[:gj]દિલીપ પટેલ
ગાંધીનગર, 8 જૂલાઈ 2021
નવસારી વિશ્વ વિદ્યાલય દ્વારા કેળના થડમાંથી દોરા બનાવીને કાપડ અને કાગળ બનાવવાની ટેકનોલોજી વિકસાવી છે. તેની શોધના 10 વર્ષ પછી કેળના દોરા બનાવી તેમાંથી કાપડ બનાવવાનો પ્રોજેક્ટ મહારાષ્ટ્રમાં આવતા મહિનેથી શરૂ થઈ રહ્યો છે. ગુજરાતમાં 2011માં તેની શોધ થઈ હતી. પણ 10 વર્ષથી તે વેપારી દ્રષ્ટિએ ઉત્પાદન શક્ય બન્યું ન હતું. હવે કેળના દોરાનું કાપડ અને વસ્ત્રો બનાવવાના ઉદ્યોગના દ્વાર ખુલી ગયા છે. ફળ સંશોધન કેન્દ્ર દ્વારા જાહેર કરાયું છે કે, કેળનું થડ હાથ વણાટના દોરા, કાપડ, કાગળ, દોરડા બનાવા સહેલા છે. તેમ નવસારી કૃષિ વિશ્વ વિદ્યાલયના સંશોધન નિયામક ડો.એસ. આર. ચોધરીએ જણાવ્યું હતું.
ગુજરાતમાં 5 હજાર વર્ષથી કપાસથી કાપડ અને કપડા બનાવવાનો એક હથ્થુ ધંધો હતો. હવે કોટન ફાઈબર પછી કેળ ફાઈબરમાં પણ ગુજરાતના વિજ્ઞાનીઓએ નામના કાઢી છે.
નવસારી કૃષિ વિશ્વ વિદ્યાલયના ફળ સંશોધન વિભાગના વિજ્ઞાની ડો.ચિરાગ દેસાઈ કહે છે કે, જલગાંવના ભુસાવાડામાં અમારી ટેકનોલોજીના આધારે કાપડ બનાવવાની મિલ બની રહી છે. 10 લાખ ટેકનોલોજી ફી આપીને તેમણે નવસારી કૃષિ વિશ્વ વિદ્યાલય પાસેથી તકનિક ખરીદી છે. તેના ઉપર તે મિલના એન્જીનિયરોએ સંશોધન કરીને પોતાનું કેળાના રેસા આધારિત કાપડ બનાવશે. જલવાના ભુસાવડમાં 60 એકર જમીન પર કેળા કાપડ મિલ બની રહી છે. જે કદાચ ઓગસ્ટમાં કામ કરતી થઈ જશે. મિલ ઉત્પાદના 2 ટકા રોયલ્ટી આપશે. કેટલું કાપડ બનાવશે તે હવે ચોક્કસ મીટર સાથે ખબર પડશે. સ્પીનીંગ ટેકનોલોજી અંગે તે કંપનીએ સંશોધન કરેલું છે. આવું કેળના રેસાની શોધના 10 વર્ષ પછી થઈ રહ્યું છે.
જોકે, અટીરાએ નવસારીના સંશોધન પછી અમદાવાદની અટીરાઈ કેળના દોરાથી કાપડ બનાવવાનું કોમર્સિયલી વાયેબલ બનાવવા માટે સંધોધન કરવાની જરૂર હતી. પણ 11 વર્ષથી તેમ થયું નહીં. હવે મહારાષ્ટ્રમાં કેળનું કાપડ બનાવવી મિલ શરૂ થઈ રહી છે.
અત્યાર સુધી આદિવાસી વિસ્તારોના હજારો નાના જૂથો રેસામાંથી કાગળ અને જાડું કાપડ બનાવીને વેંચે છે. જે
હેન્ડ મેઈડ કાપડ કે કાગળ બને છે. તેને વેચવા માટે અમદાવાદની એક કંપની મદદ કરે છે. જેના શો રૂમ અમદાવાદના સરદાર પટેલ આંતરરાષ્ટ્રિય હવાઈ મથક પરના એક શો રૂમ અને સરદાર પટેલના કેવડિયાના પૂતળા પાસેને શો રૂમમાં વેચે છે.
કેળા ફાઇબર એ બધા કૃત્રિમ અને કુદરતી દોરાઓમાં સારો વિકલ્પ છે. ઇકો ફ્રેન્ડલી, કેમિકલ ફ્રી, બિનઝેરી, ગરમી સામે રક્ષણ અને ગંધ મુક્ત છે. કેળાના રેસા કુદરતી ઠંડક અને ઔષધીય ગુણધર્મો છે. કેળાના થડના 37 કિલોમાંથી 1 કિલો સારી ગુણવત્તાનો દોરો-ફાઇબર મળે છે. ત્રણ બાહ્ય આવરણોને દૂર કરીને અંદરના સ્તરોનો ઉપયોગ દોરા બનાવવા થાય છે.
એક હેક્ટરે 3.78 ટન રેસા મળી શકે છે. 2008-09માં 61 હજાર હેક્ટર અને 2018-19માં 70 હજાર હેક્ટર, 2021માં કેળના બગીચામાં વાવાઝોડું આવતાં 60-65 હજાર હેક્ટર બગીચા છે. જેમાં 2.27 લાખ ટન રેસા પેદા કરી શકાય છે. જોકે 10 ટકા કેળના થડનો ઉપયોગ થાય તો 23 હજાર ટન રેસા બની શકે છે. કેળાના ઝાડથી લગભગ 100 ગ્રામ ફાયબર ઉત્પન્ન થાય છે. જે વીસ મિનિટમાં કાઢી શકાય છે. એક દિવસમાં નવ થી દસ કિલો ફાયબર કાઢી શકાય છે.
ગુજરાતમાં 46 લાખ ટન કેળા પાકે છે. જો દોરા બને તો ગુજરાત આગળ આવી શકે તેમ છે. સૌથી વધું ભરૂચમાં કેળા 9 લાખ ટન, આણંદમાં 8 લાખ ટન, સુરત અને નર્મદામાં 6 લાખ ટન કેળા પાકે છે. આ જિલ્લામાં 31.61 લાખ ટન કેળા 2008-09માં થતા હતા. હેક્ટરે 36200 કિલો કેળા પાકે છે. તેથી આ 5 જિલાલા કેળના રેસા બનાવવા માટે આખા દેશમાં સૌથી વધું આદર્શ છે.
હાલમાં કેળાનું ફાઇબર કાઢવાનું કામ મોટા પાયે કરવામાં આવતું નથી. કાંતવાની મશીનરી દ્વારા તે તૈયાર કરી શકાય છે. ગુજરાત પહેલાથી જ કપાસના ફાઈબર બનાવવામાં આખા દેશમાં આગળ છે. તેથી દોરા બનાવવાની વારસાગત આવડત ગુજરાત પાસે છે.
કેળના દોરાનો કે કાગળનો હેન્ડ બેગ અને અન્ય ફેન્સી ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. કૃષિ આધારિત બાયો ફાઇબરમાં કમ્પોઝિટ, ટેક્સટાઇલ, પલ્પ અને પેપર મેન્યુફેક્ચરીંગ જેવા ઉપયોગ થઈ શકે છે. ઈન્ડિયા માર્ટ જેની ઓન લાઈન દુકાનો પરથી એક કિલોના 120થી 900 રૂપિયા ભાવે વેચવામાં આવી રહ્યા છે.
બાયો ફાઇબરનો ઉપયોગ બળતણ, રસાયણો અને ખોરાક બનાવવા માટે પણ કરી શકાય છે.
એક થડમાંથી 200 ગ્રામ ફાઈબર કાઢી શકાય છે. ફાઈબર કારના એન્જીનનો અવાજ ઓછો કરવા વાપરી શકાય છે.
તેના દોરાથી કાગળ બને છે તે 700 વર્ષ સુધી ટકે છે. કાગળની ગુણવત્તા ચલણી નોટો બરાબર છે. કાગળનો ઉપયોગ લાંબા સમય સુધી સાચવવા માટે ધર્મ, દસ્તાવેજો, પુસ્તકો, સરકારી દસ્તાવેજોમાં થઈ શકે છે.
નવસારીનું સંશોધન
નવસારી વિશ્વ વિદ્યાલય દ્વારા કેળના થડમાંથી દોરા બનાવીને કાપડ અને કાગળ બનાવવાની ટેકનોલોજી વિકસાવી છે.
કાગળને 3 હજાર વખત વિજ્ઞાનીઓએ વાળીને ચકાસણી કરી છે. તુટતો નથી. કારના એન્જીનમાંથી અવાજ ઓછો કરવા માટે કાગળ વાપરી શકાય છે. કારની છત અને દરવાજામાં તે વપરાય છે. તેથી કાર જલદી ગરમ થતી નથી. થિયેટર અને સ્ટુડિયોમાં તેનો ઉપયોગ સાઉન્ડપ્રુફ માટે થાય છે. સેનેટરી નેપકીન તરીકે વપરાય છે.
કેળાની દાંડીના તંતુઓનો ઉપયોગ કપડા, ડાયપર જેવા સ્વચ્છતા ઉત્પાદનો બનાવવા માટે મોટા પ્રમાણમાં થાય છે. તંતુ બાયોલોજિકલી અને પર્યાવરણને અનુકૂળ છે.
રેસામાંથી બનાવેલું ફેબ્રિક શ્વાસ લેવાની સરળતા છે. ગરમ દિવસોમાં ઠંડક આપે છે. કેળાના ફેબ્રિક નરમ અને કોમળ હોય છે. તેમ છતાં તે સુતરાઉ અને રેયોન જેવા નરમ નથી. કેળાના રેસાવાળા કાપડ આરામદાયક છે અને એલર્જી થતી નથી. પાણી, અગ્નિ અને ગરમી પ્રતિરોધક છે.
શણ, વાંસ અથવા અન્ય કુદરતી રેસા જેવા અન્ય કોઈપણ ફેબ્રિક જેટલું મજબૂત અને ટકાઉ નથી. ઇન્સ્યુલેટેડ નથી. સ્પિન ક્ષમતા અને તાણ શક્તિની દ્રષ્ટિએ અન્ય કાર્બનિક તંતુઓ કરતાં શ્રેષ્ઠ છે.
કેળાના પાકની લણણી કર્યા પછી, ખેડૂતો સામાન્ય રીતે દાંડો ફેંકી દે છે. કાંતો તેનું ખાતર બનાવે છે. ખેતરમાંથી નકામી બનાના દાંડીને સાફ કરવા ક્વિન્ટલ દીઠ પાંચ રૂપિયા ખર્ચ કરવો પડે છે.
એક કિલો ફાઈબર માટે સો રૂપિયા ચૂકવવામાં આવે છે. સરેરાશ, એક સ્ત્રી દિવસમાં ચારથી છ કિલો ફાઈબર કાઢે છે. જે 400 થી 600 રૂપિયાની કમાણી કરે છે. દોરો 180-250 રૂપિયા પ્રતિ કિલોમાં વેચે છે. કંપનીઓ જાતે યાર્ન એકત્રિત કરવા ગામડે આવે છે.
ઢસા નગર (લખીમપુર ઘેરી) ના બ્લોક ડેવલપમેન્ટ ઓફિસર અરૂણકુમાર સિંહે સરકારને કહ્યું છે કે, અમે ગુજરાત સ્થિત અલ્ટિમેટ કંપનીએ રીઅલ ટાઇમ ગ્રોસ સેટલમેન્ટ દ્વારા 21,000 રૂપિયાની એડવાન્સ રકમ મોકલી છે. મા સરસ્વતી એસએચજીએ ગુજરાત સ્થિત એક કંપની, અલ્ટમાટે સાથે એમઓયુ પર હસ્તાક્ષર કર્યા છે. આ કંપની કૃષિ કચરાને કુદરતી તંતુઓ અને યાર્નમાં ફેરવે છે જેનો ઉપયોગ કપડાં અને પેકેજિંગમાં થાય છે. હું બેસો કિલો ફાઈબર ખરીદીશ.
ઘણી અન્ય કંપનીઓ પાસેથી આશરે 10 ટન ફાઇબરના ઓર્ડર પણ પ્રાપ્ત થયા છે. પરંતુ હજુ સુધી કરાર પર હસ્તાક્ષર થયા નથી. જુલાઈમાં કેળાના પાકની લણણી શરૂ થયા પછી થશે.
કપાસ, મકાઈ, ઘઉં, ચોખા, જુવાર, જવ, શેરડી, અનાસ, કેળા અને નાળિયેરની ખેતીથી ઉત્પન્ન થયેલ બાયપ્રોડક્ટ્સ એગ્રો-આધારિત બાયો ફાઇબરના મુખ્ય સ્રોત છે.
| કેળના વાવેતર 2020 | બાગાયત વિભાગ) | ||
| નુકસાન | જિલ્લાની | કેળનું | કેળનું |
| 24 મે 2021 | કૂલ | વાવેતર | ઉત્પાદન |
| વિજ્જો | જમીન | હેક્ટર | મેટ્રિક ટન |
| સુરત | 251300 | 8692 | 613829 |
| નર્મદા | 113000 | 9240 | 662323 |
| ભરૂચ | 314900 | 12286 | 896878 |
| ડાંગ | 56500 | 31 | 1208 |
| નવસારી | 106800 | 3183 | 176657 |
| વલસાડ | 164300 | 1075 | 61006 |
| તાપી | 149100 | 1293 | 77580 |
| દક્ષિણ ગુ. | 1663700 | 1293 | 77580 |
| અમદાવાદ | 487400 | 149 | 72 |
| અણંદ | 183800 | 12710 | 826143 |
| ખેડા | 283500 | 990 | 56143 |
| પંચમહાલ | 176200 | 417 | 15888 |
| દાહોદ | 223600 | 7 | 182 |
| વડોદરા | 304700 | 6344 | 431963 |
| મહિસાગર | 122400 | 50 | 2075 |
| છોટાઉદેપુર | 206600 | 6950 | 483025 |
| મધ્ય ગુ. | 1988200 | 27617 | 1822630 |
| બનાસકાંઠા | 691600 | 18 | 651 |
| પાટણ | 360400 | 0 | 0 |
| મહેસાણા | 348100 | 2 | 82 |
| સાબરકાંઠા | 271600 | 45 | 1925 |
| ગાંધીનગર | 160200 | 0 | 0 |
| અરાવલી | 202700 | 75 | 3180 |
| ઉત્તર ગુજ. | 2034600 | 140 | 5838 |
| કચ્છ | 733500 | 2685 | 152777 |
| સુરેન્દ્રનગર | 621000 | 0 | 0 |
| રાજકોટ | 536300 | 39 | 1400 |
| જામનગર | 366200 | 3 | 126 |
| પોરબંદર | 110900 | 5 | 150 |
| જૂનાગઢ | 358700 | 550 | 26538 |
| અમરેલી | 538200 | 229 | 8006 |
| ભાવનગર | 454700 | 1753 | 84109 |
| મોરબી | 347000 | 8 | 307 |
| બોટાદ | 199700 | 0 | 0 |
| સોમનાથ | 217000 | 695 | 35590 |
| દ્વારકા | 229600 | 13 | 572 |
| સૌરાષ્ટ્ર | 3979300 | 5980 | 309574 |
| ગુજરાત કૂલ | 9891500 | 69537 | 4627523 |
આ પણ વાંચો
સરકાર કેળાંનો ચાંદી જેવો ભાવ ગણે છે, નુકસાન 7500 કરોડનું ને સહાય 1 ટકો
ભારતમાં કેળાનું સૌથી વધું ઉત્પાદન કરતું ગુજરાતનું પાણેથા ગામ
https://allgujaratnews.in/gj/best-banana-cultivation-in-india-panetha-village-in-gujarat/
કેળાની ખેતીમાંથી નિકળતા થડમાં સ્કોચ એવોર્ડ કેમ મળ્યો ?
https://allgujaratnews.in/gj/why-did-the-trunk-of-the-banana-plant-get-the-scotch-award/
ખેડૂતોએ ગુજરાતના લોકોને કેળા ખાતા કરી દીધા, કેળા ખાવામાં ગુજરાતના લોકો અવલ્લ
https://allgujaratnews.in/gj/people-of-gujarat-lead-in-india-eat-more-banana-farmers-started-producing-more-in-the-field/
ધર્મેન્દ્રકુમાર હર્ષદભાઇ પટેલને કેળાની ખેતી માટે ઉધ્યોગ રત્ન એવોર્ડ
https://allgujaratnews.in/gj/%e0%aa%a7%e0%aa%b0%e0%ab%8d%e0%aa%ae%e0%ab%87%e0%aa%a8%e0%ab%8d%e0%aa%a6%e0%ab%8d%e0%aa%b0%e0%aa%95%e0%ab%81%e0%aa%ae%e0%aa%be%e0%aa%b0-%e0%aa%b9%e0%aa%b0%e0%ab%8d%e0%aa%b7%e0%aa%a6%e0%aa%ad%e0%aa%be/
ઝગડીયાના ખેડુતે કરી લાલ કેળાની સફળ ખેતી, મેળવ્યો મબલખ પાક
https://allgujaratnews.in/gj/%e0%aa%9d%e0%aa%97%e0%aa%a1%e0%ab%80%e0%aa%af%e0%aa%be%e0%aa%a8%e0%aa%be-%e0%aa%96%e0%ab%87%e0%aa%a1%e0%ab%81%e0%aa%a4%e0%ab%87-%e0%aa%95%e0%aa%b0%e0%ab%80-%e0%aa%b2%e0%aa%be%e0%aa%b2-%e0%aa%95/
કેળાંના ઉત્પાદનમાં ગુજરાત પ્રથમ, દેશમાં વાવેતર ઘટયું
https://allgujaratnews.in/gj/%e0%aa%95%e0%ab%87%e0%aa%b3%e0%aa%be%e0%aa%82%e0%aa%a8%e0%aa%be-%e0%aa%89%e0%aa%a4%e0%ab%8d%e0%aa%aa%e0%aa%be%e0%aa%a6%e0%aa%a8%e0%aa%ae%e0%aa%be%e0%aa%82-%e0%aa%97%e0%ab%81%e0%aa%9c%e0%aa%b0%e0%aa%be/
કેળાના પાકને વીમો મળતો ન હોવાથી વધતી પરેશાની
https://allgujaratnews.in/gj/%e0%aa%95%e0%ab%87%e0%aa%b3%e0%aa%be%e0%aa%a8%e0%aa%be-%e0%aa%aa%e0%aa%be%e0%aa%95%e0%aa%a8%e0%ab%87-%e0%aa%b5%e0%ab%80%e0%aa%ae%e0%ab%8b-%e0%aa%ae%e0%aa%b3%e0%aa%a4%e0%ab%8b-%e0%aa%a8-%e0%aa%b9/
કેળની ભારે નુકસાનીએ ખેડૂતની કેડ ભાંગી નાખી, એમઆરપી રાખો પણ એમએસપી નહીં
https://allgujaratnews.in/gj/bananas-farmers/ [:en]Dilip Patel
Gandhinagar, 8 July 2021
Navsari University has developed the technology of making cloth and paper by making banana stem. 10 years after its invention, a banana thread cloth-making project begins next month in Maharashtra. It was discovered in Gujarat in 2011. But its production was not commercially feasible for 10 years. Now the doors of the banana thread textile and garment industry have opened. The Fruit Research Center said that it is easy to make a banana trunk by weaving thread, cloth, paper, rope by hand. Director of Research, Navsari Agricultural University, Dr. S. R. Choudhary said.
Cotton fabric and clothing making has been a major business in Gujarat for over 5000 years. Now after the cotton fibre, the scientists of Gujarat have also made the name of banana fibre.
Dr. Chirag Desai, a scientist of the project, Fruit Research Department of Navsari Agricultural University, says that on the basis of our technology, a textile mill is being established in Bhusawara of Jalgaon. He has purchased the technology from Navsari Agricultural University by paying 10 lakh technology fee. On top of that the engineers of that mill will research and make their own banana fiber based cloth. Banana textile mill is being set up on 60 acres of land at Bhusawad in Jalwa. Which will probably work in August. The mill will pay a royalty of 2 per cent of the product. How much cloth will be made, it will now be known by the exact meter. The company has researched spinning technology. This is happening 10 years after the discovery of banana fiber.
However, after researching Navsari, Atira had to research Ahmedabad’s Atirai banana thread to make it commercially viable. But it hasn’t happened in 11 years. Now a banana cloth mill is being started in Maharashtra.
Till now thousands of small groups in tribal areas have been making and selling paper and thick cloth from the fibers. Made from handmade fabric or paper. A company from Ahmedabad helps to sell it. Its showroom is sold in a showroom at the Sardar Patel International Airport in Ahmedabad and in a showroom near the Kevadiya statue of Sardar Patel.
Banana fiber is a good alternative to all synthetic and natural fibers. Eco-friendly, chemical free, non-toxic, heat preservation and odor free. Banana fiber has natural cooling and medicinal properties. From 37 kg of banana stem, 1 kg of good quality fiber is obtained. The inner layers are used to form the warp by removing the three outer shells.
One hectare can produce 3.78 tonnes of fiber. Due to the storm, there are banana orchards in 61 thousand hectares in 2008-09 and 70 thousand hectares in 2018-19, 60-65 thousand hectares in 2021. In which 2.27 lakh tonnes of fiber can be produced. However, if 10% of the banana stem is used, 23,000 tonnes of fiber can be made. The banana tree produces about 100 grams of fiber. Which can be done in twenty minutes. A laborer can extract nine to ten kilos of fiber in a day.
In Gujarat, 46 lakh tonnes of bananas are cultivated. Gujarat can come forward. The maximum production of banana is 9 lakh tonnes in Bharuch, 8 lakh tonnes in Anand, 6 lakh tonnes in Surat and Narmada. The district produced 31.61 lakh tonnes of banana in 2008-09. He takes 36200 kg of banana crop per hectare. So these 5 districts are the most ideal in the whole country for making banana fiber.
At present the extraction of banana fiber is not done on a large scale. It can be prepared by spinning machinery. Gujarat is already a leader in cotton fiber production in the country. Therefore, the knowledge of making Gujarat warp is an inherited skill.
Banana cord or paper handbags and other fancy ones are used. Agro-based biofibers can be used in composite, textile, pulp and paper manufacturing. India Mart is selling at Rs 120 to Rs 900 per kg from its online shops.
Biofibers can also be used to make fuel, chemicals and food.
200 grams of fiber can be extracted from one trunk. Fiber can be used to reduce car engine noise.
Paper is made from its thread which lasts for 700 years. The quality of paper is at par with currency notes. The paper can be used in religion, documents, books, government documents to keep it safe for a long time.
Navsari Research
Navsari University has developed the technology of making cloth and paper by warping banana stems in 2011.
The paper has been folded and tested 3,000 times by scientists. Doesn’t break Paper can be used to reduce noise from a car engine. It is used in car roofs and doors. So the car does not heat up quickly. It is used for soundproofing in theaters and studios. Used as sanitary napkins.
Banana stem fibers are widely used to make hygiene products such as clothes and diapers. The fibers are organic and eco-friendly.
Fabric made of fiber is easy to breathe. Provides coolness on hot days. Banana cloth is soft and supple. Although it is not as soft as cotton and rayon. Banana fiber fabrics are comfortable and do not cause allergies. Water, fire and heat resistant.
any other fabric such as linen, bamboo or other natural fibers Not as strong and durable as the Zee. Spin is superior to other organic fibers in terms of strength and tensile strength.
Farmers usually throw away the stalks after harvesting the banana crop. Kanto composts it. It costs Rs 5 per quintal to remove useless banana stalks from the field.
Hundred rupees are given for one kg of fiber. On an average, a woman consumes four to six kilograms of fiber a day. Due to which an earning of 400 to 600 rupees is made. The draw sells for Rs 180-250 per kg. Companies themselves come to the village to collect the yarn.
Arun Kumar Singh, Block Development Officer of Dhasa Nagar (Lakhimpur Gheri) told the government, “We, the ultimate company of Gujarat, have sent an advance of Rs 21,000 through real time gross settlement. Maa Saraswati SHG has signed a Memorandum of Understanding with Gujarat based company Ultimate. The company converts agricultural waste into natural fibers and yarn used in clothing and packaging. I will buy a kilo of fiber.
Orders for about 10 tonnes of fiber have also been received from many other companies. But the agreement has not been signed yet. The harvesting of the banana crop will start in July.
The byproducts produced from the cultivation of cotton, maize, wheat, rice, sorghum, barley, sugarcane, pineapple, banana and coconut are the main sources of agro-based biofibers.
Not as strong and durable as the Zee. Spin is superior to other organic fibers in terms of strength and tensile strength.
Farmers usually throw away the stalks after harvesting the banana crop. Kanto composts it. It costs Rs 5 per quintal to remove useless banana stalks from the field.
Hundred rupees are given for one kg of fiber. On an average, a woman consumes four to six kilograms of fiber a day. Due to which an earning of 400 to 600 rupees is made. The draw sells for Rs 180-250 per kg. Companies themselves come to the village to collect the yarn.
Arun Kumar Singh, Block Development Officer of Dhasa Nagar (Lakhimpur Gheri) told the government, “We, the ultimate company of Gujarat, have sent an advance of Rs 21,000 through real time gross settlement. Maa Saraswati SHG has signed a Memorandum of Understanding with Gujarat based company Ultimate. The company converts agricultural waste into natural fibers and yarn used in clothing and packaging. I will buy a kilo of fiber.
Orders for about 10 tonnes of fiber have also been received from many other companies. But the agreement has not been signed yet. The harvesting of the banana crop will start in July.
The byproducts produced from the cultivation of cotton, maize, wheat, rice, sorghum, barley, sugarcane, pineapple, banana and coconut are the main sources of agro-based biofibers.
| BANANA FARMERS IN GUJARAR | |||
| 24 May 2021 – | |||
| District | District | BANANA | |
| land | FARM | ||
| District | hector | HECTOR | |
| Surat | 251300 | 8692 | 613829 |
| Narmada | 113000 | 9240 | 662323 |
| Bharuch | 314900 | 12286 | 896878 |
| Dang | 56500 | 31 | 1208 |
| Navsari | 106800 | 3183 | 176657 |
| Valsad | 164300 | 1075 | 61006 |
| Tapi | 149100 | 1293 | 77580 |
| South Gu. | 1663700 | 1293 | 77580 |
| Ahmedabad | 487400 | 149 | 72 |
| Anand | 183800 | 12710 | 826143 |
| Kheda | 283500 | 990 | 56143 |
| Panchmahal | 176200 | 417 | 15888 |
| Dahod | 223600 | 7 | 182 |
| Vadodara | 304700 | 6344 | 431963 |
| Ocean | 122400 | 50 | 2075 |
| Chhotaudepur | 206600 | 6950 | 483025 |
| Middle Gu. | 1988200 | 27617 | 1822630 |
| Banaskantha | 691600 | 18 | 651 |
| Patan | 360400 | 0 | 0 |
| Mehsana | 348100 | 2 | 82 |
| Sabarkantha | 271600 | 45 | 1925 |
| Gandhinagar | 160200 | 0 | 0 |
| Aravali | 202700 | 75 | 3180 |
| North Guj. | 2034600 | 140 | 5838 |
| Kutch | 733500 | 2685 | 152777 |
| Surendranagar | 621000 | 0 | 0 |
| Rajkot | 536300 | 39 | 1400 |
| Jamnagar | 366200 | 3 | 126 |
| Porbandar | 110900 | 5 | 150 |
| Junagadh | 358700 | 550 | 26538 |
| Amreli | 538200 | 229 | 8006 |
| Bhavnagar | 454700 | 1753 | 84109 |
| Morbi | 347000 | 8 | 307 |
| Botad | 199700 | 0 | 0 |
| Somnath | 217000 | 695 | 35590 |
| Dwarka | 229600 | 13 | 572 |
| Saurashtra | 3979300 | 5980 | 309574 |
| Gujarat Cool | 9891500 | 69537 | 4627523 |
[:hn]
गुजरात में केले के तने से 2 लाख टन कपड़ा या कागज बनाया जा सकता है, केले के धागे से कपड़ा बनाने की मिल शुरू की गई है।
दिलीप पटेल
गांधीनगर, 8 जुलाई 2021
नवसारी विश्वविद्यालय ने केले के तने से बनाकर कपड़ा और कागज बनाने की तकनीक विकसित की है। अपने आविष्कार के 10 साल बाद, अगले महीने से महाराष्ट्र में केले के धागे से कपड़ा बनाने की परियोजना शुरू हो रही है। इसे 2011 में गुजरात में खोजा गया था। लेकिन 10 वर्षों तक इसका उत्पादन व्यावसायिक रूप से संभव नहीं था। अब केले के धागे के कपड़ा और परिधान उद्योग के दरवाजे खुल गए हैं। फल अनुसंधान केंद्र ने कहा कि केले की सूंड को हाथ से धागा, कपड़ा, कागज, रस्सी बुनकर बनाना आसान है। नवसारी कृषि विश्वविद्यालय के अनुसंधान निदेशक डॉ. एस. आर. चौधरी ने कहा।
गुजरात में 5000 वर्षों से सूती कपड़े और वस्त्र बनाना एक प्रमुख व्यवसाय रहा है। अब कपास के रेशे के बाद गुजरात के वैज्ञानिकों ने केले के रेशे का भी नाम बना लिया है।
नवसारी कृषि विश्वविद्यालय के फल अनुसंधान विभाग के वैज्ञानिक डॉ. चिराग देसाई का कहना है कि जलगांव के भुसावाड़ा में हमारी तकनीक के आधार पर कपड़ा मिल स्थापित किया जा रहा है. उन्होंने नवसारी कृषि विश्वविद्यालय से 10 लाख प्रौद्योगिकी शुल्क देकर प्रौद्योगिकी खरीदी है। उसके ऊपर उस मिल के इंजीनियर शोध करेंगे और अपना खुद का केला फाइबर आधारित कपड़ा बनाएंगे। जलवा के भुसावड़ में 60 एकड़ भूमि पर केले की कपड़ा मिल स्थापित की जा रही है। जो संभवत: अगस्त में काम करेगा। मिल उत्पाद के 2 प्रतिशत की रॉयल्टी का भुगतान करेगी। कितना कपड़ा बनेगा यह अब सटीक मीटर से पता चलेगा। कंपनी ने कताई तकनीक पर शोध किया है। यह केले के रेशे की खोज के 10 साल बाद हो रहा है।
हालांकि, नवसारी पर शोध करने के बाद, अतीरा को अहमदाबाद के अतीराई केले के धागे को व्यावसायिक रूप से व्यवहार्य बनाने के लिए शोध करना पड़ा। लेकिन 11 साल में ऐसा नहीं हुआ। अब महाराष्ट्र में केले की कपड़ा मिल शुरू की जा रही है।
आदिवासी क्षेत्रों में अब तक हजारों छोटे समूह रेशों से कागज और मोटा कपड़ा बनाते और बेचते रहे हैं। हस्तनिर्मित कपड़े या कागज से बना। अहमदाबाद की एक कंपनी इसे बेचने में मदद करती है। इसका शो रूम अहमदाबाद के सरदार पटेल अंतरराष्ट्रीय हवाई अड्डे के एक शो रूम में और सरदार पटेल की केवड़िया प्रतिमा के पास एक शो रूम में बिकता है।
केला फाइबर सभी सिंथेटिक और प्राकृतिक फाइबर का एक अच्छा विकल्प है। पर्यावरण के अनुकूल, रासायनिक मुक्त, गैर विषैले, गर्मी संरक्षण और गंध मुक्त। केले के रेशे में प्राकृतिक शीतलन और औषधीय गुण होते हैं। 37 किलो केले के तने में से 1 किलो अच्छी गुणवत्ता वाला फाइबर प्राप्त होता है। भीतरी परतों का उपयोग तीन बाहरी कोशों को हटाकर ताना बनाने के लिए किया जाता है।
एक हेक्टेयर से 3.78 टन फाइबर पैदा हो सकता है। तूफान के कारण 2008-09 में 61 हजार हेक्टेयर और 2018-19 में 70 हजार हेक्टेयर, 2021 में 60-65 हजार हेक्टेयर में केले के बाग हैं. जिसमें 2.27 लाख टन फाइबर का उत्पादन किया जा सकता है। हालांकि, अगर 10 फीसदी केले के तने का इस्तेमाल किया जाए तो 23 हजार टन फाइबर बनाया जा सकता है। केले का पेड़ लगभग 100 ग्राम फाइबर का उत्पादन करता है। जिसे बीस मिनट में किया जा सकता है। एक दिन में एक मजदूर नौ से दस किलो फाइबर निकाल सकता है।
गुजरात में 46 लाख टन केले की खेती होती है। गुजरात आगे आ सकता है। केले का सर्वाधिक उत्पादन भरूच में 9 लाख टन, आणंद में 8 लाख टन, सूरत और नर्मदा में 6 लाख टन है। 2008-09 में जिले ने 31.61 लाख टन केले का उत्पादन किया। वह प्रति हेक्टेयर 36200 किलो केले की फसल लेते हैं। तो ये 5 जिले केले के रेशे बनाने के लिए पूरे देश में सबसे आदर्श हैं।
वर्तमान में केले के रेशे का निष्कर्षण बड़े पैमाने पर नहीं किया जाता है। इसे कताई मशीनरी द्वारा तैयार किया जा सकता है। कपास फाइबर उत्पादन में गुजरात पहले से ही देश में अग्रणी है। इसलिए गुजरात को ताना बनाने का ज्ञान विरासत में मिला हुनर है।
केले की डोरी या कागज के हैंडबैग और अन्य फैंसी का उपयोग किया जाता है। कृषि आधारित बायोफाइबर का उपयोग मिश्रित, कपड़ा, लुगदी और कागज निर्माण में किया जा सकता है। इंडिया मार्ट अपनी ऑनलाइन दुकानों से 120 रुपये से 900 रुपये प्रति किलो के भाव पर बिक रहा है।
बायोफाइबर का उपयोग ईंधन, रसायन और भोजन बनाने के लिए भी किया जा सकता है।
एक ट्रंक से 200 ग्राम फाइबर निकाला जा सकता है। कार के इंजन के शोर को कम करने के लिए फाइबर का उपयोग किया जा सकता है।
इसके धागे से कागज बनता है जो 700 साल तक चलता है। कागज की गुणवत्ता करेंसी नोटों के बराबर है। कागज को धर्म, दस्तावेजों, किताबों, सरकारी दस्तावेजों में लंबे समय तक सुरक्षित रखने के लिए इस्तेमाल किया जा सकता है।
नवसारी अनुसंधान
नवसारी विश्वविद्यालय ने 2011 में केले के तने से ताना बनाकर कपड़ा और कागज बनाने की तकनीक विकसित की है।
कागज को वैज्ञानिकों ने 3,000 बार झुकाकर-फोल्ड परीक्षण किया है। नहीं टूटता। कार के इंजन से शोर को कम करने के लिए कागज का इस्तेमाल किया जा सकता है। इसका उपयोग कार की छतों और दरवाजों में किया जाता है। इसलिए कार जल्दी गर्म नहीं होती है। इसका उपयोग थिएटर और स्टूडियो में ध्वनिरोधी के लिए किया जाता है। सैनिटरी नैपकिन के रूप में उपयोग किया जाता है।
कपड़े और डायपर जैसे स्वच्छता उत्पाद बनाने के लिए केले के तने के रेशों का व्यापक रूप से उपयोग किया जाता है। फाइबर जैविक और पर्यावरण के अनुकूल हैं।
फाइबर से बने कपड़े में सांस लेना आसान होता है। गर्म दिनों में ठंडक प्रदान करता है। केले का कपड़ा मुलायम और कोमल होता है। हालांकि यह कपास और रेयान की तरह नरम नहीं है। केले के रेशे वाले कपड़े आरामदायक होते हैं और इनसे एलर्जी नहीं होती है। पानी, आग और गर्मी प्रतिरोधी।
लिनन, बांस या अन्य प्राकृतिक रेशों जैसे किसी अन्य कपड़े की तरह मजबूत और टिकाऊ नहीं। ताकत और तन्य शक्ति के मामले में स्पिन अन्य कार्बनिक फाइबर से बेहतर है।
केले की फसल की कटाई के बाद किसान आमतौर पर डंठल फेंक देते हैं। कांटो इसे कंपोस्ट करता है। खेत से बेकार केले के डंठल हटाने में 5 रुपये प्रति क्विंटल का खर्च आता है।
एक किलो फाइबर के लिए सौ रुपए दिए जाते हैं। एक महिला औसतन एक दिन में चार से छह किलोग्राम फाइबर का सेवन करती है। जिससे 400 से 600 रुपये तक की कमाई हो जाती है. ड्रा 180-250 रुपये प्रति किलो बिकता है। कंपनियां खुद सूत लेने गांव आती हैं।
ढासा नगर (लखीमपुर घेरी) के प्रखंड विकास अधिकारी अरुण कुमार सिंह ने सरकार को बताया, ‘हम गुजरात की अल्टीमेट कंपनी ने रियल टाइम ग्रॉस सेटलमेंट के जरिए 21,000 रुपये का एडवांस भेजा है. मां सरस्वती एसएचजी ने गुजरात स्थित कंपनी अल्टामेट के साथ एक समझौता ज्ञापन पर हस्ताक्षर किए हैं। कंपनी कृषि कचरे को प्राकृतिक रेशों और कपड़ों और पैकेजिंग में इस्तेमाल होने वाले धागों में बदल देती है। मैं एक किलो फाइबर खरीदूंगा।
कई अन्य कंपनियों से भी करीब 10 टन फाइबर के ऑर्डर मिले हैं। लेकिन अभी तक समझौते पर हस्ताक्षर नहीं हुए हैं। जुलाई में केले की फसल की कटाई शुरू हो जाएगी।
कपास, मक्का, गेहूं, चावल, ज्वार, जौ, गन्ना, अनानास, केला और नारियल की खेती से उत्पादित उपोत्पाद कृषि आधारित बायोफाइबर के मुख्य स्रोत हैं।
| 17 मे 2021 | |||
| गुजरात में | |||
| हेक्टर | केले का | ||
| जिल्ला की केला की | केला | उत्पादन | |
| जिला | जमीन | खेती | मे. टन |
| सूरत | 251300 | 8692 | 613829 |
| नर्मदा | 113000 | 9240 | 662323 |
| भरूच | 314900 | 12286 | 896878 |
| डैंग | 56500 | 31 | 1208 |
| नवसारी | 106800 | 3183 | 176657 |
| वलसाडी | 164300 | 1075 | 61006 |
| तापी | 149100 | 1293 | 77580 |
| दक्षिण गुजरात | 1663700 | 1293 | 77580 |
| अहमदाबाद | 487400 | 149 | 72 |
| आनंद | 183800 | 12710 | 826143 |
| खेड़ा | 283500 | 990 | 56143 |
| पंचमहली | 176200 | 417 | 15888 |
| दाहोद | 223600 | 7 | 182 |
| वडोदरा | 304700 | 6344 | 431963 |
| सागर | 122400 | 50 | 2075 |
| छोटाउदेपुर | 206600 | 6950 | 483025 |
| मध्य गु. | 1988200 | 27617 | 1822630 |
| बनासकांठा | 691600 | 18 | 651 |
| पाटन | 360400 | 0 | 0 |
| मेहसाणा | 348100 | 2 | 82 |
| साबरकांठा | 271600 | 45 | 1925 |
| गांधीनगर | 160200 | 0 | 0 |
| अरावली | 202700 | 75 | 3180 |
| उत्तर गुजरात। | 2034600 | 140 | 5838 |
| कच्छ | 733500 | 2685 | 152777 |
| सुरेंद्रनगर | 621000 | 0 | 0 |
| राजकोट | 536300 | 39 | 1400 |
| जामनगर | 366200 | 3 | 126 |
| पोरबंदर | 110900 | 5 | 150 |
| जूनागढ़ | 358700 | 550 | 26538 |
| अमरेली | 538200 | 229 | 8006 |
| भावनगर | 454700 | 1753 | 84109 |
| मोरबी | 347000 | 8 | 307 |
| बोटाड | 199700 | 0 | 0 |
| सोमनाथ: | 217000 | 695 | 35590 |
| द्वारका | 229600 | 13 | 572 |
| सौराष्ट्र | 3979300 | 5980 | 309574 |
| गुजरात कूल | 9891500 | 69537 | 4627523 |
[:]
