેપૂરો ઉપયોગ થાય તેવું આયોજન કરવું જોઈએ. પરંતુ તાજેતરમાં પ્રકાશિત સરકારી અહેવાલનાં આંકડામાં કૃષિ જમીન 2011-12માં 15,53,007 ચોરસ કિલોમીટર હતી, તે 2015-16 સુધીમાં ઘટીને 15,03,956 ચોરસ કિલોમીટર થઈ ગઈ. તે સ્પષ્ટ છે કે આ વર્ષો દરમિયાન, કૃષિ જમીનમાં 49,051 ચોરસ કિલોમીટરનો ઘટાડો થયો છે.
[:]
