ગાંધીઆશ્રમ વગર જ અમદાવાદને હેરીટેજ જાહેર કરાયું અને હવે ગાંધીજી કેમ યાદ આવ્યા?

ગાર્ગી રાવલ

અમદાવાદ, તા.23

ગાંધી આશ્રમ એ યુનેસ્કો હેરિટેજ સાઇટ તરીકે વર્ગીકૃત થયેલ અમદાવાદનો ભાગ નથી. જ્યારે અમદાવાદ માટે હેરિટેજ ડોઝીયર તૈયાર કરવામાં આવ્યું ત્યારે ગાંધી આશ્રમને બાકાત રાખવામાં આવ્યો હતો. ગાંધી આશ્રમનો સમાવેશ કર્યા વગર હેરિટેજ સિટી તરીકે અમદાવાદની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી. આશ્રમને 100 વર્ષ પૂરા થયા છતાં તેને સ્મારક તરીકે હજું પુરાતત્વ વિભાગ દ્વારા જાહેર કરાયું નથી. આશ્રમના 100 વર્ષ થયા હોવા છતાં આશ્રમની મિલકતો સાથે ચેડા કરનારાઓ સામે કોઈ પગલાં લેવાયા નથી. પણ હવે આશ્રમને અચાનક વિકસાવવામાં આવી રહ્યો છે.

અમદાવાદના સાબરમતી ગાંધી આશ્રમના રહેવાસીઓમાં રોષ અને ડર ફેલાયો છે, કારણ કે તે પરિસરને ‘વિકસિત’ કરવાની યોજના છે, જે મહાત્મા ગાંધીએ તેમના જીવનના 12 વર્ષો વિતાવ્યા તે સ્થળની પ્રકૃતિને બદલી શકે છે. 1917 માં ગાંધી દ્વારા શરૂ કરવામાં આવેલા આશ્રમમાં 200 થી વધુ પરિવારો વસેલા છે.  તેઓ કોઈપણ ફેરફારોનો વિરોધ કરી રહ્યા છે.

પ્રવાસ વિભાગ મુખ્ય વિલન

ગુજરાત પર્યટન વિભાગના પર્યટન સચિવ મમતા વર્માએ જણાવ્યું હતું કે આ પ્રોજેક્ટ વિભાગ દ્વારા હાથ ધરવામાં આવશે, જોકે તેમાં શું સામેલ થશે અથવા ખર્ચ શું છે તે અંગે તેમને કોઈ ખ્યાલ નથી.  સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર આ પ્રોજેક્ટ 2 ઓક્ટોબર, 2020 સુધીમાં પૂર્ણ થવાની સંભાવના છે.

અમે નહીં ખસીએ

એક રહેવાસી શૈલેષ રાઠોડે જણાવ્યું હતું કે, “અમે ક્યાંય જઈ રહ્યા નથી અને અહીં રહીશું.  અમને ખાલી કરાવવાની યોજના વિશે જાણવા મળ્યું છે.  હું સરકારને યાદ અપાવીશ કે ગાંધીજી અહીં હતા ત્યારે અમારા દાદા સહિત પરિવારો અહીં હતા. વંશજો ત્યારથી ત્યાં જ રહેતા હતા. અમને એ પણ ખબર પડી કે રહેવાસીઓના નામે એક સંદેશો ફેલાવવા માં આવી રહ્યો છે કે આપણામાંના લગભગ 70% લોકો બહાર નીકળવા માટે તૈયાર છે. પરંતુ અમે નથી જવાના તેથી, તમામ 200 ઘરના લોકોએ સોગંદનામાં પર સહી કરી છે. ખાદી વણાવીએ છીએ, ચરખા કાંતીએ છીએ, ગાંધીજીએ જે ઉપદેશ આપ્યો છે તે અમે અનુસરી રહ્યા છીએ અને હવે અચાનક જ, સરકાર અમને મોટી અને વધુ જગ્યાએ સ્થળાંતર કરવાનું કહે છે. તેઓ અમને કહેતા નથી કે તેઓ આ સ્થાન સાથે શું કરવા માગે છે. ”

સરકાર સામેલ થશે

સાબરમતી આશ્રમ પ્રિઝર્વેશન એન્ડ મેમોરિયલ ટ્રસ્ટના ટ્રસ્ટીઓમાંના એક કાર્તિકે સારાભાઇ કહે છે કે “આ જગ્યાને તેના મૂળ રૂપમાં પરત લાવવાની યોજના છે. જોકે સરકાર તેમાં સામેલ થશે, અમે આશ્રમના ‘સરકારીકરણ’ ને મંજૂરી આપી શું નહીં. સ્થળની નૈતિકતા અંગે કોઈ સમાધાન કરવામાં આવશે નહીં.”

જેવો હતો એવો જ આશ્રમ બનાવીશું

સારાભાઇએ જણાવ્યું હતું કે અસલ બિલ્ડિંગ્સ તે જ રાખવામાં આવશે અને તેમાં કોઇ ફેરફાર કરવામાં આવશે નહીં.  કેટલીક વધારાની સુવિધાઓ આવશે, જેમાં પાર્કિંગની જગ્યા પણ શામેલ છે.  “હાલમાં આખા આશ્રમમાંથી માત્ર 10%  ભાગમાં મુલાકાત લેવામાં આવી રહી છે.  હવે, સ્થાયીકરણ શરૂ થયું ત્યારે જેવું હતું તેવું સ્થળ બનાવવાની યોજના છે, અને આખો પ્રોજેક્ટ 32 એકરમાં બનાવવામાં આવશે. વિવિધ ટ્રસ્ટ સાથે વાતચીત કરવામાં આવશે જેઓ આશ્રમની પ્રવૃત્તિઓમાં ભાગ લેતા નથી, કોઈ અલગ સ્થળે જવામાં આવશે.  “માસ્ટર પ્લાન હજી વિકસિત થવાનો બાકી છે અને સરકાર આખા પ્રોજેક્ટમાં સહાયક બનશે. પ્રોજેક્ટની કિંમત હજી જાણીતી નથી.” તેનો મતલબ કે આશ્રમની મિલકતોમાં ચેડા થયા છે.

સારાભાઇ કહે છે કે 2009 થી, ત્રણ જુદી જુદી યોજનાઓ વિકસિત કરવામાં આવી હતી – બી.વી. દોશી, યતિન્દ્ર ઓઝા અને સીઈપીટી યુનિવર્સિટીએ ભાગોને એકીકૃત કરવાનું કામ કર્યું હતું. સાબરમતી રિવરફ્રન્ટ પર કામ કરનાર આર્કિટેક્ટ બિમલ પટેલ ‘પુનર્વિકાસ’ પર કામ કરી રહ્યો છે.

સુદર્શન બદલાયા

“ટ્રસ્ટ પોતે જ એક બચાવ ટ્રસ્ટ છે, અમે બચાવ પર કામ કરી રહ્યા છીએ અને તેને આ રીતે જાળવવું જોઈએ.  તેમાં અન્ય કોઈ વિકાસ ન થવો જોઈએ.  આપણે ગાંધીજીની સાદગી અને સૌંદર્યલક્ષાનું વાતાવરણ ફરીથી બનાવવાની જરૂર છે.  પરંતુ હાલના બંધારણમાં કોઈ પરિવર્તન આવશે નહીં, ” આશ્રમના  ટ્રસ્ટી, સુદર્શન આયંગર કહે છે.

બિનઉપયોગી મકાનોનો ઉપયોગ

આશ્રમના અન્ય ભાગો કાં તો વેચી દેવામાં આવ્યા હતા, આપી દેવામાં આવ્યા હતા અથવા વર્ષોથી બિનઉપયોગી રહ્યા હતા.  ભાંગી પડેલા ભાગોને ફરીથી બનાવવા માટે પાંચ જુદા જુદા ટ્રસ્ટ્સ છે. આશ્રમના ટ્રસ્ટીઓ ભારપૂર્વક જણાવે છે કે નવી યોજના અન્ય તમામ ક્ષેત્રનો સમાવેશ કરશે અને જગ્યાને તેના મૂળથી  વિસ્તૃત કરશે.

વિચારધારાની લડાઈ

“આશ્રમને કેમ યથાવત રાખવાના બદલે અચાનક કેમ પરિવર્તનની જરૂર છે?  તે તીર્થસ્થળ છે, જોકે હવે તે પર્યટકના આકર્ષણમાં ફેરવાઈ ગયું છે. સ્થળને ‘વર્લ્ડ ક્લાસ’ બનાવવાનો ભાર એ ગાંધીજી જે માને છે તેનાથી સંપૂર્ણપણે વિરોધાભાસી છે. આપણે જાણીએ છીએ કે ગાંધીનગરમાં મહાત્મા મંદિર અને સ્ટેચ્યુ ઓફ યુનિટીએ તેમને ‘વર્લ્ડ ક્લાસ’ બનાવવા માટે શું કર્યું છે. ગાંધી અને તેમના આશ્રમને વર્લ્ડ ક્લાસ બનવા માટે મદદની જરૂર નથી. ગાંધી આશ્રમે બીજો પિકનિક પોઇન્ટ અથવા સ્થળ બનવાની જરૂર નથી. તેમ સામાજીક કાર્યકર અને આશ્રમ વાસી મુદિતી વિદ્રોહીએ જણાવ્યું હતું.

વિગતો જાહેર કરો

સામાજિક કાર્યકર્તા રોહિત પ્રજાપતિએ કહ્યું કે પુનર્વિકાસ એ સંપૂર્ણપણે અસ્પષ્ટ વિચાર છે, તેનું વ્યવસાયિકરણ કરવું વાજબી નથી. મૂળભૂત રીતે યોજના તો જણાય છે કે, આશ્રમમાંથી ગાંધીની વિચારધારાને દૂર કરવી. તેઓ પુનર્વિકાસની વાત કરી રહ્યા છે, પરંતુ સરકાર શું ઇચ્છે છે તેની વિગતવાર જાહેરાત કરવાની જરૂર છે.