ગુજરાતમાં પ્રદુષણથી 3 લાખ અને ભારતમાં 15 લાખ લોકોના મોત, કોરોના કરતાં પણ મોટો પડકાર

યુએસ સ્થિત હેલ્થ ઇફેક્ટ્સ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ (એચઆઈઆઈ) અને આરોગ્ય મોટ્રિક્સ અને મૂલ્યાંકન સંસ્થા (આઇએચએમઇ) દ્વારા જાહેર કરાયેલ સ્ટેટ ઓફ ગ્લોબલ એર -2020ના અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે પ્રદૂષિત હવા દ્વારા થતાં મૃત્યુની સંખ્યા ધૂમ્રપાનથી પણ નથી. થાય છે અહેવાલમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, 2017 માં વિશ્વભરમાં લગભગ 49 લાખ લોકો હવાના પ્રદૂષણને કારણે મૃત્યુ પામ્યા હતા. વિશ્વભરમાં થયેલા કુલ મૃત્યુ પૈકી 7.7 ટકા મૃત્યુ ફક્ત હવાના પ્રદૂષણને કારણે થાય છે.

ભારતમાં હવાનું પ્રદૂષણ મૃત્યુ

યુએસ સ્થિત હેલ્થ ઇફેક્ટ્સ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ (એચઆઈઆઈ) અને આરોગ્ય મોટ્રિક્સ અને મૂલ્યાંકન સંસ્થા (આઇએચએમઇ) દ્વારા બહાર પાડવામાં આવેલા સ્ટેટ ગ્લોબલ એર – 2020ના અહેવાલ મુજબ, ભારતમાં હવાના પ્રદૂષણને કારણે મોટી સંખ્યામાં લોકો અકાળ મૃત્યુથી મરે છે. મો Inામાં. અહેવાલમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે ભારતમાં વાયુ પ્રદૂષણને કારણે લોકોની ઉંમરમાં સરેરાશ 2.6 વર્ષનો ઘટાડો થયો છે. રિપોર્ટમાં એમ પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે ભારતમાં આઉટડોર વાયુ પ્રદૂષણને કારણે લોકોની સરેરાશ ઉંમરમાં 18 મહિનાનો ઘટાડો થયો છે અને ઘરેલું પ્રદૂષણને કારણે સરેરાશ ઉંમરમાં 14 મહિનાનો ઘટાડો થયો છે. આ ઘટીને વૈશ્વિક સરેરાશ વયના સરેરાશ 20 મહિના કરતા ઘણા વધારે છે.

અહેવાલ મુજબ

વર્ષ 2017 માં, ભારતમાં હવાના પ્રદૂષણને કારણે લગભગ 1.2 મિલિયન – 12 લાખ લોકો મૃત્યુ પામ્યા હતા. આ પછી અમને ડેટા મળ્યો નથી. 2019માં 15 લાખ લોકોથી વધારે મોત થયા હોવાનું અનુમાન સ્વતંત્ર રીતે મૂકવામાં આવે છે.  આ મૃત્યુ આઉટડોર અને ઘરેલું વાયુ પ્રદૂષણ સિવાય ઓઝોન પ્રદૂષણના મિશ્ર કારણોને લીધે થયા છે. રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે 1.2 મિલિયન મોતમાંથી 6 લાખ 73 હજાર 100 મોત આઉટડોર હવાના પ્રદૂષણને કારણે અને 4 લાખ 81 હજાર 7 સો મૃત્યુ ઘરેલું હવાના પ્રદૂષણને કારણે થયા છે. એ જ રીતે, ચીનમાં પણ 2017 માં 1.2 મિલિયન, પાકિસ્તાનમાં એક લાખ 28 હજાર, ઇન્ડોનેશિયામાં એક લાખ 24 હજાર, બાંગ્લાદેશમાં એક લાખ 23 હજાર, નાઇજીરીયામાં એક લાખ 14 હજાર, અમેરિકામાં એક લાખ 8 હજાર, રશિયામાં 99 હજાર, બ્રાઝીલમાં વાયુ પ્રદૂષણને કારણે 66 હજાર અને ફિલિપાઇન્સમાં 64 હજાર મૃત્યુ થયા છે. રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે છેલ્લા દાયકામાં ઓઝોન પ્રદૂષણ એક મોટો ખતરો બનીને બહાર આવ્યો છે. 2017 માં, વિશ્વભરમાં ઓઝોન પ્રદૂષણને કારણે લગભગ પાંચ મિલિયન લોકો અકાળે મૃત્યુ પામ્યા હતા. 1990 થી 2017 સુધીમાં તેમાં 20 ટકાનો વધારો થયો છે.

અહેવાલમાં કરવામાં આવેલ વિશ્લેષણ દર્શાવે છે કે વિશ્વની મોટાભાગની વસ્તી અસ્વસ્થ છે અને પ્રદૂષણમાં જીવે છે. તે જ સમયે, વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઇઝેશન (ડબ્લ્યુએચઓ) દ્વારા નક્કી કરાયેલા હવાના ધોરણો અનુસાર, 90 ટકાથી વધુ વસ્તી શુદ્ધ હવા શ્વાસ લેતી નથી.

હવાના પ્રદૂષણને કારણે થતાં રોગો

ભારતમાં હવાના પ્રદૂષણને કારણે થતાં રોગો ઝડપથી ફેલાય છે. આજે દરેક વ્યક્તિ થોડી બીમાર છે, જે હવાના પ્રદૂષણનું મોટું કારણ છે. હવાનું પ્રદૂષણ હાર્ટ એટેક, ફેફસાના રોગો, કેન્સર, ડાયાબિટીઝ, શ્વસન રોગોનું કારણ બને છે. સ્વાસ્થ્ય અહેવાલો અનુસાર, હવાના પ્રદૂષણને કારણે 50 ટકા મૃત્યુ ફેફસાં અને 33 ટકા ફેફસાંનાં કેન્સર, ડાયાબિટીસનાં 22 ટકા, હાર્ટ એટેકનાં 10 ટકા અને અન્ય કાર્ડિયોવાસ્ક્યુલર રોગોને કારણે થતાં મૃત્યુનાં 22 ટકા છે. અભ્યાસમાં પ્રથમ વખત હવાનું પ્રદૂષણ ટાઇપ -2 ડાયાબિટીસ સાથે જોડાયેલું છે. તે ભારતમાં રોગચાળાનું રૂપ લઈ ચૂક્યું છે. અહેવાલમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે 2015 માં, ડાયાબિટીઝનો વૈશ્વિક અર્થતંત્રમાં 1.8 ટકા હિસ્સો હતો, જે તમામ દેશોની આરોગ્ય પ્રણાલી માટે ઝડપથી વિકસિત પડકાર છે. રિપોર્ટના પરિણામોમાં જણાવાયું છે કે પીએમ-2.5. 2.5 ડાયાબિટીસ (ટાઇપ -૨) ની સાથે મૃત્યુદરમાં વધારો કરે છે. ગ્લોબલ બર્ડન ડિસીઝ -૨૦૧ an ના વિશ્લેષણમાં, હાયપરટેન્શન અને મેદસ્વીપણા પછી ડાયાબિટીઝ (પ્રકાર -2) ના મૃત્યુ માટે ત્રીજી સૌથી વધુ જોખમ વાયુ પ્રદૂષણ (પીએમ-2.5. 2.5) હોવાનું જાણવા મળ્યું છે. વર્ષ 2017 માં, વિશ્વભરમાં પીએમ-2.5 દ્વારા ડાયાબિટીઝ (પ્રકાર -2) ને લીધે 2,76,000 લોકો મૃત્યુ પામ્યા હતા. ભારતમાં આ ધમકી ખૂબ જ ઝડપી છે અને આ વર્ષે PM-2.5 ના કારણે 55,000 લોકો મૃત્યુ પામ્યા છે.

મોટો પડકાર

હવાનું પ્રદૂષણ ઓછું કરવું એ એક મોટો પડકાર છે, કોરોના કરતાં પણ. વાયુ પ્રદૂષણ ઘટાડવા માટે કેન્દ્ર સરકાર વાહનોમાં એચસીએનજીના ઉપયોગને પ્રોત્સાહન આપવા માંગે છે. માનવામાં આવે છે કે આનાથી વાયુ પ્રદૂષણમાં લગભગ 70 ટકાનો ઘટાડો થશે. સવાલ એ છે કે શું આનાથી પેટ્રોલ-ડીઝલના ધંધાને નુકસાન નહીં થાય, જે ચરબી ઘટાડવાનું સાધન બની ગયું છે? શું સરકાર ખરેખર દેશને સ્વચ્છ વાતાવરણ આપવા માટે નિષ્ઠાવાન પ્રયાસો કરી રહી છે?

આખું વિશ્વ આજે વાયુ પ્રદૂષણથી ચિંતિત છે. ભારતમાં નેશનલ ગ્રીન ટ્રિબ્યુનલ (એનજીટી) આ અંગે ખૂબ જાગૃત છે અને પ્રકૃતિને લીલોતરી રાખવા અને હવાના પ્રદૂષણને રોકવા માટે સમય સમય પર માર્ગદર્શિકા જારી કરતી રહે છે. હવે ભારત સરકાર આ દિશામાં નક્કર પગલા ભરવાની તૈયારી કરી રહી છે. તાજેતરમાં જ, સરકારે દેશભરમાં ગ્રીન હાઇડ્રોજન કમ્પેસ્ડ નેચરલ ગેસ (એચસીએનજી) ના ઉપયોગને પ્રોત્સાહન આપવાનો નિર્ણય લીધો છે. શક્ય છે કે ભારતમાં હવાનું પ્રદૂષણ ઝડપથી ઘટ્યું હોય; કારણ કે ગ્રીન એનર્જીને પ્રોત્સાહન આપવા સરકારે દેશભરમાં એચસીએનજી લાગુ કરવાનો નિર્ણય લીધો છે. એવું માનવામાં આવે છે કે એચસીએનજીના ઉપયોગથી હવાના પ્રદૂષણમાં 70 ટકાનો ઘટાડો થશે. આટલું જ નહીં, તેનાથી વાહનોની એન્જિનની ક્ષમતામાં પણ વધારો થશે અને લોકોને વધુ માઇલેજ (ઓછા ખર્ચે વધુ મુસાફરીનો લાભ) મળશે. એવું કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે સરકાર એચસીએનજીને ભવિષ્યનું લીલું બળતણ માનશે.

આ સંદર્ભે, 20 જુલાઇએ, માર્ગ પરિવહન અને હાઇવે મંત્રાલયે સૂચનો અને વાંધા સૂચનો માટેના સૂચન તરીકે ડ્રાફ્ટ જાહેર કર્યો છે. આ મુસદ્દામાં જણાવાયું છે કે લોકોને ગ્રીન એનર્જી ઓટોમોબાઈલ ઇન્ડસ્ટ્રી સ્ટાન્ડર્ડ (એઇઆરઇએસ) ના નિયમો 24 અને 28 હેઠળ તમામ ધોરણોનું પાલન કરવું પડશે. માર્ગ પરિવહન મંત્રાલયે આ અંગે ગ્રીન એનર્જી સીએનજી, એચસીએનજી અને બાયો-સીએનજી અંગે માર્ગદર્શિકા તૈયાર કરી દીધી છે. નિષ્ણાંતોના જણાવ્યા અનુસાર કેન્દ્ર, દિલ્હી, કાનપુર, મુંબઇ અને અન્ય ઘણા વાયુ પ્રદૂષણ શહેરોમાં વધતા પ્રદૂષણ અંગેના માનનીય હાઇકોર્ટના આદેશ પર દેશભરમાં એચસીએનજી લાગુ કરવાની તૈયારી કરી રહી છે. સમજાવો કે દેશની રાજધાનીમાં એચસીએનજી બસોનું ટ્રાયલ રન સફળ રહ્યું છે, જેને ધ્યાનમાં રાખીને દેશભરમાં તેનો અમલ કરવાની યોજના તૈયાર કરવામાં આવશે.

એન્જિન્સ ક્ષમતામાં વધારો કરશે

નિષ્ણાતો કહે છે કે એચસીએનજી માત્ર 70 ટકા પ્રદૂષણ ઘટાડશે નહીં, પરંતુ એન્જિનની ક્ષમતામાં પણ વધારો કરશે. સી.એન.જી.માંથી એચ.સી.એન.જી. માં ફક્ત બે-ત્રણ રૂપિયા ખર્ચ થઈ શકે છે. પરંતુ આ માટે, કારના એન્જિનોમાં કોઈ ખાસ ફેરફાર કરવાની જરૂર રહેશે નહીં. અજમાયશ અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે એક કાર એક સમયની ફુલ ટેન્ક એચસીએનજીથી 600 થી 800 કિ.મી. દોડશે. ગયા વર્ષે, નિષ્ણાતોની સમિતિએ હવાના પ્રદૂષણને ઘટાડવા માટે સીએનજીમાં 18 ટકા હાઇડ્રોજન ઉમેરવાનું સૂચન કર્યું હતું. સૂચન એ હતું કે બળતણ ખર્ચ ઘટાડવો; કારણ કે હાઈડ્રોજનનો ઉપયોગ કરવાથી વાહન ચલાવવા માટે વધુ ખર્ચ થાય છે. એટલું જ નહીં, હાઇડ્રોજનથી ચાલતું કાર એન્જિન પણ ખૂબ મોંઘું છે; કારણ કે હાઇ-એન્ડ એન્જિનોના ઉત્પાદનમાં, ઉત્પાદકોને higherંચા ખર્ચ કરવો પડે છે.

પેટ્રોલિયમ પેદાશોના વપરાશમાં ઘટાડો થશે

ભારતમાં મોટાભાગના વાહનો પેટ્રોલ અને ડીઝલથી ચાલે છે. આવી સ્થિતિમાં, એચસીએનજીનો ઉપયોગ શરૂ થશે, ત્યારબાદ પેટ્રોલિયમ પેદાશોનો વપરાશ ખૂબ ઘટશે, જે ભારતના પેટ્રોલિયમ બિઝનેસમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો કરશે. પરંતુ નિષ્ણાતો કહે છે કે અમેરિકા, રશિયા, ચીન, જાપાન, દુબઇ, કેનેડા, બ્રાઝિલ, ઇઝરાઇલ, દક્ષિણ કોરિયા જેવા દેશો લીલા ઉર્જા તરફ નક્કર પગલા લેવામાં ખૂબ ઉત્સાહિત છે. વિકસિત દેશોમાં, વાહનના બળતણ તરીકે હાઇડ્રોજનના ઉપયોગ વિશે વારંવાર અજમાયશ થાય છે. પેટ્રોલિયમ પેદાશો પરની પરાધીનતા ઘટાડવા માટે ભારત સી.એન.જી., એચ.સી.એન.જી., એલ.પી.જી., બાયો ફ્યુઅલ વગેરેને ઇંધણ તરીકે વાપરવાનું પણ પસંદ કરી શકે છે.

પ્રદૂષણ ઘટાડવું સરળ નથી

ભારતમાં પ્રદૂષણ ઘટાડવું એટલું સરળ નથી. દર વર્ષે, પંજાબ અને હરિયાણા જેવા રાજ્યોમાં, ખેડુતો પજવને બાળી નાખે છે, જ્યારે ગામડા, નગરો અને શહેરોમાં પણ લોકો શિયાળા દરમિયાન અગ્નિ સળગાવતા હોય છે. મોટાભાગના ગામોમાં આજે પણ લાકડાનો છાણ કાંડમાંથી ખોરાક બનાવવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત ભારતમાં ઉદ્યોગો અને કારખાનાઓમાંથી નીકળતો ધુમાડો ગંભીર વાયુ પ્રદૂષણ પણ ફેલાવે છે. તબીબી નિષ્ણાતો અને વાયુ પ્રદૂષણ અંગેના અહેવાલો અનુસાર, વાયુ પ્રદૂષણ માનવ સ્વાસ્થ્ય માટે ત્રીજો સૌથી મોટો ખતરો બની ગયો છે.

એસ્કેપ માર્ગ

આજે સરકાર માટે વાયુ પ્રદૂષણ એક પડકાર બની ગયું છે. તેથી, ભારત સરકારે વાયુ પ્રદૂષણ સામે લડવા માટે નક્કર પગલાં ભરવા પડશે; જેથી તે રોગોના ફેલાતા ચેપને રોકી શકે. જો કે, કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા એચસીએનજી લાગુ કરવાના નિર્ણયને આવકારવા જોઈએ. કારણ કે વાયુ પ્રદૂષણનું સ્તર ઘટાડવાનું ખૂબ મહત્વનું બની ગયું છે. આ ઉપરાંત રાજ્ય સરકારો, નેતાઓ, અભિનેતાઓ, અધિકારીઓ અને લોકોએ પણ હવાના પ્રદૂષણને પહોંચી વળવા આગળ આવવું પડશે. આ સમયે, સૌથી વધુ જરૂરિયાત શક્ય તેટલા વૃક્ષો રોપવાની છે; જેથી ભવિષ્ય સુરક્ષિત થઈ શકે. વળી, જંગલો અને બાંધકામ માટે તમામ જગ્યાએ વૃક્ષો કાપવાનું બંધ કરવું પડશે.