[:gj]ગાંધીનગર, 25 ડિસેમ્બર 2020
28 રાજ્યોમાછી ગુજરાત તળાવોની અને બંધોની માછલીઓનો વેપાર કે ઉત્પાદન કરવામાં છે ક, 15માં સ્થાને ધકેલાઈ ગયું છે. ગુજરાતમાં 2019-20માં 1.50 લાખ ટન માછલી માંડ પેદા થઈ હતી. જે 10 વર્ષ પહેલા 1 લાખ ટન માછલી પેદા થતી હતી. નર્મદાનું વિપુલ પાણી તળાવો અને બંધોમાં 10 વર્ષથી ઠાલવવામાં આવે છે. તે હિસાબે ખરેખર તો માછલીઓનું ઉત્પાદન 10 વર્ષમાં વધીને 5 લાખ ટન થઈ શકે તેમ હતું. તે થઈ શક્યું નથી. વળી ગુજરાતના નદી, તળાવો અને બંધોમાં ઉદ્યોગો દ્વારા એટલું વ્યાપક પ્રદુષિત પાણી છોડવામાં આવે છે કે લાખો ટન માછલીઓ મરી જાય છે. પ્રદુષણના કારણે ગુજરાત 5 લાખ ટન માછલીઓ ગુમાવે છે. આમ આજે ખરેખર ગુજરાતમાં ઓછામાં ઓછી 15 લાખ ટન માછલીઓનું ઉત્પાદન કરી શકાય તેમ હોવા છતાં થઈ શકતું નથી. દેશમાં દરિયાઈ માછલીના ઉત્પાદનમાં ગુજરાત એક નંબર પર છે. તેમ તળાવો, નદીઓ અને બંધોમાં પણ નંબર એક બની શકે તેમ છે.
ગુજરાતની સામે આંધ્રપ્રદેશ 40 લાખ ટન, પશ્ચિમ બંગાળ 30 લાખ 17 લાખ ટન, ઓડીસા 6.50 લાખ ટન, બિહાર 7 લાખ ટન, છત્તીસગઢ 5 લાખ ટન માછલીઓ પેદા કરે છે.
જવાહરની જાહેરાત પાણીમાં
ગુજરાતના મત્સ્યોદ્યોગ પ્રધાન જવાહર ચાવડા મત્સ્યોદ્યોગ ખાતાનો હજું તો લોગો બનાવી રહ્યાં છે. આંતર્દેશીય મત્સ્યોદ્યોગનું ઉત્પાદન વધારવા માટે જળાશયોના ઈજારાઓમાં પૂરતું ધ્યાન અપાતું નથી. માત્ર 533 તળાવો- બંધોમાં ઈજારા આપવામાં આવ્યા છે. તેમાં મત્સ્ય બીજ સ્ટોકીંગ કરીને ઉત્પાદન મેળવવામાં આવે છે.
ગુજરાતમાં આટલી વિપુલ જળ તળાવો અને નદીઓનું માળખું હોવા છતાં દેશમાં તાજા પાણીની માછલીઓમાં ગુજરાતની ભાજપ સરકાર છેલ્લાં 25 વર્ષથી કંઈ કરી શકી નથી. અહીં પેન કલ્ચર કે ફ્લોટીંગ નેટ દ્વારા માછલીઓના બીજ મૂકીને લાખો ટન માછલીઓ પેદા કરી શકાય છે. 50 લાખ બીજ પેદા કરનારને સરકાર માત્ર રૂ.50 હજારની જ સહાય આપે છે.
બંધો
ગુજરાતમાં એટલા બધા તળાવો અને 200 બંધો છે જ્યાં બારેમાસ અને શિયાળામાં માછલીઓ કૃત્રિમ રીતે ઉછેરીને મોટો વ્યવસ્ય થઈ શકે તેમ છે.
150 તળાવો
પહેલા 150 તળાવોમાં માછલીઓ પકડવામાં આવતી હતી. હવે તે વધીને 533 તળાવો નર્મદાના પાણી નાંખવાના કારણે થયા છે. 150 તળાવોનો વિસ્તાર 2.42 લાખ હેક્ટર હતો. સિંચાઈના તળાવો 5200 જીવંત છે. જેનો વિસ્તાર 65 હજાર હેક્ટર છે. જેમાં ઘણાંમાં નર્મદાનું તાજુ પાણી ઠાવવવામાં આવે છે. વળી સમુદ્રમાં મળતી નદીઓના 21 હજાર હેક્ટર મુખ પ્રદેશોનો છે.
નહેરો
800 કિલોમીટરની નર્મદા મુખ્ય નહેર અને બીજી નહેરો મળીને 3 હજાર કિલોમીટરની નહેરો કાયમ જીવંત છે. નહેરોમાં બારે માસ પણી પહેતું હોય છે. ત્યાં માછલીઓનું વિપુલ ઉત્પાદન થઈ શકે છે. પણ તે માટે કેઈઝ કલ્ચર વિકસાવવું પડે તેમ છે. બોક્સ બનાવીને તેમાં માછલીઓની બીજ મૂકીને મોટા પ્રમાણમાં માછલા પેદા કરી શકાય છે.
નદીમાં માછીમારી
ગુજરાતની 5 મુખ્ય બારમાસી નદી 1192 કિલોમીટર લાંબી છે. જેમાં વિપુર માત્રામાં માછલીઓ પેદા થઈ શકે તેમ છે. પણ ગુજરાત સરકારની ભારે બેદરકારીના કારણે તે બધી નદીઓમાં ઉદ્યોગો બેફામ પ્રદુષિત પાણી છોડે છે. તેથી માછલીઓ પેદા થઈ શકતી નથી. અમદાવાદ નીચેની સાબરમતીમાં નર્મદાનું પાણી હોવા છતાં ત્યાં માછલીઓ જીવી શકતા નથી. નર્મદા નહેરથી સાબરમતી રીવરફ્રંડમાં પણ એટલું પ્રદુષિત પાણી છે કે જ્યાં માછલીઓ જીવતી રહેતી નથી.
ભાંભરા પાણી
દરિયાઈ કાંઠા વિસ્તારમાં 3.76 લાખ હેક્ટર વિસ્તારમાં ભાંભરા પાણી છે. જ્યાં જીંગા અને માછલીઓ પેદા થઈ શકે તેમ છે. છતાં તે અંગે પૂરતું ધ્યાન આપવામાં આવતું નથી.
નજીવી સહાય
મત્સ્યોદ્યોગ ખાતા દ્વારા 2020 ડિસેમ્બરમાં 5 હજાર માછીમારોને રૂ.65.30 કરોડની સહાય ચુકવવામાં આવી છે. 1900 નાના બોટ ધારક માછીમારોને રૂ.1.49 કરોડની સહાય આપવામાં આવી છે.
બ્લુ રિવોલ્યુશન મોડેલ એક્વાકલ્ચર સિસ્ટમ
પરવેઝ ખાન બારાબંકીથી આઠ કિલોમીટર દૂર જહાંગીરાબાદ બ્લોકના મિશ્રીપુર ગામમાં એક એકરમાં 38 સિમેંટથી ટાંકામાં લગભગ 25 લાખ પેંગેસિયસ માછલીઓ અને લગભગ 2 લાખ પેંગેસિયસ માછલીના બીજ પેદા કરે છે. એક માછલી 9 લિટર પાણીમાં રાખવામાં આવે છે.
તેમના ફાર્મનું ભારત સરકાર દ્વારા નિરીક્ષણ કરવામાં આવ્યું હતું અને તેના આધારે બ્લુ રિવોલ્યુશન અંતર્ગત ‘રેસ્ક્યુલર એક્વાકલ્ચર સિસ્ટમ’ નામની યોજના પણ શરૂ કરવામાં આવી છે. સામાન્ય વર્ગના લાભાર્થીઓને 40 ટકા ગ્રાન્ટ આપવામાં આવે છે. અને નબળા વર્ગને 60 ટકા 50 લાખ રૂપિયાના પ્રોજેક્ટમાં આપવામાં આવે છે.
વર્ષ 2022 સુધીમાં, દેશમાં માછલીનું ઉત્પાદન બ્લુ ક્રાંતિ હેઠળ 15 મિલિયન ટન સુધી પહોંચવાનું છે. ભારત સરકાર દ્વારા દેશભરમાં ત્રણ હજાર કરોડથી બ્લુ ક્રાંતિ યોજના શરૂ કરવામાં આવી હતી. માછલીઓનાં બીજ કલકત્તાથી લાવવામાં આસારવારના આધારે સિમેન્ટ ટાંકીમાં ફરીથી ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે.
ભારતની માછલીઓ
સંયુક્ત રાષ્ટ્રની ફૂડ એન્ડ એગ્રિકલ્ચર ઓર્ગેનાઇઝેશન (એફએફઓ) ના જણાવ્યા મુજબ, 1947 પછી માછલીઓનું ઉત્પાદન દસગણા કરતા વધારે છે અને 1990 અને 2010 ની વચ્ચે બમણો થયું છે.
ભારતમાં દરિયાકાંઠાનો 8,129 કિલોમીટર (5,051 માઇલ), 3,827 માછીમારી ગામો અને 1,914 પરંપરાગત માછલી ઉતરાણ કેન્દ્રો છે.
કેન્દ્રીય મત્સ્યઉદ્યોગપ્રધાન ગિરીરાજ સિંઘ 2019માં કહ્યું કે કેન્દ્ર સરકાર 5 વર્ષમાં દેશમાં માછલી ઉત્પાદન અને તેના માટે જરૂરી માળખાકીય સુવિધાઓના વિકાસ માટે રૂ. 25,૦૦૦ કરોડનું રોકાણ કરશે.
દેશમાં મત્સ્યઉદ્યોગ ક્ષેત્ર 1.60 કરોડથી વધુ લોકોની આજીવિકાનું મુખ્ય સાધન છે. ગુજરાતમાં ઓછામાં ઓછા 15 લાખ કુટુંબોને માછલીઓ રોજગારી આપી શકે તેમ છે.
2017-18 દરમ્યાન, અંતરિયાળ પ્રદેશમાંથી 8.90 મિલિયન મેટ્રિક ટન અને દરિયાઇ ક્ષેત્રમાંથી 3.69 મેટ્રિક ટનનું માછલી ઉત્પાદન સાથે, 12.59 મિલિયન મેટ્રિક ટનનું કુલ માછલી ઉત્પાદન નોંધાયું હતું.
વર્ષ 2016-18ની તુલનામાં 2017-18 દરમિયાન માછલી ઉત્પાદનમાં સરેરાશ 10.14% (11.43 મિલિયન મેટ્રિક ટન) વધારો થયો છે. અંતરિયાળ માછીમારીમાં 14.05% વૃદ્ધિ થઈ છે.
ભારત હાલમાં માછલીનો ઉત્પાદક વિશ્વનો બીજો સૌથી મોટો દેશ છે. પશ્ચિમ બંગાળ પછી ગુજરાતનું માછલીઓનું ઉત્પાદન હોવું જોઈતું હતું. પણ તેમ કરવામાં રાજ્યની ભાજપ સરકાર 25 વર્ષમાં સદંતર નિષ્ફળ છે.
અંતર્દેશીય માછલી ઉત્પાદન 2017-18માં આંધ્રપ્રદેશમાં સૌથી વધુ. 34.50૦ લાખ ટન અંતરિયાળ માછલીઓનું ઉત્પાદન થાયું હતું.
31 જુલાઇ 2019 સુધી દરિયાકાંઠાના રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં રજિસ્ટર્ડ ફિશિંગ બોટ અને ક્રાફ્ટની કુલ સંખ્યા 2,69,047 છે.
વર્ષ 2017-18માં રૂ.45,106.90 કરોડની 13,77,243.70 ટન માછલીની નિકાસ કરવામાં આવી હતી.[:en]Gandhinagar, 26 December 2020
Out of 28 states, Gujarat has been pushed to the 15th position in trade or production of fish from lakes and dams. Gujarat produced barely 1.50 lakh tonnes of fish in 2019-20. Which produced 1 lakh tonnes of fish 10 years ago. The abundant waters of the Narmada have been released into lakes and dams for 10 years. According to him, fish production could actually increase to 5 lakh tonnes in 10 years.
This could not happen. In addition, industries in Gujarat discharge such polluted water into rivers, lakes and dams that cause millions of tons of fish to die. Gujarat loses 5 lakh tonnes of fish due to pollution. Although today at least 1.5 million tonnes of fish can be produced in Gujarat. Gujarat ranks number one in the production of marine fish in the country. It can also be number one in lakes, rivers and dams.
Apart from Gujarat, 40 lakh tonne is produced in Andhra Pradesh, 30 lakh 17 lakh tonne in West Bengal, 6.50 lakh tonne in Odisha, 7 lakh tonne in Bihar and 5 lakh tonne fish pond in Chhattisgarh.
The fisheries sector is the main source of livelihood for more than 16 million people in the country. The fish can provide employment to at least 1.5 million families in Gujarat.
Gujarat is powerful after West Bengal
India is currently the second largest fish producer in the world. Gujarat should have been a fish producer after West Bengal. But the BJP government of the state has failed miserably in 25 years. In 2017-18, 34.50 lakh tonnes of inland fish were produced in Andhra Pradesh.
Jawaharlal in water
Gujarat’s Fisheries Minister Jawahar Chavda is still making the logo of the fisheries department, water has been removed by hand. The monopoly of the reservoir is not given enough attention to increase the production of inland fish. Only 533 lakes have been monopolized. The product is obtained by stocking fish seeds.
Despite the abundance of water lakes and rivers in Gujarat, the BJP government in Gujarat has not been able to do anything for the last 25 years for freshwater fish in the country. Millions of tons of fish can be produced by planting fish seeds through pen culture or floating nets. The government provides assistance of only 50,000 rupees to 50 lakh fish seed growers.
200 fish in a dam
Gujarat has a lot of lakes and 200 dams where fish farming can be a big business in many months and winters. By not providing water to the farmers’ fields, the dam is filled with water from the Narmada canal.
150 lakes
The fish were first caught in 150 lakes. Now it has increased to 533 lakes due to Narmada water discharge. The area of 150 lakes was 2.42 lakh hectares. There are 5200 live irrigation ponds. Its area is 65 thousand hectares. Many of which have fresh water of Narmada. In addition, 21 thousand hectares of rivers meet the sea.
The canals
The 800 km long Narmada main canal and other canals with 3 thousand km long canals are alive forever. Twelve Masses are also worn in canals. There can be abundant production of fish. But it also requires the development of a Kesen culture. Large quantities of fish can be produced by making boxes and placing fish seeds in them.
River fishing
The 5 main perennial rivers of Gujarat are 1192 km long. In which abundant fish can be produced. But due to the gross negligence of the Gujarat government, industries are releasing polluted water in all those rivers. Therefore fish cannot be produced. Despite the waters of the Narmada, the fish cannot live in the Sabarmati in Ahmedabad. Water is poured from the Narmada canal into the Sabarmati riverfront, but there is so much polluted water that the fish do not survive.
Shallow water
The coastal area has 3.76 lakh hectares of shallow water. Where shrimp and fish can be reared. Yet this is not given enough attention.
Little help
The fisheries department has paid Rs 65.30 crore annually to 5,000 fishermen till December 2020. 1900 small boat owners have been provided assistance of Rs 14.4 crores.
Fish of India
According to the Food and Agriculture Organization of the United Nations (FFO), fish production has doubled since 1947 and doubled between 1990 and 2010. India has 8,129 km (5,051 mi) of beaches, 3,827 fishing villages and 1,914 traditional fish landing centers.
Fish production
Union Fisheries Minister Giriraj Singh said in 2019 that the central government had given Rs. 25,000 crores. During 2017-18, total fish production of 12.59 million metric tons was recorded, with 8.90 million metric tons from Hintland and 3.69 metric tons from coastal area.
Fish production increased by an average of 10.14% (11.43 million metric tons) during 2017-18 as compared to 2016-18. Inland fishing has increased by 14.05%.
As of 31 July 2019, the total number of fishing boats and crafts registered in the coastal states and union territories is 2,69,047.
In the year 2017-18, 13,77,243.70 tonnes of fish worth Rs 45,106.90 crore were exported.(translated from Gujarati)[:hn]गांधीनगर, 26 दिसंबर 2020
28 राज्यों में से, गुजरात को झीलों और बांधों से मछली के व्यापार या उत्पादन में 15 वें स्थान पर धकेल दिया गया है। गुजरात ने 2019-20 में मुश्किल से 1.50 लाख टन मछली का उत्पादन किया। जिसने 10 साल पहले 1 लाख टन मछली का उत्पादन किया था। नर्मदा के प्रचुर जल को 10 वर्षों के लिए झीलों और बांधों में छोड़ दिया गया है। उनके अनुसार, 10 वर्षों में मछली उत्पादन वास्तव में बढ़कर 5 लाख टन हो सकता है।
ऐसा नहीं हो सका। इसके अलावा, गुजरात में उद्योग नदियों, झीलों और बांधों में ऐसे प्रदूषित पानी का निर्वहन करते हैं जिससे लाखों टन मछलियाँ मर जाती हैं। गुजरात प्रदूषण के कारण 5 लाख टन मछली खो देता है। हालांकि आज गुजरात में कम से कम 15 लाख टन मछली का उत्पादन किया जा सकता है। देश में समुद्री मछली के उत्पादन में गुजरात नंबर एक पर है। यह झीलों, नदियों और बांधों में भी नंबर एक हो सकता है।
गुजरात के अलावा, आंध्र प्रदेश में 40 लाख टन, पश्चिम बंगाल में 30 लाख 17 लाख टन, ओडिशा में 6.50 लाख टन, बिहार में 7 लाख टन और छत्तीसगढ़ में 5 लाख टन मछली तालाब, नदीओ में उत्पादन होता है।
मछली पालन क्षेत्र देश में 1.60 करोड़ से अधिक लोगों की आजीविका का मुख्य स्रोत है। मछली गुजरात में कम से कम 1.5 मिलियन परिवारों को रोजगार प्रदान कर सकती है।
पश्चिम बंगाल के बाद गुजरात हो शकता
भारत वर्तमान में दुनिया का दूसरा सबसे बड़ा मछली उत्पादक है। गुजरात को पश्चिम बंगाल के बाद मछली उत्पादक होना चाहिए था। लेकिन राज्य की भाजपा सरकार 25 वर्षों में बुरी तरह विफल रही है। 2017-18 में आंध्र प्रदेश में 34.50 लाख टन अंतर्देशीय मछली का उत्पादन किया गया था।
पानी में जवाहरलाल
गुजरात के मत्स्य मंत्री जवाहर चावड़ा अभी भी मत्स्य विभाग का लोगो बना रहे हैं, हाथ से पानी निकल चूका है। अंतर्देशीय मत्स्य के उत्पादन को बढ़ाने के लिए जलाशय के एकाधिकार पर पर्याप्त ध्यान नहीं दिया जाता है। केवल 533 झीलों का एकाधिकार हुआ है। उत्पाद मछली के बीजों को स्टॉक करके प्राप्त किया जाता है।
गुजरात में पानी की झीलों और नदियों की प्रचुरता के बावजूद, गुजरात में भाजपा सरकार देश में मीठे पानी की मछली के लिए पिछले 25 वर्षों से कुछ भी नहीं कर पाई है। पेन संस्कृति या फ्लोटिंग नेट के माध्यम से मछली के बीज लगाकर लाखों टन मछली का उत्पादन किया जा सकता है। सरकार 50 लाख मछली बीज पैदा करने वालों को केवल 50,000 रुपये की सहायता प्रदान करती है।
200 बांध में मछली
गुजरात में बहुत सारी झीलें और 200 बांध हैं जहां कई महीनों और सर्दियों में मछली पालन एक बड़ा व्यवसाय हो सकता है। किसानो के खेत में पानी न देते हुंए, नर्मदा नहर से बांध पानी से भरा जाता है।
150 झीलें
मछलियों को पहली बार 150 झीलों में पकड़ा गया था। अब यह नर्मदा के पानी के निर्वहन के कारण बढ़कर 533 झीलों तक पहुंच गया है। 150 झीलों का क्षेत्रफल 2.42 लाख हेक्टेयर था। सिंचाई के तालाब 5200 जीवित हैं। इसका क्षेत्रफल 65 हजार हेक्टेयर है। जिनमें से कई में नर्मदा का ताजा पानी रखा गया है। इसके अलावा, 21 हजार हेक्टेयर नदियाँ समुद्र में मिलती हैं।
नहरों
800 किमी लंबी नर्मदा मुख्य नहर और 3 हजार किमी लंबी नहरों के साथ अन्य नहरें हमेशा के लिए जीवित हैं। बारह मास भी नहरों में पहने जाते हैं। मछली का प्रचुर उत्पादन हो सकता है। लेकिन इसमें एक केसेन संस्कृति के विकास की भी आवश्यकता है। बक्से बनाकर और उनमें मछली के बीज रखकर बड़ी मात्रा में मछली का उत्पादन किया जा सकता है।
नदी में मछली पकड़ना
गुजरात की 5 मुख्य बारहमासी नदियाँ 1192 किमी लंबी हैं। जिसमें प्रचुर मात्रा में मछली का उत्पादन किया जा सकता है। लेकिन गुजरात सरकार की घोर लापरवाही के कारण, उद्योग उन सभी नदियों में प्रदूषित पानी छोड़ रहे हैं। इसलिए मछली का उत्पादन नहीं किया जा सकता है। नर्मदा के पानी के बावजूद मछली अहमदाबाद के साबरमती में नहीं रह सकती। नर्मदा नहर से साबरमती रिवरफ्रंट में पानी डाला जाता है, मगर इतना प्रदूषित पानी है कि मछलियाँ नहीं बचतीं।
भाम्बरा पानी
तटीय क्षेत्र में 3.76 लाख हेक्टेयर उथला पानी है। जहां झींगा और मछली को पाला जा सकता है। फिर भी इस पर पर्याप्त ध्यान नहीं दिया जाता है।
तुच्छ सहायता
मत्स्य विभाग ने दिसंबर 2020 तक सालाना 5,000 मछुआरों को 65.30 करोड़ रुपये का भुगतान किया है। 1900 छोटे नाव मालिकों को 14.4 करोड़ रुपये की सहायता प्रदान की गई है।
भारत की मछली
संयुक्त राष्ट्र (एफएफओ) के खाद्य और कृषि संगठन के अनुसार, 1947 से मछली उत्पादन दोगुना हो गया है और 1990 और 2010 के बीच दोगुना हो गया है। भारत में 8,129 किमी (5,051 मील) समुद्र तट, 3,827 मछली पकड़ने के गांव और 1,914 पारंपरिक मछली लैंडिंग केंद्र हैं।
मछली उत्पादन
केंद्रीय मत्स्य मंत्री गिरिराज सिंह ने 2019 में कहा था कि केंद्र सरकार ने रु। 25,000 करोड़ का निवेश करेगी। 2017-18 के दौरान, 12.59 मिलियन मीट्रिक टन का कुल मछली उत्पादन दर्ज किया गया, जिसमें 8.90 मिलियन मीट्रिक टन हिंटलैंड से और 3.69 मीट्रिक टन तटीय क्षेत्र से था।
2016-18 की तुलना में 2017-18 के दौरान मछली उत्पादन में औसतन 10.14% (11.43 मिलियन मीट्रिक टन) की वृद्धि हुई। अंतर्देशीय मछली पकड़ने में 14.05% की वृद्धि हुई है।
31 जुलाई 2019 तक, तटीय राज्यों और केंद्र शासित प्रदेशों में पंजीकृत मछली पकड़ने वाली नौकाओं और शिल्प की कुल संख्या 2,69,047 है।
वर्ष 2017-18 में, 45,106.90 करोड़ रुपये की 13,77,243.70 टन मछली का निर्यात किया गया था।[:]
