જ્યાં મહિલા ખેડૂતો સૌથી વધું છે એવા તાપીમાં કેવી સિંચાઈ છે તે જોવા જેવું છે

ગાંધીનગર, 29 ડિસેમ્બર 2020

તાપી જિલ્લાના સોનગઢ આદિવાસી વિસ્તારમાં ખેતી કરતાં ખેડૂતોને સિંચાઈની કેવી હાલાકી છે તે ચોંકાવે તેવું છે. અહીં રૂપાણી સરકાર કરોડો રૂપિયા સિંચાઈ પાછળ ખર્ચે છે તે પાણીમાં વહી જાય છે. જ્યાં મોટો બંધ આવેલો છે પણ આદિવાસી ખેડૂતોને તેનું પાણી મળતું નથી. મહિલા ખેડૂતોની વસતી અહીં પુરૂષો કરતાં વધું છે. મહિલાઓની હાલત ખરાબ છે.

તાપી જીલ્લો મહત્તમ આદિવાસી વસ્તી ધરાવતો જીલ્લો છે. અહીના 80 ટકા લોકો ખેતી અને પશુ પાલન પર નિર્ભર છે. ખેડૂતોએ આકાશી ખેતી પર નભવું પડે છે. ઇસ 2007માં સુરત જિલ્લાના વ્યારા, સોનગઢ, વાલોડ, ઉચ્છલ તેમ જ નિઝર એમ 7 તાલુકા 291 ગ્રામ પંચાયતોને અલગ કરીને 2951 ચોરસ કિલોમીટરનો તાપી જિલ્લો મોદીએ બનાવ્યો હતો. 8 લાખની વસતી છે. જેમાં 7 લાખ ખેડૂતો છે. જે સમગ્ર રાજ્યમાં સૌથી વધું ટકા ધરાવે છે.

તાપી નદી પરનો ઉકાઈ બંધ અહીં છે. 74 ગામના 177 પરા છે. સોનગઢ સુરત – ધુલિયા રાષ્ટ્રીય ધોરીમાર્ગ પર છે. સુરત- નંદરબાર – જલગાંવ જતી રેલ્વે લાઇન છે. તાલુકા પ્રમુખ કુજલતો ગામીત છે. 2 લાખની વસતીમાં 40 હજાર કુટુંબો છે જેમાં 13 હજાર તો ગરીબી રેખા નીચે છે.

તાપીના સોનગઢ તાલુકાની નદીઓ અને કોતરોમાં 13 મોટા ચેકડેમ બનાવવામાં આવશે. રંગાવલી, ગીરા, ઝાંપરી, અંજના, ધોદાવલી, છાપડી નદીઓ તેમજ મોટા કોતરો આવેલા છે. તેના માટે 14.32 કરોડ રૂપિયા મંજૂર કર્યા છે.

38 લાખ ઘનફૂટ પાણીનો સંગ્રહ થશે. 11 ગામોના 500 આદિવાસી પરિવારો અને 900 એકર જમીન વિસ્તારને સિંચાઈનું પાણી મળશે. ઉનાળામાં પાક લઈ શકાશે.

સોનગઢ તાલુકામાં 1300 મી.મી. વરસાદ પડે છે. છતાં સિંચાઈનું અને પિવાનું પાણી મળતું નથી. ડુંગરાળ હોવાથી વરસાદી પાણી નદીમાં વહી જાય છે. હવે 12 મહિના પાણી મળશે.

રૂ.3796 કરોડની 10 ઉદવહન સિંચાઇ યોજનાઓના કામોને મંજૂરી આપેલી છે. તેનાથી મહિસાગર, દાહોદ, પંચમહાલ, સુરત, નર્મદા, ભરૂચ અને તાપી જિલ્લાના 21 તાલુકાના 590 ગામોમાં સિંચાઇ મલશે.

તાપી જિલ્લામાં આવેલી 10 નદીઓ ઉપર ચેકડેમો અને 50 તળાવો બનાવા  22 જૂલાઈ 2019માં નક્કી કરાયું હતું.

સોનગઢ ઉચ્છલ નિઝર(સન) યોજનાનું પાણી ભરવા માટે બંધમાં  રીસ્ટોરેશન અને રીનોવેશન કરવાનું  નક્કી કરાયું હતું.

હયાત ચેક ડેમોની ઉંચાઈ ન હોવાના કારણે જરૂરી માત્રામાં પાણીનો સંગ્રહ થઈ શકતો નથી. 10 નદીઓ પર 5 મીટરથી વધુ ઉંચાઈના ચેકડેમો અને 50 જેટલા નવા તળાવો બનાવવા અગાઉ બેઠક મળી હતી.

નેસુ,  તાપી,  પુર્ણા,  મીંઢોળા, અંબિકા, ગીરા, ઝંખરી, વાલ્મિકી, રંગાવલી, ઓલણ મળી 10 નદીઓમાં જે નદીઓ પર ચેક ડેમ બાંધેલા છે. તે ઓછી ઉંચાઈના હોઈ પાણીનો સંગ્રહ ઓછો થાય છે.

ઓલણ અને ઝાંખરી પ્રોજેક્ટ, પાઠકવાડી બેરેજ, કેનાલ કમાન્ડ વિસ્તારમાં આવતા તળાવોમાં કેનાલના પાણી લઈ જવા. મંજુર થયેલા ચેક ડેમોની ઉંચાઈ વધારવા નક્કી કરાયું હતું.

પૂર્ણા નદી પર બેરેજ માટે સર્વે કરવાનું નક્કી કરાયું હતું.  ચેકડેમો મંજુર થયેલા પરંતુ બાંધકામ શરૂ થયું ન હતું એવા ઘણાં કામો છે.

તાપી જિલ્લાના સોનગઢ તાલુકાના ગુણસદા ખાતે ઉકાઈ જળાશય આધારિત સોનગઢ, ઉચ્છલ, નિઝર અને કુકરમુંડા તાલુકાની ઉદવહન સિંચાઈ યોજનાના 2019માં ખાતમૂહુર્ત કરાયા હતા.

તાપી-કરજણ લિંક પાઈપલાઈન ઉદવહન સિંચાઈ યોજના જાહેર કરાઈ હતી.  ઉદવહન સિંચાઈ યોજનાઓ મારફતે ગામે ગામ સિંચાઈ પૂરી પાડવા નક્કી કરાયું હતું.

ટેન્કરથી પાણી

10 સપ્ટેમ્બર 2020થી તાપી જિલ્લાના જંગલ વિસ્તારના સોનગઢ તાલુકાના ઓટા-મલંગદેવ વિસ્તારના 50 ગામોમાં પીવાના પાણી અને સિંચાઈ આપવાનું શરૂ કરાયું હતું. 40 તળાવો બનાવાયા હતા. અહીં દરવર્ષે ટેન્કરથી રૂ.1.50 કરોડનો ખર્ચ થતો હતો. 25 વર્ષથી ભાજપનું શાસન હતું. છતાં દર વર્ષે પાણીનું સંકટ આવતું હતું. ગામ દીઠ બે દિવસે  10,000 લીટરનું એક એવા 40 ટેન્કર પાણી આપવામાં આવતું હતું.

2020માં જેમાં 40 થી વધુ તળાવો બનાવીને તેને ઊંડા કરવાની સાથે સાથે તેના પાળા પણ મજબૂત કરવામાં આવ્યા છે. જેના કારણે 2020માં વિસ્તારમાં કોઈપણ જાતની પાણીની સમસ્યા ઊભી થઈ નથી. પીવાના પાણીના સ્તર ઊંચા આવતા 488 ગામોમાં હેડ પંપ રીપેર કરાતા પીવાના પાણી સમસ્યા દૂર થઈ છે. માર્ચ માસથી જ વિસ્તારમાં આવેલ બોર અને કૂવામાં પાણીના તળ ઊંડા ઉતરી જતા પાણી મળતું બંધ થઇ જતુ હતું. ટેન્કર આવતા જ મહિલાઓ અને બાળકો ખાલી બેડા અને સાધનો લઈ દોટ મૂકતા હોય છે. ત્યારે 1-2 બેડું પાણી નસીબ થતું હતું.

વીજળી નહીં

તાપી જિલ્લામાં 2015માં અહીં સિંચાઈ વિભાગ અને જીઈબીના આધિકારીઓ આડોડાઈ કરતાં હતા. તાપી જિલ્લાના ખેડૂતોએ સિંચાઈ અને વીજળીની અપૂરતી સુવિધા મળતી હતી. શિડ્યુલ પ્રમાણે વીજળી મળતી નથી, તેથી સિંચાઈ કઈ રીતે કરશે. સિંચાઈ વિભાગ પણ ખેડૂતો સાથે અન્યાય કરે છે. પૂરતા પ્રમાણમાં નહેરમાં પાણી આપતો નથી. ખેડૂતોએ પાકની નુકશાની સહન કરવી પડે છે.

સિંચાઇ સુવિધા માટે 2020-21ના વર્ષમાં રૂ.1142૩ કરોડની બજેટ જોગવાઇઓ કરેલી છે.

ઊંચાઇવાળા 14 જિલ્લાઓના 54 તાલુકાના આદિજાતિ વિસ્તારોમાં સિંચાઇના પાણીના 4 વર્ષમાં નાની-મોટી સિંચાઇ યોજનાના 1641 કામો થયા છે. જેના દ્વારા કુલ 4.24 લાખ એકર જમીનમાં સિંચાઇ સવલતો પૂરી પાડી છે.

સાબરકાંઠા, બનાસકાંઠા, અરવલ્લી, દાહોદ, પંચમહાલ, છોટાઉદેપુર, મહિસાગર તેમજ ભરૂચ, નર્મદા, ડાંગ, તાપી, નવસારી અને વલસાડના 54 તાલુકાઓ ડુંગરાળ વિસ્તારમાં વસેલા છે.

2016થી 2020ના 4 વર્ષ દરમ્યાન નાની સિંચાઇ યોજનાઓ, હાઇ લેવલ કેનાલ, નાના-મોટા ચેકડેમો, લિફટ ઇરિગેશન સ્કીમ તથા ઉદવહન સિંચાઇ યોજનાઓ બની છે.

344 એલ.આઇ. સ્કીમ, 234 નાની-મોટી સિંચાઇ યોજનાઓ, 432 નાના-મોટા ચેકડેમ તેમજ 617 અનુશ્રવણ તળાવો બન્યા છે.  424507 એકર જમીનને સિંચાઇ મળે છે.

ચેક ડેમો તુટી જાય છે

તાપીમાં પાણી સંગ્રહ માટે બનાવેલા 35 માટીના ચેકડેમોમાંથી બે પ્રથમ વરસાદે જ તુટી ગયા હતા. ટેકનીકલી સલાહ વગર જ સિંચાઇ વિભાગે બનાવેલા હતા. ચેકડેમની કામગીરી સામે જ શંકા ઊભી થઈ છે.

માટીના ડેમ બાંધકામની મંજૂરી આપવા બાબતે રાજ્ય સરકાર સમક્ષ તપાસની માંગ થઈ હતી.

વર્ષોથી પાણી પુરવઠા અને સિંચાઇ વિભાગ ઉચ્છલ અને સોનગઢ તાલુકાનાં 35 ગામોમાં ઉનાળામાં વરસાદ નહીં થાય ત્યાં સુધી પીવાના પાંણી માટે ટેન્કરો દોડાવતું રહ્યું છે.

35 માટીના ચેકડેમો બનાવ્યા છે. સોનગઢ તાલુકામાં 19, ઉચ્છલ તાલુકામાં 10, ડોલવણ તાલુકામાં 5 અને નિઝર તાલુકામાં 1 ચેકડેમ બનાવવામાં આવ્યા હતા. ચેકડેમોની કામગીરી બે મહિના પહેલા જ પુરી થઇ હતી.

જેમાં સિંચાઇ વિભાગની મશીનરીનો ઉપયોગ થયો છે. બોરથવા અને મલંગદેવ ઓટાનો ચેકડેમ તૂટીને ધોવાય ગયો છે. માળ ગામનો ચેકડેમ પણ લીકેજ થઈ ગયો હતો.

તાપી જિલ્લા કલેક્ટરે રાજ્ય સરકારની પાણી પુરવઠા યોજના અંગે ગંભીર ફરિયાદ કરી હતી. જેથી પાણી પુરવઠા વિભાગના બે મુખ્ય ઇજનેર ગાંધીનગર અને વડોદરાથી વ્યારા દોડી આવ્યા હતા.

દર વર્ષે 500 બોર બને છે

તાપીમાં સિંચાઈ માટે સરકાર દર વર્ષે 500 બોર બનાવી આપે છે. મે 2017માં એક પણ બોર બન્યો ન હતો. 12 વર્ષથી તાલુકા પંચાયત કરતાં હતી હવે તે કામ પાણી પૂરવઠા વિભાગ કરે છે. જે ઉનાળામાં સિંચાઈ માટે ખેતરોમાં વપરાતાં હતા. તાપી જિલ્લાના 70 ટકા ખેડૂતોએે ખેતીવાડીની એક પણ યોજનાનો લાભ લીધો ન હોય તેવી હકીકત બહાર આવે તેમ છે.

81 તળાવો 2019માં બન્યા

સુજલામ સુફલામ યોજના હેઠળ 27.50 મિલીયન ઘન ફૂટ જળસંગ્રહ શક્તિ ધરાવતા 81 તળાવો 1 સપ્ટેમ્બર 2019 સુધીમાં બનાવાયા હતા. તમામ તળાવો છલોછલ થઈ ગયા હતા.

સિંચાઈ જ નથી થતી

વ્યારા જિલ્લા પંચાયત દ્વારા 10 બંધારા દ્વારા 1200 હેક્ટર સિંચાઈ સગવડો ઉભી કરેલી છે. જેમાં માંડ 515 હેક્ટરમાં જ 2018-19માં સિંચાઈ થઈ હતી.