12 લાખ સૈનિકો : સૈનિકો કરતાં સૈન્ય અધિકારીઓ વધુ વિકલાંગ બને છે

29 માર્ચ 2023

CAG એ તેના રિપોર્ટમાં 12 લાખ સૈનિકો અને અધિકારીઓમાંથી મોટી સંખ્યામાં નિવૃત્ત સૈન્ય અધિકારીઓ દ્વારા અપંગતા પેન્શન ઉપાડવા પર સવાલ ઉઠાવ્યા છે. CAGએ કહ્યું છે કે સેના અધિકારીઓની નિવૃત્તિ પર ડિસેબિલિટી પેન્શન ઉપાડવાની સરેરાશ સામાન્ય કરતાં વધુ છે. કેગનો રિપોર્ટ સંસદમાં રજૂ કરવામાં આવ્યો છે.

CAG એ આર્મી હેડક્વાર્ટરને પણ આની પાછળનું કારણ જાણવા કહ્યું છે.
દર વર્ષે નિવૃત્ત થનારા આર્મી ઓફિસરોમાંથી 30થી 40 ટકાને ડિસેબિલિટી પેન્શન મળે છે. પરંતુ જવાનોના મામલામાં આ આંકડો 15 થી 18 ટકા સુધી સીમિત છે. એટલું જ નહીં, નિવૃત્તિ પછી વિકલાંગતા પેન્શન મેળવતા અધિકારીઓમાં 44 થી 58 ટકા હિસ્સો એકલા તબીબી અધિકારીઓ (મુખ્યત્વે ડોકટરો) છે. કોમ્પ્ટ્રોલર એન્ડ ઓડિટર જનરલ (CAG) એ આ આંકડા દર્શાવતા તેના તાજેતરના અહેવાલમાં સંરક્ષણ મંત્રાલય અને આર્મી હેડક્વાર્ટરને આનું કારણ જાણવા કહ્યું છે. કેગનો રિપોર્ટ સંસદમાં રજૂ કરવામાં આવ્યો છે.

CAGએ રક્ષા મંત્રાલય, આર્મી હેડક્વાર્ટરને એલર્ટ કર્યા છે

CAG એ રક્ષા મંત્રાલય અને આર્મી હેડક્વાર્ટરને આટલી મોટી સંખ્યામાં અધિકારીઓ, ખાસ કરીને મેડિકલ ઓફિસરોને નિવૃત્તિ પછી ડિસેબિલિટી પેન્શન મેળવવા પાછળનું કારણ શું છે તે જાણવા કહ્યું છે. રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, ‘નિવૃત્તિ પછી 22 ટકા અધિકારીઓ અને વિકલાંગતા પેન્શન લેનારા અધિકારીઓની શ્રેણીથી નીચેના કર્મચારીઓના 13 ટકા લોકોને જીવનશૈલીના રોગો જેમ કે હાઇપરટેન્શન, ટાઇપ-2 ડાયાબિટીસ વગેરેના આધારે લાભ આપવામાં આવે છે.’ CAG એ કહ્યું, “સંરક્ષણ દળોમાં જીવનશૈલી સંબંધિત રોગો સહિત વિકલાંગતાના મુખ્ય કારણોના યોગ્ય પૃથ્થકરણ માટે મંત્રાલય તમામ જરૂરી માહિતીનો સંપૂર્ણ ડેટાબેઝ બનાવી શકે છે જેથી જો જરૂરી હોય તો સંભવિત સુધારાત્મક પગલાં લઈ શકાય.”

આંકડાઓ બતાવીને કેગે તપાસના આદેશ આપ્યા

2015-16 થી 2019-20 સુધીના રેકોર્ડની તપાસ કર્યા પછી, CAG એ જણાવ્યું હતું કે કુલ 6,388 નિવૃત્ત અધિકારીઓમાંથી, 2,446 અધિકારીઓને વિકલાંગતા પેન્શન માટે હકદાર ગણવામાં આવ્યા હતા. આ સમયગાળા દરમિયાન ઓફિસર રેન્ક (PBORs) થી નીચેના કુલ 2.98 લાખ કર્મચારીઓ નિવૃત્ત થયા. વિકલાંગતા પેન્શન માત્ર 48,311 કર્મચારીઓ માટે મંજૂર કરવામાં આવ્યું હતું. બીજી તરફ, 683 નિવૃત્ત તબીબી અધિકારીઓમાંથી 345 માટે આ પેન્શન પસાર કરવામાં આવ્યું હતું. આના આધારે, CAG એ સંરક્ષણ મંત્રાલયને પૂછ્યું છે કે શું તેણે ક્યારેય એ જાણવાનો પ્રયાસ કર્યો છે કે આટલી મોટી સંખ્યામાં વિકલાંગ નિવૃત્ત અધિકારીઓના દાવા કેવી રીતે સ્વીકારવામાં આવે છે અને શું તેણે આ મુદ્દાને ઉકેલવાનો કોઈ રસ્તો શોધી કાઢ્યો છે.

વિકલાંગતા પ્રમાણપત્રમાં ભૂલ?
ઊંચાઈએ ડ્યુટી કરતી વખતે ઘણા સૈનિકો ઘાયલ થાય છે અને તેમને ઘણા તણાવમાંથી પસાર થવું પડે છે. એ પણ સાચું છે કે જેઓ નિયમિતપણે વિદ્રોહીઓ સામેના ઓપરેશનનો ભાગ છે અને જેઓ તેમના પરિવારથી દૂર દૂરના વિસ્તારોમાં પોસ્ટેડ છે, તેમને વિવિધ શારીરિક અને માનસિક સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડે છે. પરંતુ આર્મી હેડક્વાર્ટરે વર્ષ 2019માં સ્વીકાર્યું હતું કે કેટલાક લોકો ડિસેબિલિટી પેન્શનની જોગવાઈઓનો દુરુપયોગ કરી રહ્યા છે. કેટલાક ઉચ્ચ અધિકારીઓ વધુ પેન્શન મેળવવા માટે નિવૃત્તિના થોડા દિવસો પછી અપંગતાનું પ્રમાણપત્ર પણ મેળવે છે. એક વરિષ્ઠ અધિકારીએ કહ્યું, ‘વિકલાંગતા પ્રમાણપત્ર પર સરેરાશ 20 થી 50 ટકા વધુ પેન્શન મળે છે. કેટલાક લોકો દ્વારા વિકલાંગતા પેન્શનની સિસ્ટમનો દુરુપયોગ રોકવા માટે, યોગ્ય આકારણી અને યોગ્ય ઉકેલ શોધવો પડશે.

7મા પગારપંચ પર પણ સવાલ ઉઠ્યા છે
જો કે, મોટાભાગના વિકલાંગતા પ્રમાણપત્રો સાચા છે, તેથી તેની અસર થવી જોઈએ નહીં. નોંધ કરો કે 7મા પગાર પંચે વિકલાંગતા પેન્શન માટેના દાવાઓમાં, ખાસ કરીને વરિષ્ઠ રેન્કમાં મોટા ઉછાળા પર પણ પ્રશ્ન ઉઠાવ્યો હતો. પરંતુ કેટલાક નિવૃત્ત સૈન્ય અધિકારીઓએ કેગના અહેવાલની ટીકા કરી છે. તેમનું કહેવું છે કે કેગ બિનજરૂરી રીતે આંગળી ચીંધે છે. એક નિવૃત્ત અધિકારીએ કહ્યું, “અધિકારીઓ તેમના પાંચમા દાયકામાં નિવૃત્ત થાય છે, જ્યારે સૈનિકો તેમના ત્રીસના દાયકામાં. તે સ્પષ્ટ છે કે જવાનો કરતાં મોટી ઉંમરના હોવાને કારણે અધિકારીઓ પણ વધુ સમસ્યાઓનો ભોગ બનશે. જવાનો કરતાં વધુ સમય ડ્યુટી પર રહેવાને કારણે તેમના ઈજાગ્રસ્ત થવાની અને સ્ટ્રેસમાંથી પસાર થવાની શક્યતાઓ પણ વધી જાય છે. ભારતીય સેનામાં કુલ 12 લાખ સૈનિકો અને અધિકારીઓ છે.