બીજ બેંક બનાવી લોકોને દુર્લભ વનસ્પતિના બી આપતા નિરલ પટેલ, વાયુ પરિવર્તનમાં દેશી બીજ ટક્કર આપી શકશે

ગાંધીનગર, 26 નવેમ્બર 2020

પાલનપુરના નિરલ પટેલ કેટલાક સમય બીજ બેંક બનાવી રહ્યા છે. બીજ સંગ્રહ કરીને જુદા જુદા વિસ્તારમાં લોકોને આપે છે. જેથી લુપ્ત થવાના આરે આવેલા કે બહું ઓછી જગ્યાએ થતી વનસ્પતીઓને લોકો ઉગાડે.

નિરલ કહે છે કે, પ્રકૃતિ ચારેતરફ વિસ્તરે જુદા જુદા વિસ્તારમાં જઇને જુદા જુદા વૃક્ષો ફૂલોને વેલોનું વિસ્તરણ થાય તે હેતુથી સમગ્ર ગુજરાતમાં વિનામૂલ્યે બીજ ને પહોંચાડી રહ્યો છું. ગુજરાતના ઘણાં વિસ્તારમાંથી પ્રકૃતિપ્રેમીઓ મને પણ બીજ મોકલે છે. પ્રકૃતિને ફરી જીવંત કરવાના નવા ઉદ્દેશ સાથે હું આ અભિયાન ચલાવી રહ્યો છું.

ગુજરાતના ઘણા વિસ્તારમાં મેં વિનામૂલ્યે બીજ વિતરણ કર્યું છે. પ્રકૃતિપ્રેમીઓનો સહકાર મને મળ્યો છે. આવું કામ કરવાનો મને આનંદ આવે છે. અત્યારે મારી પાસે  70 પ્રકારના અલગ-અલગ પ્રકારના બી નો સંગ્રહ થયેલો છે. વધારે બીજ હોય તો હું તેને પ્રકૃતિ પ્રેમીઓમાં વિતરણ કરું છું.

હવામાન પરિવર્તનમાં ટક્કર

ગુજરાતના ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં બદલાતા વાતાવરણમાં વર્ણસંકર બી મરી રહ્યા છે, કપાસ તેનું સૌથી મોટું ઉદાહરણ છે. તેથી લાખો ખેડુતોને હવે દેશી બિયારણ જોઈએ છે. સ્વદેશી બિયારણ અપનાવી રહ્યા છે. ગુજરાતના ખેડૂતો કપાસ છોડીને બીજા પાકો તરફ જઈ રહ્યાં છે. ઘણાં લોકો બીજ બેંક ઊભી કરી રહ્યાં છે.

પરંપરાગત ખેતી સાથે, દેશી બિયારણની માંગ છે. દુષ્કાળ અને પૂર બંને ઋતુમાં પ્રમાણમાં સારું ઉત્પાદન આપવાની સંભાવના ધરાવે છે. સંકર બિયારણ પાક બરબાદ થઈ જાય છે. બીટી કપાસ અને બીજા બિયારણોમાં મલ્ટિનેશનલ કંપનીઓ કરોડો રૂપિયાનો ધંધો મેળવવા માટે હાઇબ્રિડ બિયારણ પેદા કરી રહી છે.

વાવાઝોડા સામે ટક્કર આપતો કપાસ

ગુજરાતમાં 1979માં ICAR, ગુજરાત કૃષિ વિશ્વ વિદ્યાલએ કાલા કપાસ – બંધ બોલ પ્રકારનો ગોળ કેરી ધરાવતાં કપાસના બિયારણ મેળવેલું છે. જે વાવાઝોડા સામે – સ્ટોર્મ પ્રૂફ – છે. આવી જ એક જાત કર્ણાટકમાં તે સમયે મેળવેલી છે.

ભેજ સામે પ્રતિકાર કરી શકે એવી જાત 1986માં NBPGR, ICARએ બી મેળવેલા હતા અને તે વધારે ઉત્પાદન આપે એવી જાત છે.

ગુજરાતમાં ઉગાડવામાં આવેલ જી. હર્બેસિયમ (વાગડ, બ્રોચ, લાલિઓ અને ગોગારી કપાસ) અને કર્ણાટક (કમપ્તા કપાસ) વનસ્પતિની ટેવ, પરિપક્વતા, પાનના લોબિશન, બોલની સાઇઝ, લિન્ટ કલર, આઉટ-વળાંક અને બીજનાં પાત્રોમાં જુદાં જુદાં હોય છે.

જી.હિરસુટમ અને એશિયાટિક ડિપ્લોઇડ પ્રજાતિઓ સાથે જોડાયેલા આંતર-વિશિષ્ટ વર્ણસંકરકરણથી અનેક ઇન્ડો-અમેરિકન પ્રકારો (દા.ત., 170-કો -2, 134-કો 2-એમ, ગુજરાત-67,, વગેરે) નો વિકાસ થયો છે. આ જાતો આનુવંશિક રીતે ભારતમાં વિકસિત બાકીના હિરસુટમ જાતોથી અલગ છે. પ્રથમ વખત ટેટ્રાપ્લોઇડ એક્સ ડિપ્લોઇડ જાતિઓમાંથી વિકસિત વ્યાપારી જાતોના સારા ઉદાહરણો છે.

830 જાતની વનસ્પતીઓના  જર્મપ્લાઝમ

ગુજરાતના આણંદમાં ICARની ઔષધીય અને સુગંધિ છોડ સંશોધન નિયામક સંશોધન સંસ્થા પાસે ઔષધિય અને સુગંધ આપતી 830 જાતની વનસ્પતીઓની  જર્મપ્લાઝમ તેમની બેંકમાં સચવાલેયા છે.