પીપરમીંટની માલામાલ ખેતી Mint cultivation

દિલીપ પટેલ – 20 જાન્યુઆરી 2022
વૈજ્ઞાનિક સંસ્થા સેન્ટ્રલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ મેડિસિનલ એન્ડ એરોમેટિક પ્લાન્ટ્સ (CSIR-CIMAP) કે જે ખેડૂતોને મેન્થલ મિન્ટ જેવા રોકડિયા પાકોના બિયારણો તૈયાર કરી આપે છે. ખેડૂતોને ઔષધીય અને સુગંધિત છોડ આપે છે.

જે નિસ્યંદન એકમો અને તેના બજાર અને ખેતીની તકનીકો વિશે ખેડૂતો માહિતી મેળવી રહ્યાં છે. ગુજરાત સહિત ઉત્તર પ્રદેશ અને બીજા રાજ્યોના 35 હજાર ખેડૂતોને ફૂદીના-મેંથના છોડ આ વર્ષે આપવામાં આવશે.

ભારત કુદરતી ફૂદીનાનો વિશ્વનો સૌથી મોટો નિકાસકાર છે. ભારતમાં લગભગ 3 લાખ હેક્ટરમાં ફૂદીનાની ખેતી થાય છે. દર વર્ષે લગભગ 30 હજાર મેટ્રિક ટન ફૂદીનાના તેલનું ઉત્પાદન થાય છે.

પરંપરાગત ખેતી છોડીને મેન્થા ખેડૂતોની પ્રથમ પસંદગી બનીને તેમની આર્થિક સમૃદ્ધિનો આધાર બન્યો છે. મેન્થા તેલમાંથી તૈયાર થતા ક્રિસ્ટલ્સની નિકાસ થાય છે.

મેન્થાની ખેતી નસીબ બદલી શકે છે. ખેડૂતો એક એકરમાં પાકની ખેતી કરીને એક લાખ રૂપિયા સુધી મળે છે જેમાં મહેનત સાથે 70 હજારનો નફો કમાઈ શકે છે. સારો નફો મળે છે.

ખેતીની શરુઆત ઠંડી ઓછી થાય એટલે તરત જ, લગભગ જાન્યુઆરીના અંતથી મધ્ય એપ્રિલ સુધી તેનું વાવેતર કરવામાં આવે છે. 90 દિવસમાં જૂનમાં, પાક લણણી માટે તૈયાર હોય છે.

એક વીઘામાં લગભગ 12-15 કિલો મેન્થા તેલ નીકળે છે. મેન્થા તેલ અને ક્રિસ્ટલની તૈયારી માટેના ઘણા પ્લાન્ટ્સ છે.

ખેડૂત એક હેક્ટરમાં મેન્થામાંથી લગભગ 100 લિટર તેલ મેળવે છે. જે બજારની વધઘટ પ્રમાણે 900થી 1300 રૂપિયા પ્રતિ કિલોના ભાવે વેચાય છે. ત્રણ મહિનામાં 1 લાખની કમાણી થઈ જાય છે. ભારતમાં ફૂદીનાના તેલની ભારે માંગ છે. ખેતર પરથી ખરીદી થઈ રહી છે. લાખોની કમાણી આપતો આ પાક ગુજરાતમાં આ વર્ષે 300 એકરમાં થાય એવી શક્યતા છે.

રસોઈનો સ્વાદ વધારવા માટે ફુદીનાનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. પેટને લગતી દરેક સમસ્યાઓમાંથી પણ છુટકારો મેળવી શકાય છે. ફુદીનાના નિયમિત સેવનથી આશરે 70 રોગો દૂર થઈ શકે છે.

તેલની ખેતી
કોરાનાના સમયમાં દવાથી લઈને બ્યુટી પ્રોડક્ટ્સ અને ફૂડ આઈટમોમાં મેન્થા ઓઈલની માંગ સતત વધી રહી છે. તેલનો ઉપયોગ તુથપેસ્ટ, માથાનું તેલ, સાબુ, પાઉડર, દવા, ફ્લોક ધોવા, ગુટખા, તમાકું, ઠંડાપીણા, કફ-સીરપ, ચોકલેટ, પીપરમીન્ટ, વિક્સ જેવી ફાર્મસી પ્રોડક્ટ, બેકરી, કોસ્મેટિકમાં થાય છે. બિસ્કીટ ચોકલેટ, ઠંડા પીણા, પોતા મસાજ તેલમાં વપરાય છે. બ્યુટી પાર્લરમાં અને કોસ્મેટિક્સમાં ભરપુર ઉપયોગ થાય છે.

મેન્થા તેલના ભાવમાં 2-3 વર્ષથી નોંધપાત્ર ઘટાડો થયો છે.

લખનૌની CIMAP અને કનૌજાની FFDC સંસ્થાના વિજ્ઞાનીઓએ ગુજરાતમાં ખેતી માટે અનુકુળ વાતાવારણ જણાવ્યું છે. પંચમહાલ અને નર્મદા જિલ્લામાં ખેતી સારી થઈ શકે એવું કહ્યું છે. ગાંધીનગર ઔષધી બોર્ડ કે હોર્ટીકલ્ચર બોર્ડમાં ખેતીમાં સબસીડી મળી શકે છે.

ધોરાજીના ખેડૂતની ખેતી

રાજકોટના ધોરાજીના 70 વર્ષના ખેડૂત હસમુખ રાણાભાઈ હીરપરા બીએસસી થયા પછી 2001થી ખેતી કરે છે. સુગંધીત પાકની – એરોમા પાકોમાંથી પ્રોસેસિંગ કરીને તેનું તેલ વેચે છે. તેલ કાઢવા માટે મશીન આવે છે. વળી બાષ્પીભવન દ્વારા નિષ્યંદન દ્વારા તેલ મેળવી શકાય છે. ઘરે આ મશીન રાખીને પણ તેલ કાઢી શકાય છે. તેલ કાઢી લીધા પછી સુકો માલ બળતણમાં વાપરવામાં આવે છે.

જાપાનીજ ફૂદીનો, મેન્થોલ – મિન્ટની ખેતી 20 વર્ષથી કરે છે. તેમની પાસે 3 ટનનો પ્રોસેસીંગ પ્લાન્ટ છે. તેઓ પોતે વર્ષે 50 લાખનો વેપાર કરી શકે છે.

તેમણે ઇ.સ.2000થી પ્રથમ વખત મેન્થા-ફૂદીનાની ખેતી કરી હતી. ત્યારે રૂ.250નો તેલનો ભાવ મળ્યો હતો. જે 2008થી વધીને 2450 રૂપિયા કિલોના ભાવ હતો. 2012-13માં 2800 થી 3250 રૂયિયાનો તેલનો ભાવ મળતો હતો. હવે 1 હજારની આસપાસ છે.

તેલ કાઢી ઉપયોગ

કપાસની ખેતી કરતા ફાયદા કારક
એક એકરે ત્રણ વખત છોડને કાપીને તેમાંથી 150 કિલો તેલ નિકળે છે. જેનો સરેરાશ રૂ.1 હજારના કિલો વેચાય છે. રૂ.1.50 લાખનો નફો થાય છે. તેની સામે કપાસમાં 60 મણના ઉતારે 12500 નો નફો થાય છે. આમ કપાસ કરતાં ઘણો સારો નફો મળે છે. નિશ્ચિત આવક થાય છે. કપાસના બિયારણની જેમ દર વર્ષે મેન્થા બિયાણ લેવું પડતું નથી.

ઉત્પાદન
મેન્થાની ખેતીમાં એકરે 15થી 20 ટન લીલા ફૂદીનાની ઉપજ થાય છે. જેમાં 0.80 થી 1.50 ટકા તેલ નિકળે છે. એક ટને 10થી 12 કિલો તેલ નિકળે છે. જો સ્ટિમડીસ્ટીલેશન પ્લાંટ હોય તો એક ટનમાં 18થી 20 કીલો તેલ મળે છે. એક એકરે 150 થી 180 કિલો તેલ મળે છે. 3 મહિનાના પાકમાં 70થી 80 કિલો તેલ મળે છે.

પશુ ખાતા નથી
ફૂદીનાને પશુ ખાતા નથી. તેથી ભૂંડ કે નિલગાય તે અન્ય પ્રાણીઓથી નુકસાન થતું નથી. તેને દવા કે બધું મોંઘા રાયાણીક ખાતરની જરૂર પડતી નથી. ઢોર ખાય નહીં.

8થી 45 ડીગ્રી સુધીના તાપમાનમાં થઈ શકે છે.
પ્રથમ કાપણી 120 દિવસે અને બીજી કાપણી 60થી 70 દિવસે કરવી પડે છે. વાવેતર માટે શર્કરાના મૂળનો ઉપયોગ થાય છે. ફૂદીનો ત્રણ વખત વાઢી લીધા બાદ તેને ઉખેડીને તૂલસી વાવી શકાય છે.

ઈજમેટના ફૂલ કે મેન્થોલ

ઉત્તર પ્રદેશમાં ખેડૂતો ઘરે ફૂદીનાથી તેલ કાઢે છે. 60 કિલો તેલ મેન્થલ નિકળે છે. ઈજમેટના ફૂલ, મેન્થોલના નામથી ઓળખવામાં આવે છે. સફેદ દૂધને ઠંડીમાં જમાવી દેવામાં આવે છે. તે ઈજમેટના ફૂલ બની જાય છે. પાનમાં નંખાતુ ઇજમેન્ટ પણ બનાવવામાં આવે છે.

માલવણ ગામમાં ખેતી

ખેડા જિલ્લાના વિરપુર તાલુકાના માલવણ ગામમાં 60 વર્ષના ખેડૂત નરેન્દ્રભાઇ છોટાભાઇ પટેલ પણ ફૂદીનાની 2003થી 24 એકર જમીન પર ખેતી કરીને લાખોની કમાણી પણ કરી રહ્યા છે. જાપાનીઝ મીંટ અને સુગંધીત ઘાસની ખેતી કરે છે. ફૂડ અને ફાર્મસી ઇન્ડસ્ટ્રીઝ સામેથી શોધતી આવે છે. જાપાનીઝ મીંટનું બિયારણ એટલે કે એ છોડના મૂળિયા લઇ આવ્યા હતા. ફૂદીનાના પાંદડામાંથી ઓઇલ પણ થાય અને પાવડર પણ થાય. વાપી, ભરુચ, અને હાઇવે ઉપરની ઇન્ડસ્ટ્રીઓ 24 એકરના ખેતરનો માલ જ સોદો કરીને લઇ જાય છે.

ડીસ્ટીલેશન યુનિટ

વાપીથી ખરીદીને ડીસ્ટીલેશન યુનિટ નાખ્યું છે. ડીસ્ટીલેશન યુનિટમાંથી આ છોડના પાંદડા અને ડાળખાનું તેલ નીકળે છે. તેલ ઇન્ડસ્ટ્રીમાં 1800 રૂપિયામાં લઈ જાય છે. એક એકરે રૂપિયા 50 હજારનો ખર્ચ થાય છે.

40 વર્ષથી ગામમાં કરે છે ફુદીનાની ખેતી
વલસાડના ફણસવાળા ગામની મહિલા ખેડૂત શીલાબેન પટેલ અને ગામના ખેડૂતો 40 વર્ષથી ફુદીનાની ખેતી કરે છે. ઓછા ખર્ચામાં વધુ નફાકારક સાબિત થઇ રહ્યો છે. ફુદીના માટે વધારે મહેનત કરાવી પડતી નથી અને ખર્ચ પણ ઓછો લાગે છે.

1954થી શરૂઆત

1954માં જમ્મુ પ્રયોગશાળા દ્વારા ભારતમાં ફૂદીનાની ખેતીની શરૂઆત થઈ હતી. હવે ઉત્તરાંચલ અને ઉત્તર પ્રદેશના બારાબંકી, કાનપુર, લખનૌ, બરેલી, કનોજ, રામપુર, ગોરખપુર જિલ્લામાં ખેડૂતો ખેતી કરે છે. ભારતમાં 1 લાખ હેક્ટરમાં ખેતી થાય છે. મેન્થા તેલની નિકાસ 25700 ટનની થઈ હતી. ઉત્પાદન 50 હજાર ટન તેલનું થાય છે. 325 લાખ ખેડૂતો રોકાયેલા છે.
વાવેતર

પંજાબ, હરિયાણા અને બિહાર ભારત વિશ્વનો સૌથી મોટો પેપરમિન્ટ નિકાસ કરતો દેશ છે. ભારત મુખ્યત્વે યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ, બ્રિટન, આર્જેન્ટિના, બ્રાઝિલ, ફ્રાંસ, જર્મની, જાપાન, વગેરેમાં પેપરમિન્ટ અથવા તેના ઉત્પાદનોની નિકાસ કરે છે, જે ખેડૂતોની આવક પર સીધી અસર કરે છે.
95% વાવેતર ઉત્તર પ્રદેશ અને અન્ય 5% અન્ય રાજ્યો દ્વારા થાય છે. ઉત્તર પ્રદેશમાં 1.30 લાખ હેક્ટર જમીનમાં મેન્થાની ખેતી થાય છે. વાર્ષિક 22,000 ટન તેલનું ઉત્પાદન થાય છે.

દેશમાં મેન્થાની 80 ટકા ખેતી યુપીમાં
દેશના 80 ટકા મેન્થા ઉત્તર પ્રદેશમાં ઉગાડવામાં આવે છે. ઉત્તર પ્રદેશમાં તેની ખેતી બારાબંકી, ચંદૌલી, સીતાપુર, બનારસ, મુરાદાબાદ, બદાઉન, રામપુર, ચંદૌલી, લખીમપુર, બરેલી, શાહજહાંપુર, બહરાઈચ, આંબેડકર નગર, પીલીભીત, રાયબરેલીમાં થાય છે.
મેન્થાનો ગઢ ગણાંતા બારાબંકીમાં પાકનું વાવેતર 88000 હેક્ટરમાં થયું હતું. રાજ્યના કુલ તેલ ઉત્પાદનમાં એકલા બારાબંકીનો ફાળો 25 થી 33 ટકા છે.

ખેતીની દવા

ફુદીનાને પાણીમાં ઉકાળ્યા બાદ તે પાણી ખેતીના પાક પર છાંટવાથી શાકભાજીમાં બેસતી ઈયળનો નાશ થઇ જાય છે.

70 રોગોમાં કામ

પેટમાં દુખાવો, ઝેરી જંતુના કરડવાથી, ગેસ, આંતરડાના કૃમિ, ચહેરાની સુંદરતા, વીંછીના ડંખ, ત્વચાના રોગો, અપચો, ત્વચાની ગરમી, શરદી અને ખાંસી, લોહી. ઠંડું, કોલેરા, બાળકોના રોગો, હવાના રોગો, આંતરડાના રોગો, શરદી તાવ, માથાનો દુખાવો, ટાઇફોઇડ, ન્યુમોનિયા અને અન્ય રોગો સંપૂર્ણ દવા છે. ફુદીના થી શરીરમાં ઠંડક રહે છે. ફુદીનાના પાનને અંજીર સાથે લેવાથી કફ દૂર થાય છે. શ્વાસ અને ઉનાળામાં ગરમીથી રાહત થાય છે.

ફુદીનો સ્‍વાદુ, રુચિકર, હ્રદ્ય, ઉષ્‍ણ, દીપન, વાત-કફનાશક તથા વધુ પડતા મળમૂત્રને નોર્મલ કરનાર છે. તે અજીર્ણ, અતિસાર અને ખાંસીને મટાડે છે. જઠરાગ્નિ-પ્રદીપક, સંગ્રહણીને મટાડનાર, જીર્ણજવર દૂર કરનાર અને કૃમિનાશક છે. ઊલટી અને મોળને અટકાવે છે. થોડા પ્રમાણમાં તે પિત્તનાશક પણ છે. તે પાચનશકિત વધારે છે અને ભૂખ લગાડે છે.

ભૂખ માટે : ફુદીનો, તુલસી, મરી અને આદુનો ઉકાળો દરરોજ સવારે ચાર ચમચા જેટલો (આશરે અર્ધો કપ) પીવો.

તાવ ઉપર : ફુદીનો અને તુલસીનો રસ દિવસમાં બે વખત પીવો. મધ સાથે આપી શકાય છે.

અપાચન, અજીર્ણ અને ઊલટીમાં તાજો રસ ફાયદો કરે છે.

પેટના શૂળ ઉપર : ફુદીનાનો રસ એક નાની ચમચી, આદુનો રસ એક નાની ચમચી સિંધવ નાખીને દિવસમાં બે વખત પીવો.

શરદી, સળેખમ અને પીનસમાં ફુદીનાના રસનાં બે-ત્રણ ટીપાં દિવસમાં બે-ત્રણ વખત નાકમાં નાખવાં.
મો ની દુર્ગંધ દુર કરવા માટે

ફુદીનાના સુકા પાનનું ચૂર્ણ દાંતમાં લગાવવાથી દુર્ગંધ દુર થાય છે.

ફુદીનાના થોડા પાન, લીંબુના 3 ટીંપા ચહેરાના ખીલ અને તેના ડાઘા દૂર કરે છે.

ફૂદીનાના પાન હાઈ બ્લડપ્રેશર અને લો બ્લડ પ્રેશરની સમસ્યા મદદરૂપ સાબિત થાય છે.

દરરોજ ફુદીના સાથે લીંબુ નો રસ અને મધ ભેળવીને સેવન કરવાથી પેટને લગતી દરેક સમસ્યાઓ દૂર કરવામાં મદદ કરે છે.

પાનનું ચૂર્ણ મધ સાથે દિવસમાં બેથી ત્રણ વખત નિયમિત લેવાથી માસિક ધર્મની સમસ્યામાં રાહત મળે છે.
ડિહાઇડ્રેશનથી છુટકારો થાય છે.

એલચીનો પાઉડર ભેળવી ગરમ પાણીમાં ફૂદીનો પીવાથી લાભ મળે છે.
ફૂદીનાનો રસ પીવાથી હેડકીની સમસ્યામાં રાહત મળે છે.

ફૂદીનાનો શરબત બને છે.

ખેતરમાં 250 થી 300 ક્વિન્ટલ પ્રતિ હેક્ટર ગાયનું છાણ અથવા ખાતર ભેળવે છે.