[:gj]ભારતમાં તાજેતરના એનઆઈઆઈઆઈ આયોગ અહેવાલમાં આ પ્રકારનું ચિત્ર ફરી એકવાર સામે આવ્યું છે, જેમાં દક્ષિણના કેટલાક રાજ્યોએ એકંદર વિકાસની દ્રષ્ટિએ વધુ સારું પ્રદર્શન કર્યું છે, જ્યારે ઉત્તર ભારતમાં કેટલાક રાજ્યોમાં વિકરાળ પરિસ્થિતિ છે. ઉદાહરણ તરીકે, કેરળ કેન્દ્ર સરકારના ટકાઉ વિકાસના ધોરણો પર પ્રથમ ક્રમે છે, જ્યારે બિહારનું પ્રદર્શન સૌથી ખરાબ હતું.
જ્યાં ભાજપનું શાસન લાંબા સમયથી રહ્યું છે એવા રાજ્યોમાં એક તરફી વિકાસ જોવા મળે છે. સમતોલ વિકાસ નથી. ગરીબ વધું ગરીબ બન્યા છે અને નાના ખેડૂતો જમીન વગરના થયા છે. શ્રીમંતો વધું શ્રીમંત બન્યા છે. ઉત્તર અને પશ્ચિમ ભારતના ભાજપના રાજ્યોમાં દક્ષિણ ભારતન રાજ્યો કરતાં ઓછો સમતોલ વિકાસ છે.
ઉલ્લેખનીય છે કે ટકાઉ વિકાસ લક્ષ્યો એટલે કે એસડીજી, ઇન્ડિયા ઇન્ડેક્સ -2018 માં, તેમના પ્રદર્શનનું મૂલ્યાંકન કરવામાં આવે છે અને તેમના સ્થાનો સામાજિક, આર્થિક અને પર્યાવરણીય ક્ષેત્રમાં રાજ્યોની સિદ્ધિઓના આધારે નક્કી કરવામાં આવે છે. તાજેતરના અહેવાલ મુજબ, આ પરીક્ષણમાં સિત્તેર પોઇન્ટ સાથે કેરળ પ્રથમ સ્થાને રહ્યું છે. જો કે, આ વખતે ચંદીગે કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાંથી સિત્તેર પોઇન્ટ મેળવ્યા હતા. હિમાચલ પ્રદેશ બીજા નંબરે, જ્યારે આંધ્ર પ્રદેશ, તામિલનાડુ અને તેલંગાણા સંયુક્ત રીતે ત્રીજા સ્થાને છે. સ્વાભાવિક છે કે આ રાજ્યોએ સસ્ટેનેબલ ડેવલપમેન્ટ ગોલના વિવિધ સ્કેલ પર સંતોષકારક પ્રદર્શન કર્યું છે, પરંતુ ઘણા સ્તરે તેમને હજી પણ સુધારણા માટે કામ કરવાની જરૂર છે.
વ્યંગની વાત તો એ છે કે આ આકારણીમાં, બિહાર અને ઝારખંડ જેવા રાજ્યો સૌથી નીચા સ્તરે છે, જ્યાં સામાન્ય રીતે વિકાસની ગતિને વેગ આપવાની જરૂરિયાત દરેક ક્ષેત્રમાં સૌથી વધુ હોય છે. શિક્ષણ, આરોગ્ય, રોજગાર વગેરે ક્ષેત્રોમાં બિહાર કે ઝારખંડની પરિસ્થિતિ શું છે તે કોઈથી છુપાયેલું નથી. વિકાસની ચિંતામાં પર્યાવરણના પ્રશ્ને પણ શામેલ કરવામાં આવ્યો નથી, પરંતુ પર્યાવરણીય સુરક્ષાના મુદ્દે પણ અનેક સ્તરે ઉપેક્ષા કરવામાં આવી છે. આ રાજ્યોમાં આજે પણ સરકારી શિક્ષણ પ્રણાલી અને આરોગ્ય સુવિધાઓના માળખાકીય સુવિધાઓ ઘણી સુધારણાની માંગ કરે છે, કારણ કે સમાજનો નબળો વર્ગ તેમના પર નિર્ભર છે. રોજગારની સ્થિતિમાં કોઈ નોંધપાત્ર પ્રગતિની ગેરહાજરી પણ આ રાજ્યોનું ચિત્ર દયનીય બનાવે છે.
સવાલ એ છે કે આ રાજ્યોમાં વિકાસના સરકારી દાવાઓ દ્વારા રાજ્ય અને દેશના બાકીના લોકોનું ધ્યાન આકર્ષિત કરવાના પ્રયત્નો પરિણામ આપવાની કક્ષાએ કેમ પાછળ છે? તે સારું છે કે છેલ્લા કેટલાક વર્ષો દરમિયાન, વિકાસ એ ભારતીય રાજકારણનો મુખ્ય મુદ્દો પણ બની ગયો છે અને રાજકીય ચર્ચાઓએ પણ આ વિષય પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાનું શરૂ કર્યું છે. પરંતુ તે પણ સાચું છે કે વિકાસને સમજાવવા માટે અર્થતંત્રનો ગ્રાફ સામાન્ય રીતે યાર્ડસ્ટીક તરીકે રજૂ કરવામાં આવે છે, જ્યારે સામાજિક સ્તરે વિકાસના અન્ય ક્ષેત્રોમાં પ્રગતિના મુદ્દાઓની ચર્ચા ઓછી થાય છે. સવાલ એ છે કે જો શિક્ષણ, આરોગ્ય અને રોજગારના મોરચે ધીરે ધીરે અને સતત સુધારણાની સ્થિતિ જળવાય નહીં, તો આર્થિક સિદ્ધિઓ વિકાસના પર્યાય કેવી હશે?[:]
