[:gj]
ગાંધીનગર, 29 જાન્યુઆરી 2021
ગુજરાતના વન વિભાગ 110 સ્થળ પર ટીમરુ લે છે. 30 વેપારી તેની ખરીદી કરે છે. ઉનાળામાં ટીમરુના પાન તોડી રોજગારી મળે છે. આખા રાજ્યમાં 1.50 લાખ બોરી ટીમરુ પાન વર્ષે ભેગા થાય છે. જંગલ વિસ્તારમાં ઉનાળામાં ગરીબ લોકોને ભોજન માટે રોજગારી આપે છે. રૂપિયા 15 કરોડ મજૂરી ચૂકવાય છે. 2019માં વેપારીઓએ સરકારને રૂપિયા 40 કરોડની રોયલ્ટી ટીમરૂના પાનની આપી હતી. ગરીબો કરતાં સરકાર વધારે કમાઈ છે. લીલા પાન માટે 30થી 53 ઠેકેદારોને બીડી પત્તા અપાય છે.
ગુજરાતના બીડી પત્તા જંગલથી વીણીને આદિવાસી મહિલાઓ તે વન વિભાગને આપે છે. વન વિભાગ દ્વારા વેપારીઓ તેને શિવાજી બીડીના કારખાના જેવા 22 કારખાનાઓમાં પહોંચાડે છે.
વન વિભાગ
વન વિભાગના અધિકારીના જાણાવ્યા પ્રમાણે વન વિકાસ નિગમ દ્વારા આવા પાન ગુજરાતથી એકઠા કરીને તે વેપારીઓને વેચે છે જે સંભાજી બીડીના કારખાનામાં અને મધ્ય પ્રદેશ મોકલવામાં આવે છે. નિગમે હમણાં જ પંચમહાલના ટામરુના પાનની ગોધરામાં ટીમરુ પાનની હરાજી 22 જાન્યુઆરી 2021માં કરી હતી. હરાજી વહેલી પૂરી કરીને ભાજપના માનિતા વેપારીઓને ટેન્ડર આપી દેવાયા હોવાથી વેપારીઓએ હોબાળો કર્યો હતો. એમડીએ ભાગી જવું પડ્યું હતું.
સંભાજી બીડીનું નામ બદલી દેવાયું
તેના થોડા દિવસમાં જ બીડી પત્તા જ્યાં મોકલે છે. જેમાં મહિલાઓ વધું છે. તે સંભાજી બીડી બ્રાંડ સામે એનસીપીને વાંધો હતો. જે શિવાજી સાથે જોડાયેલું હોવાથી તેનો વિરોધ મહારાષ્ટ્રમાં થતો હતો. 1958થી સંભાજી નામથી બીડી ગુજરાતમાં પણ વેચાય છે. સબલે વાઘિરે એન્ડ કંપની 1932થી બીડી બનાવીને આપે છે. સંભાજી મહારાજના નામથી વેચાયેલી બીડી હવે સેબલ બિડી રાખવામાં આવ્યું છે. સંભાજી બીડીમાં 60 થી 70 હજાર લોકો કામ કરે છે. રાષ્ટ્રવાદી કોંગ્રેસ પાર્ટીના નેતા રોહિત પવારે કંપનીના આ પગલાંને સ્વાગત કર્યો છે. જોકે ભગવાનના નામથી બીડી, દારુ કે કોમર્સીયલ વસ્તુ વેચે છે, તેની સામે કોઈ વિરોધ નથી.
ભગવાનના નામના બ્રાંડની વસ્તુઓ વેચાય છે તેની સામે, વિશ્વ હિન્દુ પરિષદ, શિવસેના, કે ભારતના લોકોને કોઈ વાંધો નથી પણ શિવાજીના નામે બીડી વેંચે તેની સામે વાંધો રજૂ થયો હતો.
ટીમરૂના પાન જંગલમાં
ગુજરાતના પૂર્વ પટ્ટીના વિન્ધ્યાંચલની પર્વત માળાના જંગલો, ગીર જંગલમાં,રતનમહાલ, ડાંગ, પંચમહાલ, નર્મદાના જંગલ ટીમરૂના પાન થાય છે. જેના પાન બીડી બનાવવા વાપરવામાં આવે છે. સૂકા પાનને વાળીને તેમાં પીવાની દેશ તમાકુ ભરીને પીવામાં આવે છે.
જંગલ
છોટાઉદેપુરમાં વર્ષે રૂપિયા 1 કરોડના પાન આદિવાસી લોકો એકઠા કરે છે. 18.85 લાખ હેક્ટર ગુજરાતના વન છે. જેમાં 40 ટકા જંગલ , નવસારી, ભરૂચ, ડાંગ, વલસાડસુરત, નર્મદા, તાપી, છોટા ઉદેપુર, પંચમહાલ અને દાહોદ જિલ્લામાં છે. જ્યાં ટીમરુ જેવી વન પેદાશ મળે છે. ભેજવાળા પાનખર જંગલ કહે છે.
ટીમરૂના પાન પીળા, પીળા-રાતા રંગના હોય છે. જાડા અને વૃક્ષ હોય છે. ઝાડ 5થી 15 મીટર ઊંચા થાય છે. વિદેસમાં તેની ખેતી થાય છે. ગુજરાતમાં વન પેદાશ છે. વિશ્વમાં ચીનમાં સૌથી વધું 43 ટકા ટીમરુના પાન પેદા થાય છે. જાપાન અને અમેરિકા પાન પેદા કરે છે.
ટીમરૂના ફાયદા
પાનના અનેક ફાયદા થાય છે. ટીમરુ પાનથી મળ શુદ્ધી, હ્રદય, આંખ, રક્તચાપ, લોહી, રોગ પ્રતિકાર શક્તિ, કેન્સર, મીઠી પેશાબ સામે લડવા શરીરને તાકાત પૂરી પાડે છે. ટીમરુ આખો એક ઉદ્યોગ છે. ઝાડ મોટા હોય છે. ફળ આમળા જેવા લાલ, પીળા, નારંગી રંગના હોય છે. ફળ લોકો ખાય છે. ટીમરુ ગુજરાત, મધ્ય પ્રદેશ, ઉત્તર પ્રદેશ, મહારાષ્ટ્રમાં થાય છે. એપ્રિલ, મે મહિનામાં પાન મેળવાય છે. જે લાખો લોકોને રોજગારી આપે છે.
ભાવ
2018માં નર્મદા જિલ્લામાં 100 પૂળાના રૂપિયા 110 મળે છે. એક વ્યક્તિ 200થી 250 જૂડા બાંધે છે. જેને રોજના રૂ.200 મળી રહે છે.
મહીસાગર જિલ્લામાં 140 ગામના 12 હજાર આદિવાસી આ કામમાં રોકાયેલા છે. તેઓ ગયા વર્ષે 3.25 કરોડના પાન એકઠા કર્યા હતા. વન વિભાગ પરવાના આપે છે. વન વિભાગ વધારાનું બોનસ આપે છે. જેમાં વ્યાપક ભ્રષ્ટાચાર ઊંચું કમિશન લઈને થાય છે.
પ્લાસ્ટિકનો વિકલ્પ
ગુજરાતમાંથી પસાર થતી ટ્રેનમાં કે સ્ટેશનો પર પ્લાસ્ટિકના બદલે ટીમરુ પાનના પડીયાનો ઉપયોગ કરવા નક્કી કરાયું હતું. માત્ર અમદાવાદ રેલવે સ્ટેશન પર રોજ 10થી 12 હજાર પ્લાસ્ટિક પેકેટ ફેંકી દેવાય છે. આખા ગુજરાતમાં તે 10 ગણાં 1 લાખ આસપાસ પેકેટ થતા હોઈ શકે છે. જે બધા ફેંકી દેવામાં આવે છે.
નકલી બીડી
છત્રપતિ સંભાજી બ્રાંડની નકલી બીડી ગુજરાતમાં મોટા પ્રમાણમાં બને છે. અનેક વખત તેનો જથ્થો પકડાયો છે. ઉપરાંત, 30 છાપ બીડી, ચારભાઈ, હાથીછાપ, સંભાજી, નરેશ બીડી, લુંજ બીડી, મયુર સ્પેશ્યલ બીડી, ટેલિફોન બીડી જેવી 20 જાતની બીડી ગુજરાતમાં વેચાય છે. આ તમામ બ્રાંડની નકલી બીડી બને છે. તેમાં પાન ગુજરાતના ટીમરુના હોય છે.
બીડીથી નુકસાન
શિવાજી, સંભાજી, સેબલ બિડી જેવી બીડી પીનારા 30 કરોડ લોકોને આરોગ્ય પાછળ પારાવાર નુકસાન થાય છે. બીડીથી દેશને એક વર્ષમાં રૂપિયા 80 હજાર કરોડનું નુકસાન થાય છે. જે દેશના આરોગયના કૂલ નુકસાનના 2 ટકા છે. ટોબેકો જર્નલમાં પ્રકાશિત થયેલી વિગતો મૂજબ બીડી પીનારા 15 વર્ષથી વધુ વયના લોકોની સંખ્યા 7.2 કરોડ છે. ભારતમાં 5માંથી 1 કુટુંબ આ ખર્ચ કરી રહ્યું છે. તંબાકુ પિવાથી શરીરને થતાં નુકસાનની આ ગણતરી છે. દેશમાં 15 કરોડ લોકો ગરીબ છે. માંદગી અને મૃત્યુ થાય છે તેમાં તમાકુ એટલું જ જવાબદાર છે. વિશ્વમાં 55 લાખ લોકો તમાકુ ખાવા-પિવાથી મોતને ભેટે છે. કેન્સર દર્દીમાં 40 ટકા તમાકુ ખાય છે.
તમાકુ નિકોટીન નામના ઝેરી તત્વના કારણે હળવો નશો કે કીક આપે છે. જેમાં 4 હજાર પ્રકારના કેમિકલમાંથી 200 ઝેરી છે. બીડી પણ સિગારેટ જેટલી જ હાનિકારક છે.
ગુજરાતના હિજરતી આદિવાસી મજૂરો બીડીના જંગલી પત્તા એકઠા કરીને ગુજરાન ચલાવે છે
આરોગ્ય
બીડી પીવાથી નપુંસકતા, કેન્સર, હ્રદય રોગ, ફેફસા, અંધત્વ, લકવો, ટી.બી. શરીરની નબળાઈ જેવા રોગ થાય છે. વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થાના અંદાજ પ્રમાણે 2030 સુધીમાં વિશ્વમાં 10 કરોડ લોકો વર્ષે મોતને ભેટતા હશે.
પાન ખાવાના શોખિનોએ ગુજરાતમાં કાથાના વૃક્ષોના જંગલો સાફ કરવા મદદ કરી
ઇતિહાસ
ભારતમાં 300 વર્ષથી બીડી પિવાય છે. એક પણ દેશ ધુમ્રપાન રહીત થયો નથી. ભારતમાં તો બીડીનો વપરાશ વધે છે. બીડી પર પ્રતિબંધ માટે જહાંગીર રાજા સફળ હતા. ભારતમાં તમાકુની ખેતી વિશ્વમાં ત્રીજા નંબર પર છે. ગુજરાતના 200 રાજાઓ હુક્કામાં તમાકું પિતા હતા. તેની પ્રજાને રવાડે ચઢાવી હતી. 15 વર્ષથી ગુજરાતમાં હુક્કાબાર છે. મધ્ય પ્રદેશમાં ટીમરુ પાન પર તમાકુ બીડીની શરૂઆત થઈ હતી.[:en]
Gandhinagar, 29 January 2021
The forest department of Gujarat collects tendu leaves at 110 places. 30 traders-contractors buy BIDI-tendu leaves. In summer, they get employment in the forest by plucking the leaves of Timru-Tendu. 1.50 lakh sacks of Timru leaves are collected every year in the entire state. The forest area gives work to the poor in summer. Wages of Rs 15 crore were paid. In 2019, traders paid Rs 40 crore in royalties to the government. The government earns more than the poor.
BIDI leaves of Gujarat are woven from the forest and given to the forest department by tribal women. Through the Forest Department, traders distribute it to 22 factories like Shivaji Bidi Factory.
Forest Division
According to a Forest Department official, the Forest Development Corporation collects such leaves from Gujarat and sells them to traders who are sent to Sambhaji BIDI factory and Madhya Pradesh. The corporation had auctioned the leaves of Timru in Godhra of Panchmahal on January 22, 2021. The traders were annoyed as tenders were given to BJP traders after the auction was completed early. Merchants protested. There are more tribal women in collecting BIDI leave.
Sambhaji changed the name
NCP objected to the naming of Sambhaji BIDI brand. Which was opposed in Maharashtra because it was associated with Shivaji. BIDI is also sold in Gujarat under the name of Sambhaji since 1958. Sable Wagshire & Co. has been providing BIDIs since 1932. The BIDI sold in the name of Sambhaji will now be called sable Bidi. Sambhaji BIDI employs 60 to 70 thousand people. Nationalist Congress Party leader Rohit Pawar has welcomed the company’s move. However, these leaders have no objection to selling Bidi, liquor or commercial goods in the name of God.
The Vishwa Hindu Parishad, Shiv Sena, or the people of India have no objection to the sale of branded items in the name of God, but objection was raised to the sale of Bidi in the name of Shivaji.
In the forest of Timru leaves
In the belt of the eastern part of Gujarat, in the forests of the mountain range of Vindhyanchal, in the forests of Gir, Ratanmahal, Dang, Panchmahal, in the forests of Narmada, there are leaves of Timru. Whose leaves are used to make Bidi. Dried leaves are folded and drunk with tobacco.
Forest
In Chhotaudepur, tribal people deposit Rs 1 crore in a year. 18.85 lakh hectares are forests of Gujarat. Of which 40 per cent are Jungle, Navsari, Bharuch, Dang, Valsadsurat, Narmada, Tapi, Chhota Udepur, Panchmahal and Dahod districts. Where forest products like Timru are found.
Timru leaves are yellow, yellow-red in color. Dense trees are 5 to 15 meters high. It is cultivated abroad. There are forest products in Gujarat. China is the world’s largest producer at 43 percent. Japan and America produce leaves.
Benefits of leopard
There are many benefits to using leaves. Timru leaves cleanse the stool, provide strength to fight heart, eye, blood pressure, blood, immunity, cancer, and sweet urine. Timru is an entire industry. The trees are big. The fruits are red, yellow, orange like gooseberry. People eat fruits. Occurs in Gujarat, Madhya Pradesh, Uttar Pradesh, Maharashtra. The leaves are obtained in April, May. Which employs millions of people.
Price
In 2020, Rs 110 is available for 100 bundles in Narmada district. One person makes 200 to 250 pairs. Who get Rs. 200 daily.
12 thousand tribals from 140 villages of Mahisagar district are engaged in this work. He collected 3.25 crore leaves last year. The Forest Department issues the license. The Forest Department offers an additional bonus. In which there is widespread corruption from commission.
An alternative to plastic
It was decided to use Timru leaf pad instead of plastic in trains or stations passing through Gujarat. 10 to 12 thousand plastic packets are thrown every day at Ahmedabad railway station alone. Across Gujarat, it could be around 10 times around 1 lakh packets. Which is thrown to all.
Fake BIDI
Fake BIDIs of Chhatrapati Sambhaji brand are widely made in Gujarat. Many times its quantity has been confiscated. Apart from this, 20 varieties of BIDI like 30 splash BIDI, Charbhai, Hathichhap, Sambhaji, Naresh BIDI, Lounge BIDI, Peacock Special BIDI, Telephone BIDI are sold in Gujarat. Many people also make fake BIDIs of all these brands. The leaves of fake Bidi belong to Timru of Gujarat.
Damage from BIDI
300 million people who drink Bidi like Shivaji, Sambhaji, Sable Bidi are seriously affected behind health, the health loss due to Bidi in the country is Rs 80,000 crore. Which is 2 percent of the total health damage of the country. According to the Tobacco Journal, 72 million people drink Bidi by the age of 15. 1 in 5 families in India is spending it. This is a calculation of the damage done to the body by smoking. 150 million people in the country are poor. Tobacco is equally responsible for illness and death. Worldwide, 40 percent of cancer patients use tobacco.
Tobacco gives a mild intoxication or kick due to a poison called nicotine. Of the 4,000 types of chemicals, 200 are toxic. BIDI is just as harmful as cigarettes.
Health
Impotence from drinking BIDI, cancer , Can cause heart disease, lung, blindness, paralysis, TB. Diseases like weakness of the body start happening. The World Health Organization estimates that 100 million people worldwide will die each year by 2030.
History
BIDI has been drunk in India for 300 years. The country is not without smoke. In India, the consumption of BIDI is increasing. 200 kings of Gujarat used to smoke in hookah. His people were devastated. Later, people have started getting addicted to VD. Hookah bar has been running in Gujarat for 15 years. Tobacco BIDI was introduced on Timru Pan in Madhya Pradesh.[:hn]
गांधीनगर, 29 जनवरी 2021
गुजरात का वन विभाग 110 स्थानों पर तेंदू के पत्ते लीये जाता है। 30 व्यापारी- ठेकेदार बीडी – तेंदू पत्ते खरीदते हैं। गर्मियों में, टिमरू-तेंदू की पत्तियों को तोड़कर जंगल में रोजगार प्राप्त करतें है। पूरे राज्य में हर साल 1.50 लाख बोरी टिमरू के पत्ते एकत्र किए जाते हैं। वन क्षेत्र गर्मियों में गरीबों को काम देता है। 15 करोड़ रुपये मजदूरी का भुगतान किया था। 2019 में, व्यापारियों ने सरकार को रॉयल्टी में 40 करोड़ रुपये का भुगतान किया। सरकार गरीबों से ज्यादा कमाती है।
गुजरात के बीडी पत्ते जंगल से बुने जाते हैं और आदिवासी महिलाओं द्वारा वन विभाग को दिए जाते हैं। वन विभाग के माध्यम से व्यापारी इसे शिवाजी बीड़ी कारखाने की तरह 22 कारखानों में वितरित करते हैं।
वन मंडल
वन विभाग के एक अधिकारी के अनुसार, वन विकास निगम गुजरात से ऐसी पत्तियों को इकट्ठा करता है और उन्हें उन व्यापारियों को बेचता है जिन्हें संभाजी बीडी कारखाने और मध्य प्रदेश भेजा जाता है। निगम ने 22 जनवरी 2021 को पंचमहल के गोधरा में टिमरू के पत्तों की नीलामी की थी। व्यापारियों को नाराज किया गया था, क्योंकि नीलामी को जल्दी पूरा करने के बाद भाजपा के व्यापारियों को निविदाएं दी गई थीं। व्यापारियों ने विरोध किया और निगम के एमडीए को भागना पड़ा। बीडी पता ईकठा करने में आदिवासी महिलाएं ज्यादा हैं।
संभाजी बीडी का नाम बदल दिया
संभाजी बीडी ब्रांड के नाम रखे ने पर खिलाफ एनसीपी ने आपत्ति जताई। जिसका महाराष्ट्र में विरोध हुआ क्योंकि यह शिवाजी के साथ जुड़ा हुआ था। 1958 से संभाजी के नाम से गुजरात में बीडी की बिक्री भी की जाती है। सेबल वैगशायर एंड कंपनी 1932 से बीडी प्रदान कर रही है। संभाजी के नाम पर बिकने वाली बीड़ी को अब सेबल बीड़ी कहा जायेगा। संभाजी बीडी 60 से 70 हजार लोगों को रोजगार देते हैं। राष्ट्रवादी कांग्रेस पार्टी के नेता रोहित पवार ने कंपनी के इस कदम का स्वागत किया है। हालांकि भगवान के नाम पर बीड़ी, शराब या व्यावसायिक वस्तुएं बेचना, इसके खिलाफ कोई आपत्ति ईन नेताओ को नहीं है।
विश्व हिंदू परिषद, शिवसेना, या भारत के लोगों को भगवान के नाम पर ब्रांडेड वस्तुओं की बिक्री पर कोई आपत्ति नहीं है, लेकिन शिवाजी के नाम पर बीड़ी बेचने पर आपत्ति जताई गई।
टिमरू के पत्ते के जंगल में
गुजरात के पूर्वी ईलाके की पट्टी में विंध्यांचल की पर्वत श्रृंखला के जंगल, गिर के जंगल, रतनमहल, डांग, पंचमहल में, नर्मदा के जंगल टिमरू के पत्ते हैं। जिसकी पत्तियों का उपयोग बीडी बनाने के लिए किया जाता है। सूखे पत्तों को तह करके तम्बाकू के साथ पिया जाता है।
वन
छोटाउदेपुर में, आदिवासी लोग एक वर्ष में 1 करोड़ रुपये जमा करते हैं। 18.85 लाख हेक्टेयर गुजरात के जंगल हैं। जिनमें से 40 फीसदी जंगल, नवसारी, भरूच, डांग, वलसाडसूरत, नर्मदा, तापी, छोटा उदेपुर, पंचमहल और दाहोद जिले हैं। जहां टिमरू जैसे वन उत्पाद पाए जाते हैं।
टिमरू के पत्ते पीले, पीले-लाल रंग के होते हैं। घने पेड़ 5 से 15 मीटर ऊंचे होते हैं। विदेशों में इसकी खेती की जाती है। गुजरात में वन उत्पाद हैं। चीन 43 प्रतिशत पर दुनिया का सबसे बड़ा उत्पादक है। जापान और अमेरिका पत्तियों का उत्पादन करते हैं।
तेंदू के लाभ
पत्तियों का उपयोग करने के कई फायदे हैं। टिमरू के पत्ते मल को साफ करते हैं, दिल, आँख, रक्तचाप, रक्त, प्रतिरक्षा, कैंसर, मीठे मूत्र से लड़ने की शक्ति प्रदान करते हैं। टिमरू एक पूरी इंडस्ट्री है। पेड़ बड़े हैं। फल आंवले की तरह लाल, पीले, नारंगी रंग के होते हैं। फल लोग खाते हैं। गुजरात, मध्य प्रदेश, उत्तर प्रदेश, महाराष्ट्र में होता है। पत्तियां अप्रैल, मई में प्राप्त की जाती हैं। जो लाखों लोगों को रोजगार देता है।
कीमत
2020 में, नर्मदा जिले में 100 बंडलों के लिए 110 रुपये उपलब्ध हैं। एक व्यक्ति 200 से 250 जुडा बनाता है। जिन्हें रोजाना 200 रुपये मिलते हैं।
महिसागर जिले के 140 गाँवों के 12 हजार आदिवासी इस काम में लगे हुए हैं। उन्होंने पिछले साल 3.25 करोड़ पत्ते एकत्र किए। वन विभाग लाइसेंस जारी करता है। वन विभाग एक अतिरिक्त बोनस प्रदान करता है। जिसमें कमीशन से व्यापक भ्रष्टाचार होता है।
प्लास्टिक का एक विकल्प
गुजरात से गुजरने वाली ट्रेनों या स्टेशनों में प्लास्टिक के बजाय टिमरू पत्ती पैड का उपयोग करने का निर्णय लिया गया। अकेले अहमदाबाद रेलवे स्टेशन पर हर दिन 10 से 12 हजार प्लास्टिक के पैकेट फेंके जाते हैं। पूरे गुजरात में, यह 1 लाख पैकेट के आसपास 10 गुना हो सकता है। जिसे सभी को फेंक दिया जाता है।
नकली बी.डी.
छत्रपति संभाजी ब्रांड के नकली बीडी गुजरात में व्यापक रूप से बनाए जाते हैं। कई बार इसकी मात्रा जब्त की गई है। इसके अलावा, बीडी की 20 किस्में जैसे 30 छप बीडी, चारभाई, हाथीछाप, संभाजी, नरेश बीडी, लंज बीडी, मयूर स्पेशल बीडी, टेलीफोन बीडी गुजरात में बेची जाते हैं। ये सभी ब्रांड की नकली बीडी भी कंई लोग बनते हैं। नकली बीडी के पत्ते गुजरात के टिमरू के होते हैं।
बीडी से नुकसान
शिवाजी, संभाजी, सेबल बीड़ी जैसे बीड़ी पीने वाले 300 मिलियन लोग स्वास्थ्य के पीछे गंभीर रूप से प्रभावित हैं, देश में बीडी की कारन स्वास्थ्य नुकान 80,000 करोड़ रुपये है। जो देश की कुल स्वास्थ्य क्षति का 2 प्रतिशत है। टोबेको जर्नल के अनुसार, 15 साल की उम्र में 72 मिलियन लोग बीड़ी पीते हैं। भारत में 5 में से 1 परिवार यह खर्च कर रहा है। यह धूम्रपान से शरीर को हुए नुकसान की गणना है। देश में 150 मिलियन लोग गरीब हैं। तंबाकू बीमारी और मृत्यु के लिए समान रूप से जिम्मेदार है। दुनिया भर में 40 प्रतिशत कैंसर रोगी तम्बाकू का सेवन करते हैं।
तम्बाकू निकोटिन नामक विष के कारण हल्का नशा या किक देता है। 4,000 प्रकार के रसायनों में से 200 विषाक्त हैं। बीडी सिगरेट की तरह ही हानिकारक है।
स्वास्थ्य
बीडी पीने से नपुंसकता, कैंसर, हृदय रोग, फेफड़े, अंधापन, लकवा, टीबी हो सकता है। शरीर की कमजोरी जैसी बीमारियाँ होने लगती हैं। विश्व स्वास्थ्य संगठन का अनुमान है कि प्रत्येक वर्ष 2030 तक दुनिया भर में 100 मिलियन लोगों की मृत्यु होगी।
इतिहास
बीडी भारत में 300 वर्षों से नशे में है। देश धुंआ रहित नहीं हुआ है। भारत में, बीडी की खपत बढ़ रही है। गुजरात के 200 राजा हुक्के में तंबाकू पिते थे। उनके लोगों को तबाह कर दिया गया था। बाद में वीडी से लोग नशा करने लगे है। गुजरात में 15 साल से हुक्का बार चल रहा है। मध्यप्रदेश के टिमरू पान पर तम्बाकू बीडी की शुरुआत की गई थी।[:]
