[:gj]હવામાન પરિવર્તનને કારણે ભવિષ્યમાં અન્ય ઘણા રોગો વધી શકે છે
દિલીપ પટેલ, 6 માર્ચ 2022
ગુજરાતમાં ક્યારેય ન થયું હોય એટલું ચણાનું 25 લાખ ટન ઉત્પાદન આ વર્ષે થયું છે. પણ એક નવો રોગ દેખા દઈ રહ્યો છે. જે ચણાની ખેતીને ખતમ કરવાની ક્ષમતા ધરાવે છે. કઠોળમાં સૌથી વધું ચણાનો વપરાશ ગુજરાતમાં ગાંઠીયા કે ફરસાણ બનાવવામાં થાય છે. જો જમીન દ્વારા ફેલાતો રોગ ગુજરાતની ખેતીને અસ્તવ્યસ્ત કરી શકે એવી તાકાત ધરાવે છે. જેના કારણે હાલ દેશમાં ગુજરાતના ખેડૂતો હેક્ટર દીઠ સૌથી વધું ચણા પકવે છે તે ગૌરવ ખંડીત થઈ શકે છે.
આ રોગ વિશે ICRISAT – અર્ધ-શુષ્ક ઉષ્ણકટિબંધ માટે આંતરરાષ્ટ્રીય પાક સંશોધન સંસ્થાના મુખ્ય વિજ્ઞાની ડૉ. મમતા શર્માએ ચણાના પાકમાં આ રોગ વધવા પાછળનું કારણ જાણવા માટે એક ઝુંબેશ શરૂ કરી છે.
વર્યાવરણ પરિવર્તન
ક્લાઈમેટ ચેન્જને કારણે, જેમ જેમ તાપમાન વધી રહ્યું છે અને જમીનમાં ભેજ ઘટી રહ્યો છે. તેની સાથે સાથે ઘણા નવા રોગો આવવા લાગ્યા છે. જે પહેલા જોવા મળ્યા ન હતા. નવો રોગ મળ્યો, સૂકારાનો – મૂળનો સડો, જે છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષોથી તાપમાનમાં બદલાવને કારણે વધી રહ્યો છે.
આબોહવા પરિવર્તનની અસર ખેતી પર પડી રહી છે. વૈજ્ઞાનિકો દ્વારા કરવામાં આવેલા અભ્યાસમાં જાણવા મળ્યું છે કે ભવિષ્યમાં ચણાના પાકમાં અનેક પ્રકારના માટીજન્ય રોગોનો પ્રકોપ વધી શકે છે.
ગુજરાતમાં સ્ટન્ટ વાયરસનું પ્રમાણ 5 વર્ષથી વધી રહ્યું છે. મોલો મસીથી વાયસર ફેલાય છે. છોડની વૃદ્ધી થતી નથી. ઠંડી ઓછી પડે તો રોગ વધે છે. હવા મૂળનો નવો રોગ પરેશાની કરી શકે છે.
માટીજન્ય રોગ
વૈજ્ઞાનિકોએ શોધ્યું છે કે હવામાન પરિવર્તન ભવિષ્યમાં ચણાના છોડના મૂળના સડો જેવા માટીજન્ય રોગોની શક્યતાઓ વધારી શકે છે. છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં ચણાના પાકમાં સૂકા મૂળના સડોના રોગનું પ્રમાણ વધ્યું છે. આબોહવા પરિવર્તન, વધતા તાપમાન સાથે દુષ્કાળ અને જમીનમાં ભેજના અભાવને કારણે આ રોગ ઝડપથી વિકસે છે.
પેથોજેન
રોગ મેક્રોફોમિના ફેઝોલિના નામના પેથોજેનને કારણે થાય છે, જે જમીનમાં જન્મેલા યજમાન છે. મેક્રોફોમિના પર્યાવરણીય પરિસ્થિતિમાં ટકી રહે છે. તે તાપમાન, જમીન pH અને ભેજની આત્યંતિક પરિસ્થિતિઓમાં પણ ટકી શકે છે.
ડીએનએ
તાપમાન 30 ડિગ્રીથી વધુ હોય અને ભેજ 60 ટકાથી ઓછો હોય ત્યારે આ રોગ વધુ વધે છે. વિજ્ઞાનીઓએ ડીએનએ સ્તર સુધી તપાસ કરી હતી કે, છોડની અંદરના કયા જીન્સ આ રોગ પેદા કરે છે. પાકમાં ફૂલો અને ફળ આવે છે, તે સમયે જો તાપમાન વધે છે અને જમીનમાં ભેજ ઓછો થાય છે, તો આ રોગ ચણાને ઘણું નુકસાન પહોંચાડે છે. જેના કારણે 10 દિવસમાં છોડ સુકાઈ જાય છે.
આ રોગ ચણાના મૂળ અને થડને નુકસાન પહોંચાડે છે. સુકા મૂળનો સડાનો રોગ ચણાના છોડને નબળો પાડે છે, પાંદડાનો લીલો રંગ ઝાંખો પડી જાય છે, વૃદ્ધિ અટકી જાય છે અને દાંડી સુકાઈ જાય છે. મૂળને વધુ પડતું નુકસાન થાય છે, તો છોડના પાંદડા અચાનક સુકાઈ જાય છે અને સુકાઈ જાય છે.
રાજ્યો
ગુજરાત, મધ્યપ્રદેશ, છત્તીસગઢ, તેલંગાણા, આંધ્રપ્રદેશ, કર્ણાટક, મહારાષ્ટ્ર જેવા રાજ્યોમાં આ રોગ મોટાભાગની જગ્યાએ થઈ રહ્યો છે. વૈજ્ઞાનિકોએ શોધી કાઢ્યું છે કે આ રોગ આ રાજ્યોમાં કુલ પાકના 5 થી 35 ટકાને ચેપ લગાડે છે. 2016-17થી રોગે દેખા દીધી છે અને હવે વિસ્તરી રહ્યો છે.
ઉત્પાદન
90થી 100 દિવસમાં ચણાનો પાક તૈયાર થઈ જાય છે. દેશમાં એક હેક્ટરે 1000 કિલોથી 1200 કિલો ઉત્પાદન મળે છે. આ વર્ષે ગુજરાતમાં 25 લાખ ટન ચણાનું ઉત્પાદન થવાની કૃષિ વિભાગની ધારણા છે. હેક્ટરે 1575 કિલોનું ઉત્પાદન ગુજરાતમાં થાય છે. હેક્ટર દીઠ સૌથી વધું ઉત્પાદન મેળવવામાં ગુજરાતના ખેડૂતો દેશમાં સૌથી આગળ છે.
વાવેતર
ગુજરાતમાં કુલ વાવેતરના 20 ટકા અમદિવાદ જિલ્લામાં થાય છે. જુનાગઢની ઉત્પાદકતા શ્રેષ્ઠ છે.
ગુજરાતમાં ચણાનું વાવેતર 3 વર્ષની સરારેશ 4.66 લાખ હેક્ટરની સપાટી તોડીને 11 લાખ હેક્ટર થયું છે. ગયા વર્ષે 8.19 લાખ હેક્ટર વાવેતર હતું. વાવેતર 235 ટકા વધારે થયું છે. ચણાનું ઘઉંના વાવેતર જેટલો જ વિસ્તાર ચણાના વાવેતરમાં થઈ ગયો છે.
સૌરાષ્ટ્રનું 8.65 લાખ છે. સૌરાષ્ટ્રના તમામ જિલ્લા અને અમદાવાદ અને પાટણમાં ચણાનું મબલખ વાવેતર થયું છે.
રાજકોટ જિલ્લામાં 1.50 લાખ હેક્ટર વાવેતર સમગ્ર રાજ્યમાં સૌથી વધું છે. સૌરાષ્ટ્રના શિયાળાના તમામ પાકોમાં 45 ટકા ચણા પાકે છે.
જ્યારે ભારતમાં, ચણાની ખેતી લગભગ 9.54 મિલિયન હેક્ટર વિસ્તારમાં થાય છે, જે 61.23% છે. વિશ્વનો કુલ વિસ્તાર.
વિશ્વમાં, ચણાની ખેતી લગભગ 14.56 મિલિયન હેક્ટર વિસ્તારમાં થાય છે, જેનું વાર્ષિક ઉત્પાદન 14.78 મિલિયન ટન થાય છે.
નવો રોગ ગુજરાતના સૌરાષ્ટ્ર, અમદાવાદ, પાટણમાં સૌથી વધું છે.
ઉપાય
પાકને બચાવવા માટે વિજ્ઞાનીઓ સંશોધન કરી રહ્યા છે. ખેતરમાં નીંદણ જમા ન થાય અને સિંચાઈ કરવામાં આવે તો થોડું નુકસાન ટાળી શકાય છે. વૈજ્ઞાનિકોની ટીમ હવે ચણાના પાકને DRR ચેપથી બચાવવા માટે કામ કરી રહી છે. ઇન્ડિયન કાઉન્સિલ ઓફ એગ્રીકલ્ચરલ રિસર્ચ (ICAR)ના સહયોગમાં ICRISAT ખાતેની ટીમે આવા જીવલેણ છોડ સંબંધિત રોગો સામે લડવા માટે સતત દેખરેખ, સુધારેલ જાતો, તકનીકો, વિકાસ અને આગાહી મોડેલ્સનું પરીક્ષણ તૈયાર કરી રહ્યાં છે.
સુકારો
ચણાનો સુકારો બીજ જન્ય અને જમીન જન્ય ફૂગથી થાય છે. છોડ સુકાઈ જમીન પર ઢળી પડે છે. છોડના થડને ઉભુ ચીરતા તેની જલવાહિની ઘેરા કથ્થાઈ કે કાળા રંગની જોવા મળે છે. આ રોગના નિયંત્રણ માટે પાક ફેરબદલી કરવી, જૂવાર પછી ચણાનો પાક લેવો. એરંડીનો ખોળ હેક્ટરે 1 હજાર કિલો નાંખવો. ચણા-2 અને ગુજરાત ચણા – 3 જાતો વાવવી.
કાર્બેંડાઝીમ 1 ગ્રામ તથા થાયરમ 2-3 ગ્રામ એક કિલો બીજમાં પટ આપવો.[:en]Climate change may increase many more diseases in the future
Dilip Patel, 6 March 2022
Gujarat has produced more than 2.5 million tonnes of gram this year as compared to earlier. But a new disease is emerging. Which has the potential to end the cultivation of gram. Among the pulses, chickpea is most commonly consumed in making Gathiya or Farsana in Gujarat. If land-borne disease has the power to disrupt Gujarat’s agriculture. Due to which the pride of the farmers of Gujarat, which is currently growing the most gram per hectare in the country, can be shattered.
About the disease Mamta Sharma has started a campaign to find out the reasons for the growth of this disease in the gram crop.
Climate change
Due to climate change, the temperature is increasing and the soil moisture is decreasing. Along with this, many new diseases have also started coming. which had not been seen before. A new disease has been found, root rot, which has been increasing over the years due to change in temperature.
Climate change is having an impact on agriculture. A study conducted by scientists has found that cases of many types of soil-borne diseases may increase in the gram crop in the future.
The cases of stunt virus in Gujarat have been increasing since 5 years. The virus is spread through molo ink. Plants do not grow. If the cold is short, then the disease increases. A new disease of air origin can be a nuisance.
soil borne diseases
Scientists have discovered that climate change may increase the chances of soil-borne diseases such as gram root rot in the future. There has been an increase in the incidence of rot, root rot disease in the gram crop in the last few years. The disease develops rapidly due to climate change, drought with increasing temperature and lack of soil moisture.
pathogen
The disease is caused by a pathogen called Macrophomina phaseolina, which is a soil-borne host. Macrophomina survives under environmental conditions. It can withstand extreme conditions of temperature, soil pH and humidity.
DNA
This disease occurs most often when the temperature is above 30 degrees and the humidity is less than 60 percent. The scientists examined the DNA levels to determine which genes inside the plant caused the disease. The crop produces flowers and fruits, at that time if the temperature rises and the soil moisture decreases, then this disease causes great damage to the gram. Due to which the plants dry up in 10 days.
This disease damages the roots and stems of gram. Dry root rot weakens chickpea plants, leaves turn green, stunts growth and dries up stalks. If the roots are severely damaged, the leaves of the plant suddenly wither and wither.
States of America
This disease is happening in most places in states like Gujarat, Madhya Pradesh, Chhattisgarh, Telangana, Andhra Pradesh, Karnataka, Maharashtra. Scientists have found that the disease infects 5 to 35 percent of the total crops in these states. This disease has emerged since 2016-17 and is spreading now.
the product
The gram crop is ready in 90 to 100 days. The yield per hectare in the country ranges from 1000 kg to 1200 kg. The Agriculture Department estimates that Gujarat will produce 2.5 million tonnes of gram this year. Gujarat produces 1575 kg per hectare. The farmers of Gujarat are the leaders in the country in achieving maximum production per hectare.
planting
Ahmedabad district accounts for 20% of the total cultivation in Gujarat. The productivity of Junagadh is excellent.
The cultivation of gram in Gujarat has increased from 4.66 lakh hectares to 11 lakh hectares in 3 years. Last year, 8.19 lakh hectares were sown. There has been an increase of 235 percent in plantation. The area of gram is equal to the area of wheat.
There are 8.65 lakhs in Saurashtra. Chole has been planted in all the districts of Saurashtra and in Ahmedabad and Patan.
The area of Rajkot district is the highest in the entire state at 1.50 lakh hectares. About 45% of all winter crops in Saurashtra are chickpeas.
Whereas in India, gram is cultivated in about 9.54 million hectares, which is 61.23%. The total area of the world.
Worldwide, chickpea is grown on an area of about 14.56 million hectares, with an annual production of 14.78 million tonnes.
The new disease is highest in Saurashtra, Ahmedabad, Patan in Gujarat.
Solution
Scientists are doing research to save the crop. If weeds do not accumulate in the field and irrigation is done, then some damage can be avoided. The team of scientists is now working to protect the gram crop from DRR infection. In collaboration with the Indian Council of Agricultural Research (ICAR), the ICRISAT team is continuously monitoring, testing improved varieties, techniques, development and forecasting models to combat such deadly plant related diseases.
please
Chickpea succulence is caused by seed borne and soil borne fungi. The plants dry up and fall to the ground. The dark brown or black color of its aquifer is visible when the stem of the plant is cut vertically. To control this disease, take gram crop after crop rotation, jowar. Apply 1000 kg of castor mile per hectare. Transplantation of Chana-2 and Gujarat Chana-3 varieties.
Apply Carbendazim 1 gm and Thiram at 2-3 gm/kg of seed.[:hn]जलवायु परिवर्तन से भविष्य में और भी कई बीमारियां बढ़ सकती हैं
दिलीप पटेल, 6 मार्च 2022
गुजरात ने इस साल पहले की तुलना में 25 लाख टन से अधिक चने का उत्पादन किया है। लेकिन एक नई बीमारी सामने आ रही है। जिसमें चना की खेती को खत्म करने की क्षमता है। दालों में छोले की सबसे ज्यादा खपत गुजरात में गाठिया या फरसाना बनाने में होती है। अगर जमीन से फैली बीमारी में गुजरात की कृषि को बाधित करने की ताकत है। जिससे वर्तमान में देश में प्रति हेक्टेयर सबसे अधिक चना उगाने वाले गुजरात के किसानों का गौरव चकनाचूर हो सकता है।
रोग के बारे में चने की फसल में इस बीमारी के बढ़ने के कारणों का पता लगाने के लिए ममता शर्मा ने अभियान शुरू किया है.
जलवायु परिवर्तन
जलवायु परिवर्तन के कारण तापमान बढ़ रहा है और मिट्टी की नमी कम हो रही है। इसके साथ ही कई नई बीमारियां भी आने लगी हैं। जो पहले नहीं देखे गए थे। एक नई बीमारी पाई गई है, जड़ की सड़न, जो पिछले कुछ वर्षों से तापमान में बदलाव के कारण बढ़ती जा रही है।
जलवायु परिवर्तन का असर कृषि पर पड़ रहा है। वैज्ञानिकों द्वारा किए गए एक अध्ययन में पाया गया है कि भविष्य में चने की फसल में कई तरह की मिट्टी जनित बीमारियों के मामले बढ़ सकते हैं।
गुजरात में स्टंट वायरस के मामले 5 साल से बढ़ते जा रहे हैं। मोलो स्याही से वायरस फैलता है। पौधे नहीं उगते। सर्दी कम हो तो बीमारी बढ़ जाती है। वायु उत्पत्ति का एक नया रोग एक उपद्रव हो सकता है।
मृदा जनित रोग
वैज्ञानिकों ने पता लगाया है कि जलवायु परिवर्तन से भविष्य में चने की जड़ों के सड़ने जैसी मिट्टी जनित बीमारियों की संभावना बढ़ सकती है। पिछले कुछ वर्षों में चना की फसल में सड़न जड़ सड़न रोग की घटनाओं में वृद्धि हुई है। जलवायु परिवर्तन, बढ़ते तापमान के साथ सूखे और मिट्टी में नमी की कमी के कारण यह रोग तेजी से विकसित होता है।
रोगज़नक़
रोग मैक्रोफोमिना फाज़ोलिना नामक एक रोगज़नक़ के कारण होता है, जो मिट्टी में पैदा हुआ एक मेजबान है। मैक्रोफोमिना पर्यावरणीय परिस्थितियों में जीवित रहती है। यह तापमान, मिट्टी के पीएच और आर्द्रता की चरम स्थितियों का सामना कर सकता है।
डीएनए
यह रोग सबसे अधिक तब होता है जब तापमान 30 डिग्री से ऊपर और आर्द्रता 60 प्रतिशत से कम हो। वैज्ञानिकों ने यह निर्धारित करने के लिए डीएनए स्तर की जांच की कि पौधे के अंदर कौन से जीन रोग का कारण बने। फसल में फूल और फल लगते हैं, उस समय यदि तापमान बढ़ता है और मिट्टी की नमी कम हो जाती है, तो इस रोग से चने को काफी नुकसान होता है। जिससे पौधे 10 दिन में सूख जाते हैं।
यह रोग चने की जड़ों और तनों को नुकसान पहुंचाता है। सूखी जड़ों के सड़ने से चने के पौधे कमजोर हो जाते हैं, पत्तियाँ हरी हो जाती हैं, विकास रुक जाता है और डंठल सूख जाते हैं। यदि जड़ें गंभीर रूप से क्षतिग्रस्त हो जाती हैं, तो पौधे की पत्तियां अचानक मुरझा जाती हैं और मुरझा जाती हैं।
राज्य अमेरिका
गुजरात, मध्य प्रदेश, छत्तीसगढ़, तेलंगाना, आंध्र प्रदेश, कर्नाटक, महाराष्ट्र जैसे राज्यों में ज्यादातर जगहों पर यह बीमारी हो रही है। वैज्ञानिकों ने पाया है कि यह रोग इन राज्यों में कुल फसलों के 5 से 35 प्रतिशत को संक्रमित करता है। यह बीमारी 2016-17 से सामने आई है और अब फैल रही है।
उत्पाद
चना की फसल 90 से 100 दिनों में तैयार हो जाती है। देश में प्रति हेक्टेयर उपज 1000 किग्रा से 1200 किग्रा है। कृषि विभाग का अनुमान है कि गुजरात इस साल 25 लाख टन चना का उत्पादन करेगा। गुजरात में प्रति हेक्टेयर 1575 किलोग्राम उत्पादन होता है। प्रति हेक्टेयर अधिकतम उत्पादन प्राप्त करने में गुजरात के किसान देश में अग्रणी हैं।
रोपण
अहमदाबाद जिले में गुजरात की कुल खेती का 20% हिस्सा है। जूनागढ़ की उत्पादकता उत्कृष्ट है।
गुजरात में चने की खेती 3 साल में 4.66 लाख हेक्टेयर से बढ़कर 11 लाख हेक्टेयर हो गई है. पिछले साल 8.19 लाख हेक्टेयर में बुवाई की गई थी। वृक्षारोपण में 235 प्रतिशत की वृद्धि हुई है। चना का क्षेत्रफल गेहूँ के क्षेत्रफल के बराबर है।
सौराष्ट्र में 8.65 लाख हैं। सौराष्ट्र के सभी जिलों और अहमदाबाद और पाटन में छोले लगाए गए हैं।
राजकोट जिले का क्षेत्रफल पूरे राज्य में सबसे अधिक 1.50 लाख हेक्टेयर है। सौराष्ट्र में सभी शीतकालीन फसलों में से लगभग 45% छोले हैं।
जबकि भारत में लगभग 9.54 मिलियन हेक्टेयर क्षेत्र में चना की खेती की जाती है, जो कि 61.23% है। विश्व का कुल क्षेत्रफल।
दुनिया भर में, चना लगभग 14.56 मिलियन हेक्टेयर क्षेत्र में उगाया जाता है, जिसका वार्षिक उत्पादन 14.78 मिलियन टन है।
नई बीमारी गुजरात के सौराष्ट्र, अहमदाबाद, पाटन में सबसे ज्यादा है।
समाधान
फसल को बचाने के लिए वैज्ञानिक शोध कर रहे हैं। यदि खेत में खरपतवार न जमा हो और सिंचाई की जाए तो कुछ नुकसान से बचा जा सकता है। चने की फसल को डीआरआर संक्रमण से बचाने के लिए वैज्ञानिकों की टीम अब काम कर रही है। भारतीय कृषि अनुसंधान परिषद (आईसीएआर) के सहयोग से, आईसीआरआईएसएटी की टीम लगातार निगरानी कर रही है, उन्नत किस्मों, तकनीकों, विकास और पूर्वानुमान मॉडल का परीक्षण कर रही है ताकि इस तरह के घातक पौधों से संबंधित बीमारियों का मुकाबला किया जा सके।
सुकारो
चने का रसीलापन बीज जनित और मिट्टी जनित कवक के कारण होता है। पौधे सूखकर जमीन पर गिर जाते हैं। इसके जलभृत का गहरा भूरा या काला रंग तब दिखाई देता है जब पौधे के तने को लंबवत काट दिया जाता है। इस रोग के नियंत्रण के लिए फसल चक्र, ज्वार के बाद चने की फसल लें। 1 हजार किलो कैस्टर मील प्रति हेक्टेयर डालें। चना-2 और गुजरात चना-3 किस्मों की रोपाई।
कार्बेन्डाजिम 1 ग्राम और थायरम 2-3 ग्राम प्रति किलो बीज में डालें।[:]
