[:gj]ગાંધીનગર, 14 સપ્ટેમ્બર 2020
ગુજરાતમાં ખરીફ અને ઉનાળામાં બટાટા પાકતા નથી. રવિ એટલે કે શિયાળુ વાવેતર 1.18 લાખ હેક્ટરમાં 2019-20માં થયા હતા. 36.65 લાખ ટન અંદાજીત ઉત્પાદન થયું હતું. જે હેક્ટર દીઠ લગભગ 31 હજાર કિલો સરેરાશ ઉત્પાદનનો અંદાજ કૃષિ વિભાગનો હતો. આ વખતે 1.25 લાખ હેક્ટર વિસ્તારમાં બટાટાનું વાવેતર થાય એવો અંદાજ ખેડૂતો બતાવી રહ્યાં છે.
ઉત્પાદન 40 લાખ ટનને પાર કરી જઈ શકે છે. કારણ કે ઉત્તર ગુજરાત અને મધ્ય ગુજરાતમાં સારો વરસાદ થયો હોવાથી ભૂગર્ભ પાણીથી ભરેલું છે. નર્મદા નહેર દ્વારા બટાટા પાકતાં હોય એવો 2 ટકાથી વધું વિસ્તાર નથી. ગુજરાતમાં બટાટાનના ઉત્પાદનમાં ચોથા નંબર પર છે પણ, એક હેક્ટર દીઠ ઉત્પાદકતાં સમગ્ર ભારત કરતાં સૌથી વધું છે. હેક્ટરે બટાટા પેદા કરવામાં ગુજરાતના ખેડૂતો પ્રથમ નંબરે છે.
બટાટાની વાવણી ટૂંક સમયમાં શરૂ થશે. બટાટાના ભાવ એક કિલોના રૂ.4થી રૂ.40 સુધી થયા છે. ખેડુતો આ વખતે તદ્દન ઉત્સાહિત છે. રવી સીઝનમાં બટાકાની ખેતીમાં વધુ રસ લઈ રહ્યાં છે. રવી સીઝન દરમિયાન બટાટાની ખેતી ઉત્તર પ્રદેશ, પશ્ચિમ બંગાળ, બિહાર, ગુજરાત, મધ્યપ્રદેશ, પંજાબ, આસામ, છત્તીસગ,, ઝારખંડ અને હરિયાણામાં થાય છે. બટાટા પેદા કરવામાં ગુજરાત દેશના ચોથા નંબર પર છે.
બિયારણની માંગ વધશે
ભારતીય કૃષિ સંશોધન પરિષદ અંતર્ગત હિમાચલ પ્રદેશના સિમલા સ્થિત કેન્દ્રીય બટાટા સંશોધન સંસ્થાએ જાહેર કર્યું છે કે, રવી સિઝનમાં, બટાટાની વાવણી સામાન્ય રીતે સપ્ટેમ્બરના અંતમાં શરૂ થાય છે અને નવેમ્બર સુધી ચાલે છે, જ્યારે લણણી ડિસેમ્બરથી માર્ચ સુધી ચાલે છે. બટાટામાં ખેડૂતોનો રસ વધશે. પાકનો વાવેતર વિસ્તાર વધશે. પહેલા કરતા વધારે ઉત્પાદન આપે એવી ઘણી જાતો છે. બિયારણના ભાવ વધશે. 40 લાખ ક્વીન્ટલ બિયારણની જરૂરિયાત આખા દેશમાં રહેશે. ગુજરાતમાં 3.80 લાખ ટન બટાટાનું બિયારણ જોઈશે.
2019 – 20માં બટાટાનું ભારતમાં ઉત્પાદન 513 લાખ ટન, 2018-19માં 501.90 લાખ ટન હતું. વધુ ઉત્પાદન હોવા છતાં ભાવ વધ્યા છે. કારણ કે બીજા શાકભાજી ખેતરમાંથી બહાર આવી શક્યા નથી કે કોરોનાના કારણે શાકભાજી શહેર સુધી ઓછા ગયા છે તેથી બટાટા વધારે વપરાયા છે.
દેશમાં બટાટાના કુલ ઉત્પાદનમાં 30 ટકા ઉત્તર પ્રદેશમાં ઉત્પન્ન થાય છે. બટાટા પશ્ચિમ ઉત્તર પ્રદેશમાં વ્યાપક છે.
ખરીફ અને ઉનાળાનું વાવેતર
ખરીફ અને ઉનાળાનો પાક મહારાષ્ટ્ર, ઉત્તરાખંડ, કર્ણાટક, હિમાચલ પ્રદેશ અને તમિલનાડુમાં લેવામાં આવે છે. વાવણીની મોસમ મેથી જુલાઇ સુધી છે, જ્યારે લણણી સપ્ટેમ્બરથી નવેમ્બર સુધી ચાલે છે. ખરીફ બટાટાનું ઉત્પાદન ખૂબ ઓછું છે, તેથી આ સિઝનના ખેડુતોને સારા ભાવ મળે છે, જ્યારે રવી સિઝનમાં ઉત્પાદન વધુ હોવાને કારણે પાક લણણીની સિઝનમાં ખૂબ ઓછો ભાવ આવે છે.
ગુજરાતમાં ખરીફ અને ઉનાળામાં બટાટા પાકતા નથી. રવિ એટલે કે શિયાળુ વાવેતર 1.18 લાખ હેક્ટરમાં 2019-20માં થયા હતા. 36.65 લાખ ટન ઉત્પાદન થયું હતું. જે હેક્ટરે લગભગ 31 હજાર કિલો સરેરાશ ઉત્પાદન હતું.
ભારતની એક હેક્ટર દીઠ ઉત્પાદકતા 23 હજાર કિલોની છે.
10 વર્ષ પહેલા
2010-11માં 55 હજાર હેક્ટરમાં બટાટાનું વાવેતર થયુ હતું. 12.82 લાખ ટન ઉત્પાદન થયું હતું. હેક્ટરે સરેરાશ 23280 કિલો ઉત્પાદન થયું હતું. 2011-12માં 78 હજાર હેક્ટરમાં 18 લાખ ટન ઉત્પાદન અને 23 હજાર કિલોની હેક્ટરે ઉત્પાદકતા હતી. 2014-15માં ઉત્તર પ્રદેશની ઉત્પાદકતા 18900 કિલો, પશ્ચિમ બંગાળ 25921 કિલો હતી. 2019-20ની મોસમમાં ગુજરાતની ઉત્પાદકતા 31 હજાર કિલોની છે. જે સમગ્ર ભારતમાં સૌથી વધું છે.
ઉત્પાદકતા વધી
10 વર્ષમાં ગુજરાતમાં વાવેતર અને હેક્ટરે ઉત્પાદકતા સારી એવી વધી છે. એક દાયકામાં બે ગણું વાવેતર અને બે ગણાથી વધારે ઉત્પાદન વધ્યું છે. હેક્ટર દીઠ 8 હજાર કિલો વધારે બટાટા પાકવા લાગ્યા છે.
એક કિલો બટાટા પેદા કરવાનું ખર્ચ રૂ.3.22થી 4.84
એક હેક્ટરે ખેડૂતને રૂ.1થી 1.50 લાખ સુધીનું ખર્ચ બટાટા પેદા કરવામાં આવે છે. 31 હજાર કિલો ઉત્પાદન પ્રમાણે રૂ.1 લાખના ખર્ચના હિસાબે એક કિલોના રૂ.3.22 પડતર ભાવ સરકાર દ્વારા ગણવામાં આવે છે. જ્યારે 1.50 લાખનું ખર્ચ ગણતાં એક કિલોએ રૂ.4.84 ખર્ચ આવે છે. જ્યારે ખેડૂતનો માલ બજારમાં આવે છે ત્યારે રૂ.4થી રૂ.7 માંડ મળે છે. ખેડૂતો એક કિલોના રૂ.7ની અપેક્ષા રાખે છે. તે હિસાબે રૂ.2800થી 3 હજાર કરોડનું ખેડૂતો વેચાણ કરશે. જે વેપારીઓ રૂ.6 હજાર કરોડથી રૂ.10 હજાર કરોડમાં વેંચશે. આમ ખેડૂતોની મહેનત કરતાં વેપારી વધું કમાશે.
વિસ્તારો
10 વર્ષ પહેલા ગુજરાતના કુલ ઉત્પાદનમાં 50 ટકા હિસ્સો બનાસકાંઠાનો હતો. બીજા નંબર પર 15 ટકા હિસ્સા સાથે સાબરકાંઠા આવતું હતું. ગયા વર્ષે 2017-18માં બનાસકાંઠા અને તેનાથી અલગ થયેલા અરવલી જિલ્લો મળીને 75 ટકા હિસ્સો થઈ ગયો હતો. જેમાં બનાસકાંઠામાં 78 હજાર હેક્ટર વાવેતરમાં 24 લાખ ટન બટાટા એકલા બનાસકાંઠામાં થયા હતા. સાથે 60 ટકા હિસ્સો હતો. જે સમગ્ર રાજ્યમાં પ્રથમ નંબર પર છે. 9 વર્ષ પહેલા આખા ગુજરાતમાં જેટલાં બટાટા પાકતાં હતા તે હવે એકલો બનાસકાંઠો પકવે છે. ઉત્પાદનના 64 ટકા એકલો બનાસકાંઠા પકવે છે.
33 જિલ્લામાંથી 16 જિલ્લામાં બટાટા પાકે છે.
દક્ષિણ ગુજરાતમાં બટાટા જરા પણ પાકતાં નથી. બહારથી બટાટા આવે છે. ઉત્તર ગુજરાતના તમામ જિ્લલા અને મધ્ય ગુજરાતમાં સારા બટાટા પાકે છે. સૌરાષ્ટ્રમાં સુરેન્દ્રનગર, જામનગર અને દ્વારકા સિવાય ક્યાંય બટાટા પાકતાં નથી. કચ્છમાં બટાટા થાય છે.
11 થી 12 લાખ ટન બટાટા કોલ્ડ સ્ટોરેજમાં રખાય છે.
2016-17માં આખા દેશમાં 4.82 કરોડ ટન બટાટા પેદા થયા હતા. જેમાં ગુજરાતનો હિસ્સો 7.43 ટકા હતો. ઉત્તર પ્રદેશમાં 1.50 કરોડ ટન બટાટા પાક્યા હતા.
2018-19માં બટાટા પેદા કરતાં ટોચના 10 રાજ્યો
- ઉત્તરપ્રદેશ 1.53 કરોડ ટન
- પશ્ચિમ બંગાળ 1.38 કરોડ ટન
- બિહાર 81.01 લાખ ટન
- ગુજરાત 37.07 લાખ ટન
- મધ્યપ્રદેશ 32.77 લાખ ટન
- પંજાબ 27.24 લાખ ટન
- આસામ 11.17 લાખ ટન
- હરિયાણા 8.28 લાખ ટન
- ઝારખંડ 6.94 લાખ ટન
- છત્તીસગઢ 6.60 લાખ ટન
[:en]Gandhinagar, 16 September 2020
Potato cultivation in Gujarat will break all records with 1.25 lakh hectares. Potato cultivation in ravi – winter in Gujarat was sown in 1.18 lakh hectare in 2019-20. Estimated production was 36.65 lakh tonnes. An average production of about 31 thousand kg per hectare was estimated by the Department of Agriculture. Which country is the most. This time, farmers are speculating that potatoes will be planted in an area of 1.25 lakh hectares.
Production can cross 40 million tonnes. Ground water is full due to good rainfall in North Gujarat and Central Gujarat. Not more than 2% of the area in which potatoes are grown through the Narmada canal. Gujarat ranks fourth in potato production, but India’s has the highest productivity per hectare. Gujarat farmers are number one in country in potato production per hectare.
Fourth place in the country
In Gujarat, kharif and summer potatoes are not cooked. Potato sowing will start soon. Prices of potatoes have increased from Rs 4 to Rs 40 per kg. The farmers are quite excited this time. Rabi is becoming more interested in potato cultivation during the season. During the Rabi season, potato cultivation is done in Uttar Pradesh, West Bengal, Bihar, Gujarat, Madhya Pradesh, Punjab, Assam, Chhattisgarh, Jharkhand and Haryana.
Gujarat ranks fourth in the country in potato production. Uttar Pradesh accounts for 30 per cent of the total potato production in the country. Potatoes are widespread in western Uttar Pradesh.
Seed prices will increase
According to the Central Potato Research Institute of the Indian Council of Agricultural Research, Shimla, Himachal Pradesh, during the rabi season, potato sowing usually starts in late September and lasts till November, while harvesting takes place from December to March. Farmers’ interest in potato will increase.
The area of farming will increase. 40 lakh quintal seeds will be required across the country. Gujarat will require 3.80 lakh tonnes of potato seeds. There are many varieties that produce more than before. Seed prices will increase.
Potato production in India was 513 lakh tonnes in 2019-20, it was 501.90 lakh tonnes in 2018-19. Prices have risen despite higher production. Potatoes are used more because other vegetables could not come out of the field, or because of corona, the vegetables have moved less in the city.
Kharif and summer planting
Kharif and summer crops are grown in Maharashtra, Uttarakhand, Karnataka, Himachal Pradesh and Tamil Nadu. The sowing season is from May to July, while the crop lasts from September to November. Kharif potato production is very low, so farmers get good prices in this season, while prices are very low during the harvest season due to high production in the Rabi season.
In Gujarat, kharif and summer potatoes are not cooked. Ravi i.e. winter was sown in 1.18 lakh hectare in 2019-20. Production was 36.65 lakh tonnes. The average production was about 31 thousand kilograms per hectare.
The productivity per hectare in India is 23 thousand kilograms.
10 years ago
Potato was planted on 55 thousand hectares in 2010-11. 12.82 lakh tonnes were produced. The average yield per hectare was 23280 kg. In 2011-12, production was 18 lakh tonnes in 78 thousand hectares and productivity was 23 thousand kilograms per hectare. In 2014-15, Uttar Pradesh’s productivity was 18900 kg, West Bengal 25921 kg. The productivity of Gujarat in the 2019-20 season is 31 thousand kg. Which is the highest in entire India.
Increasing product
In 10 years, planting and productivity per hectare has increased significantly in Gujarat. Planting has doubled and production more than doubled in a decade. More than 8,000 kilograms of potatoes have started cooking per hectare.
The cost of production of one kg of potatoes is Rs. 3.22 to Rs. Is 4.84
Potato is produced at a cost of Rs 1 to 1.50 lakh per hectare. The cost of Rs 3.22 per kg is calculated by the government at the cost of Rs 1 lakh per 31 thousand kg of product. When the cost is Rs 1.50 lakhs, the cost is Rs 4.84 per kg. When the farmer’s merchandise arrives in the market, he gets Rs 4 to 6. Farmers expect Rs 7 per kg. According to him, farmers will sell potato in Rs 2,800 to 3,000 crores. Traders will sell for Rs 6,000 crore to Rs 10,000 crore. Thus the merchant will earn more than the labor of the farmers.
Regions
10 years ago, Banaskantha accounted for 50% of Gujarat’s total production. Sabarkantha finished second with a 15 per cent share. Last year, in 2017-18, Banaskantha and its separate Aravalli district together accounted for 75 percent. In Banaskantha, 78 lakh hectares were planted with 2.4 million tonnes of potatoes alone. With a 60 per cent share. Which is number one in the entire state. Banaskantha alone is now growing as many potatoes as it used to grow in Pura Gujarat 9 years ago. Banaskantha alone produces 64%.
Potato is grown in 16 districts out of 33.
Potatoes do not grow at all in South Gujarat. Potato comes from outside. Good potatoes are grown in all the districts of North Gujarat and Central Gujarat. Potatoes are not grown anywhere in Saurashtra except Surendranagar, Jamnagar and Dwarka. Potatoes are grown in Kutch.
11 to 12 lakh tonnes of potatoes are stored in cold storage.
In 2016-17, 48.2 million tonnes of potatoes were produced nationwide. Gujarat’s share was 7.43 per cent. 15 million tonnes of potatoes were produced in Uttar Pradesh.
Top 10 potato producing states in 2018-19
- Uttar Pradesh 1.53 CR Tonnes
- West Bengal 2.38 Cr Tonnes
- Bihar 81.01 Lakh Tonnes
- Gujarat 37.07 Lakh Tonnes
- Madhya Pradesh 32.77 lakh tons
- Punjab 27.24 Lakh Tonnes
- Assam 11.17 Lakh Tonnes
- Haryana 8.28 Lakh Tonnes
- Jharkhand 6.94 Lakh Tonnes
- Chhattisgarh 6.60 Lakh Tonnes
[:hn]गांधीनगर, 16 सितंबर 2020
गुजरात में रवि यानी सर्दी की बुवाई 2019-20 में 1.18 लाख हेक्टेयर में की गई थी। अनुमानित उत्पादन 36.65 लाख टन था। कृषि विभाग द्वारा लगभग 31 हजार किलोग्राम प्रति हेक्टेयर औसत उत्पादन का अनुमान लगाया गया था। जो देशमां सबसे ज्यारा है। इस बार, किसान अनुमान लगा रहे हैं कि आलू 1.25 लाख हेक्टेयर क्षेत्र में लगाए जाएंगे। उत्पादन 40 लाख टन को पार कर सकता है। उत्तर गुजरात और मध्य गुजरात में अच्छी वर्षा के कारण भूजल पूर्ण है।
जिस क्षेत्र में नर्मदा नहर के माध्यम से आलू उगाए जाते हैं, उसका 2% से अधिक नहीं। गुजरात आलू उत्पादन में चौथे स्थान पर है, लेकिन भारत में प्रति हेक्टेयर उत्पादकता सबसे अधिक है। प्रति हेक्टेयर आलू उत्पादन में गुजरात के किसान नंबर एक हैं।
देश में चौथा स्थान
गुजरात में खरीफ और गर्मियों में आलू नहीं पकते हैं। आलू की बुआई जल्द शुरू होगी। आलू के दाम 4 रुपये से बढ़कर 40 रुपये प्रति किलो हो गए हैं। किसान इस बार काफी उत्साहित हैं। रबी सीजन के दौरान आलू की खेती में अधिक रुचि ले रहा है। रबी सीजन के दौरान, आलू की खेती उत्तर प्रदेश, पश्चिम बंगाल, बिहार, गुजरात, मध्य प्रदेश, पंजाब, असम, छत्तीसगढ़, झारखंड और हरियाणा में की जाती है। आलू उत्पादन में गुजरात का देश में चौथा स्थान है। देश के कुल आलू उत्पादन में उत्तर प्रदेश की हिस्सेदारी 30 फीसदी है। आलू पश्चिमी उत्तर प्रदेश में व्यापक हैं।
बीज की किंमत बढेगी
भारतीय कृषि अनुसंधान परिषद, शिमला, हिमाचल प्रदेश के केंद्रीय आलू अनुसंधान संस्थान के अनुसार, रबी मौसम के दौरान, आलू की बुआई आमतौर पर सितंबर के अंत में शुरू होती है और नवंबर तक रहती है, जबकि कटाई दिसंबर से मार्च तक होती है। आलू के प्रति किसानों की रुचि बढ़ेगी। खेती का क्षेत्र बढ़ेगा। कई किस्में हैं जो पहले से अधिक उत्पादन करती हैं। बीज की कीमतें बढ़ेंगी। देश भर में 40 लाख क्विंटल बीज की आवश्यकता होगी। गुजरात को 3.80 लाख टन आलू के बीज की आवश्यकता होगी।
भारत में 2019-20 में आलू का उत्पादन 513 लाख टन था, 2018-19 में यह 501.90 लाख टन था। अधिक उत्पादन के बावजूद कीमतें बढ़ी हैं। क्योंकि अन्य सब्जियां खेत से बाहर नहीं आ सकती थीं या कोरोना की वजह से सब्जियां शहर में कम चली गई हैं इसलिए आलू का उपयोग अधिक किया जाता है।
खरीफ और ग्रीष्म रोपण
खरीफ और ग्रीष्मकालीन फसलें महाराष्ट्र, उत्तराखंड, कर्नाटक, हिमाचल प्रदेश और तमिलनाडु में उगाई जाती हैं। बुवाई का मौसम मई से जुलाई तक है, जबकि फसल सितंबर से नवंबर तक रहती है। खरीफ आलू का उत्पादन बहुत कम है, इसलिए किसानों को इस सीजन में अच्छे दाम मिलते हैं, जबकि रबी सीजन में अधिक उत्पादन के कारण फसल के मौसम में कीमतें बहुत कम होती हैं।
गुजरात में खरीफ और गर्मियों में आलू नहीं पकते हैं। रवि यानी सर्दी की बुवाई 2019-20 में 1.18 लाख हेक्टेयर में की गई थी। उत्पादन 36.65 लाख टन था। जो कि औसत उत्पादन लगभग 31 हजार किलोग्राम प्रति हेक्टेयर था।
भारत में प्रति हेक्टेयर उत्पादकता 23 हजार किलोग्राम है।
10 साल पहले
2010-11 में 55 हजार हेक्टेयर में आलू लगाया गया था। 12.82 लाख टन का उत्पादन किया गया था। प्रति हेक्टेयर औसत उपज 23280 किलोग्राम थी। 2011-12 में, उत्पादन 78 हजार हेक्टेयर में 18 लाख टन था और उत्पादकता 23 हजार किलोग्राम प्रति हेक्टेयर थी। 2014-15 में, उत्तर प्रदेश की उत्पादकता 18900 किलोग्राम, पश्चिम बंगाल 25921 किलोग्राम थी। 2019-20 सीजन में गुजरात की उत्पादकता 31 हजार किलोग्राम है। जो पूरे भारत में सबसे ज्यादा है।
बढ़ती हुई उत्पादक्ता
10 वर्षों में, गुजरात में प्रति हेक्टेयर रोपण और उत्पादकता में काफी वृद्धि हुई है। एक दशक में रोपण दोगुना और उत्पादन दोगुना से अधिक हो गया है। 8,000 किलोग्राम से अधिक आलू प्रति हेक्टेयर पकने लगे हैं।
एक किलो आलू के उत्पादन की लागत रु.3.22 से रु। 4.84 है
किसान को प्रति हेक्टेयर 1 से 1.50 लाख रुपये की लागत से आलू का उत्पादन किया जाता है। 3.22 रुपये प्रति किलोग्राम की लागत सरकार द्वारा 1 लाख रुपये प्रति 31 हजार किलोग्राम उत्पाद की लागत की गणना की जाती है। जब लागत 1.50 लाख रुपये है, तो लागत 4.84 रुपये प्रति किलोग्राम है। जब किसान का माल बाजार में आता है, तो उसे 4 से रु। किसानों को 7 रुपये प्रति किलो की उम्मीद है। उनके अनुसार, किसान 2,800 से 3,000 करोड़ रुपये में बेचेंगे। व्यापारी 6,000 करोड़ रुपये से 10,000 करोड़ रुपये में बेचेंगे। इस प्रकार व्यापारी किसानों के श्रम से अधिक कमाएगा।
क्षेत्रों
10 साल पहले, बनासकांठा में गुजरात के कुल उत्पादन का 50% हिस्सा था। साबरकांठा 15 फीसदी हिस्सेदारी के साथ दूसरे स्थान पर रहा। पिछले साल, 2017-18 में, बनासकांठा और उसके अलग हुंआ अरावली जिले को मिलाकर 75 प्रतिशत था। बनासकांठा में, अकेले 24 लाख टन आलू के साथ 78 लाख हेक्टेयर लगाए गए थे। 60 फीसदी हिस्सेदारी के साथ। जो पूरे राज्य में नंबर वन है। अकेले बनासकांठा अब उतने ही आलू उगा रहा है जितना 9 साल पहले पुरा गुजरात में उगता था। अकेले बनासकांठा 64% उत्पादन करता है।
आलू 33 में से 16 जिलों में उगाया जाता है।
दक्षिण गुजरात में आलू बिल्कुल नहीं उगता है। आलू बाहर से आता है। अच्छे आलू उत्तर गुजरात और मध्य गुजरात के सभी जिलों में उगाए जाते हैं। सौराष्ट्र में सुरेंद्रनगर, जामनगर और द्वारका को छोड़कर कहीं भी आलू नहीं उगाया जाता है। आलू कच्छ में उगाए जाते हैं।
11 से 12 लाख टन आलू कोल्ड स्टोरेज में रखा जाता है।
2016-17 में, देश भर में 48.2 मिलियन टन आलू का उत्पादन किया गया था। गुजरात की हिस्सेदारी 7.43 फीसदी थी। उत्तर प्रदेश में 15 मिलियन टन आलू पके थे।
2018-19 में आलू का उत्पादन करने वाले शीर्ष 10 राज्य
- उत्तर प्रदेश 1.53 करोड़ टन
- पश्चिम बंगाल 1.38 करोड़ टन
- बिहार 81.01 लाख टन
- गुजरात 37.07 लाख टन
- मध्य प्रदेश 32.77 लाख टन
- पंजाब 27.24 लाख टन
- असम 11.17 लाख टन
- हरियाणा 8.28 लाख टन
- झारखंड 6.94 लाख टन
- छत्तीसगढ़ 6.60 लाख टन
[:]
